روابط و همکاری های اقتصادی سریلانکا و ژاپن

روابط رسمی و دیپلماتیک سریلانکا و ژاپن در سال 1952 آغاز شد، اما این دو کشور نقش مهمی در تحولات تاریخی یکدیگر داشته اند. در زمینه اقتصادی ژاپن از عمده کشورهایی است که در فضای اقتصادی سریلانکا حضور دارد و همچنین نقش برجسته‌ای در تأمین مالی این کشور برخوردار است. در این گزارش به بررسی مختصر روابط این دو کشور به ویژه در زمینه‌های تجاری و اقتصادی پرداخته شده است.

هر چند آغاز روابط رسمی و دیپلماتیک سریلانکا و ژاپن را باید شش سال بعد از استقلال این کشور از انگلیس یعنی در سال 1952 پیگیری کرد، اما به‌طور حتم جنگ جهانی دوم و بمباران سریلانکا توسط ژاپن را باید نقطه عطف روابط دو کشور دانست. در 5 آوریل 1942 مصادف با روز عید پاک، ژاپن به منظور آسیب رساندن به ناوگان شرقی انگلیس در اقیانوس هند حملات هوایی گسترده‌ای را علیه سریلانکا انجام داد و چند روز بعد نیز بندر ترینکومالی[1] را هدف گرفت.

البته به دلیل نفرت فزاینده در بین سریلانکایی‌ها نسبت به اروپایی‌ها به ویژه انگلیسی‌ها که اقدام به اشغال و استعمار سریلانکا کرده بودند دو عضو جوان حزب حاکم، جونیوس ریچارد جایاواردنه[2] (که بعداً رئیس‌جمهور شد) و دادلی سنانایاکه[3] (سومین نخست‌وزیر سریلانکا)، با ژاپنی‌ها با هدف همکاری برای مقابله با انگلیس گفتگو کردند. بعدها جایاواردنه در کنفرانس سانفرانسیسکو نقش عمده‌ای در پذیرش مجدد ژاپن در جامعه جهانی داشت.

در این نشست جایاواردنه به عنوان نماینده سیلان در سال 1951 در کنفرانس صلح سانفرانسیسکو شرکت کرد و سخنرانی خود را با نقل قولی از بودا آغاز کرد که؛ «نفرت نه با نفرت، بلکه با عشق از بین می‌رود» و اعلام کرد سیلان از جبران جنگ از ژاپن صرف‌نظر می‌کند و از نمایندگان دیگر نیز می‌خواهد که ژاپن را به‌عنوان عضوی از جامعه بین‌المللی بپذیرند. گفته می‌شود که این سخنرانی، برخی از کشورهای پیروز را که خواستار تحریم شدید علیه ژاپن بودند، تحت تأثیر قرار داد. همین موضوع سنگ بنایی روابط مستحکمی‌بین دو کشور شد که تا به امروز نیز ادامه دارد.

نگاهی به روابط دو کشور

همان‌گونه که اشاره شد، روابط رسمی و دیپلماتیک دو کشور در 1952 آغاز شد. از سوی دیگر ژاپن نقش مهمی در ایجاد صلح در سریلانکای درگیر در جنگ داخلی داشت. همچنین دو کشور در مورد ارزش‌های مشترک مذهبی و افزایش دیپلماسی عمومی‌به شدت با یکدیگر به اشتراک نظر رسیده‌اند. در حالی که ژاپن یک مقصد مورد علاقه در میان مهاجران کارگری سریلانکا است، بسیاری از مکان‌های میراث طبیعی و فرهنگی در سریلانکا مورد علاقه شدید گردشگران ژاپنی است.

روابط دفاعی ژاپن و سریلانکا در حال توسعه است و کمک به تقویت امنیت دریایی سریلانکا با توسعه کشتی‌های گشتی نیروی دریایی این کشور توسط ژاپن از برنامه‌های در دست اقدام دو کشور است و حتی دولت ژاپن دو کشتی را در سال 2018 تحت کمک مالی دولت ژاپن به سریلانکا اهدا کرد. از سوی دیگر سریلانکا و ژاپن روابط مستقیم نظامی خود را حفظ کرده و تمرینات نظامی مشترکی را برگزار کرده‌اند.

اما فارغ از این موارد، روابط اقتصادی دو کشور از اهمیت بسیار بالایی به ویژه برای سریلانکا برخوردار است. به‌نحوی‌که ژاپن از عمده کشورهایی است که در فضای اقتصادی سریلانکا حضور دارد و همچنین نقش برجسته‌ای در تأمین مالی این کشور برخوردار است.

ژاپن منبع استقراض برای سریلانکا

بر اساس گزارش بخش خارجی وزارت دارایی سریلانکا تا اوت سال 2020، از 35.3 میلیارد دلار بدهی خارجی این کشور، 10 درصد آن یعنی 3.36 میلیارد دلار، بدهی به ژاپن است. که از این حیث ژاپن و چین عمده کشورهایی هستند که در تأمین وام‌های سریلانکا مشارکت داشته‌اند.

ژاپن و تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی

ژاپن در قالب کمک‌های توسعه‌ای خارج از کشور[4] (ODA) در مجموع از سال 1965 تا 2018حدود 10 میلیارد دلار در توسعه سریلانکا هزینه‌ کرده است. اهم این کمک‌ها در توسعه بندر کلمبو و پروژه توسعه آبیاری قابل‌مشاهده است. به‌طور کلی در بین سال‌های 2015 و 2019 سهم ژاپن به‌طور متوسط 14٪ از کل کمک‌های چندجانبه و دوجانبه به سریلانکا را تشکیل می‌داد و که همین موضوع مؤید اهمیت ژاپن برای سریلانکا است.

در حال حاضر این پروژه‌های بسیار مهم و زیربنایی در سریلانکا در قالب همین کمک‌ها، توسط ژاپن در حال انجام است که می‌توان به توسعه فرودگاه بین‌المللی باندارانایکه، توسعه بندر شرقی کلمبو در قالب کنسرسیومی‌با مشارکت هند و پروژه بزرگراهی در سریلانکا نام برد. تنها می‌توان اشاره کرد که پروژه توسعه فرودگاه بین‌المللی کلمبو با وعده سرمایه‌گذاری بیش از 130 میلیارد روپیه‌ای ژاپن در ماه‌های پایانی سال 2020 میلادی آغاز شد. البته توسعه بندر شرقی کلمبو و موضوع نحوه مدیریت آن به مسئله چالش‌برانگیز در فضای سیاسی این روز‌های سریلانکا تبدیل شده است.

سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی؛ حلقه مفقوده روابط با ژاپن

روی دیگری از روابط سریلانکا و ژاپن رقم بسیار پایین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی[5] ژاپن در سریلانکا است. در سال‌های گذشته علاقه به سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی توسط ژاپنی‌ها در سریلانکا به شدت کاهش یافته است. بین سال‌های 2013-2018 سهم سریلانکا از کل جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ژاپن فقط 0.01٪ از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی این کشور در منطقه جنوب آسیا بوده است. به همین ترتیب، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ژاپن در سریلانکا تنها 2٪ از کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب شده در این کشور در بین سال‌های 2013 و 2018 بوده است.

البته در این بین باید به لغو پروژه توسعه حمل‌ونقل ریلی سریع که رقم 1.8 میلیارد دلاری آن توسط ژاپن تأمین شده بود نیز اشاره کرد. هر چند دولت اعلام کرد که دلیل لغو این پروژه، خارج شدن آن از اولویت‌های دولت است اما بسیاری از کارشناسان ادامه این روند را که در بندر کانتینری کلمبو نیز اتفاق افتاد را در تضاد با سیاست جذب سرمایه از خارج می‌دانند.

هر چند باید اشاره کرد که این اقدامات در راستای قطع روش توسعه زیرساخت‌ها با کمک وام خارجی است، که دولت گوتابایا راجاپاکسا آن را معرفی کرده است. همین سیاست نیز ژاپن را از وام‌دهنده در پروژه بندر شرقی به سرمایه‌گذار در این بند تبدیل کرد.

روابط تجاری ژاپن و سریلانکا

ژاپن یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری سریلانکا محسوب می‌شود هر چند همواره تراز تجاری دو کشور به نفع ژاپن بوده است.

باید اشاره کرد که بر اساس آمار سال 2019، ژاپن هشتمین مقصد صادراتی سریلانکا محسوب می‌شود و عموم محصولات صادراتی سریلانکا به این کشور شامل پوشاک، قایق، چای، نارگیل و صنایع وابسته، میگو، کائوچو را می‌شود. از سوی دیگر عمده محصولات وارداتی از ژاپن نیز عبارتند از وسایل حمل‌ونقل، محصولات الکترونیکی، محصولات شیمیایی، محصولات معدنی و ...

نتیجه‌گیری

به ادعای کارشناسان در حال حاضر روابط دوجانبه بین سریلانکا و ژاپن پتانسیل گسترش بسیار بیشتری دارد. گسترش کرونا کشورها را مجبور به بازنگری در روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود کرد، که این فرصتی عالی برای سریلانکا به منظور تقویت روابط دوجانبه با هدف جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی است.

البته باید اشاره کرد که موفقیت در رسیدن به این هدف به ویژه برای ژاپن به توانایی سریلانکا در تقویت دیپلماسی اقتصادی با ژاپن و برجسته کردن فرصت‌های جذاب سرمایه‌گذاری داخلی بستگی دارد. یک رویکرد هماهنگ توسط دولت سریلانکا و ابتکارات هدفمند سفارت سریلانکا در ژاپن، همراه با استراتژی‌های متمرکز بازاریابی، برای استفاده از فرصت‌های ارائه‌شده از طریق تغییر شکل روابط دوجانبه در این زمینه به‌عنوان استراتژی جدید در روابط با ژاپن باید مدنظر قرار گیرد. البته این تغییر نه‌تنها برای ژاپن بلکه برای کل روابط دوجانبه سریلانکا در نظر گرفته‌شده است و سفارت‌های این کشور همگی بر اساس اولویت اقتصادی و نه سیاسی فعالیت خواهد کرد که البته کشورهایی مانند ژاپن اهمیت بسیار بالایی در این روند دارند.

[1] . Trincomalee

[2] . Junius Richard Jayawardene

[3] . Dudley Senanayake

[4] . Overseas Development Assistance (ODA)

[5] . FDI