افتتاح خط آهن ترکیه تا چین، آغاز تقابل ریلی در منطقه قفقاز جنوبی

روز جمعه، 4 دسامبر (14 آذر) اولین قطار حامل کالا از استانبول به مقصد چین حرکت کرده و سه روز بعد (17 آذر) از شهر آخالکلاکی گرجستان عبور کرد. قطار از دو قاره، دو دریا و 5 کشور در خط آهن باکو-تفلیس-قارص عبور خواهد کرد. به گفته روزنامه محلی منطقه آجارا (باتوملبی) و سایر رسانه‌های گرجی و ترکی، این قطار در فاصله زمانی 12 روز با طی مسافت 8،693 کیلومتر از ترکیه به چین خواهد رسید.

«آدیل کارائیسیلو اوغلو» وزیر حمل و نقل و زیرساخت ترکیه در مراسم حرکت قطار در ایستگاه Kazlıçeşme گفت که سوت حرکت اولین قطار، منادی دوره ای جدید برای کشور ما است. وی ابراز کرد که ترکیه "قصد دارد این خط آهن را به سمت نخجوان گسترش دهد". ترک ها بدنبال تحقق رویای "راه آهن ابریشم" و ورود به عصر جدید در حمل و نقل کالا هستند که بین قرن دوم قبل از میلاد و قرن 18 هجری شمسی مورد استفاده قرار می‌گرفت و چین و اروپا را از طریق آناتولی و منطقه مدیترانه به هم متصل می‌کرد. در همین رابطه «ناتیا تورناوا» وزیر اقتصاد و توسعه پایدار گرجستان عزیمت قطار عبوری از کشورش را بسیار مهم دانست و اظهار داشت این قطار در مسیر خط آهن سه کشور، بخشی از کریدور راه آهن (BRI) است که در نهایت اروپا را به آسیا و چین متصل می‌کند.

بر اساس همکاری بین کشورهای ترکیه ، آذربایجان و گرجستان در چارچوب کریدور (China,s Belt and Road Initiative (BRI، خط آهن (Baku-Tbilisi-Kars (BTK در اکتبر 2017 راه اندازی شد و یک ارتباط باری و مسافری بین اروپا و چین ایجاد کرد. BTK با ارائه کوتاه ترین ارتباط ریلی بین اروپا و آسیا، نقش مهمی در اجرای طرح (BRI) ایفا کرده است.

ساخت راه آهن باکو- تفلیس- قارص (BTK) طبق توافقنامه سه جانبه، در 7 فوریه 2007 توسط روسای جمهور الهام علی اف، میخائیل ساکاشویلی (رئیس جمهور اسبق) و رجب طیب اردوغان که در آن زمان نخست وزیر ترکیه بود، در تفلیس امضا شد.

ساخت این پروژه در سال 2008 آغاز شد و قرار بود در سال 2010 به پایان برسد، اما بعدا به سال 2013 موکول شد. این پروژه قرار بود در نیمه دوم سال 2015 به پایان برسد ولی نهایتا در سال 2017 به اتمام رسید.

پروژه BRI «ابتکار عمل کمربند و جاده» (Chine,s Belt and Road Initiative) که هدف آن اتصال آسیا، آفریقا و اروپا از طریق جاده‌ها و خطوط ریلی و دریایی است، به لطف خط آهن BTK زمان حمل و نقل کالا بین چین و ترکیه را از یک ماه به 12 روز کاهش می دهد. مسیر 8،693 کیلومتری شامل 2،323 کیلومتر در ترکیه، 220 در گرجستان، 430 در آذربایجان، 420 در دریای خزر، 3،200 در قزاقستان و 2،100 کیلومتر در چین است.

مسیر ریلی ترکیه – چین از طریق تونل مارمارای استانبول از زیر بوسفور بوده و بوسیله راه آهن باکو- تفلیس- قارص از کریدور میانه عبور می‌کند. این استان از استانبول، شمال غربی استان کوچائلی، مرکز آنکارا، استان سیواس مرکزی و شرق استان قارص عبور کرده و در ایستگاه آخالکالاکی در گرجستان توقف کرده. سپس قبل از ورود به شهر شیان چین از کشورهای جمهوری آذربایجان و قزاقستان عبور می‌کند. این قطار محموله صادراتی را در 42 کانتینر حمل می‌کند.

یکی از جنبه‌های فعال شدن این کریدور این است که مطابق اعلامیه آتش بس مشترک، صلح بانان روسی باید نقشی اساسی در بهره برداری از مسیرهای بین جمهوری آذربایجان و نخجوان داشته باشند. اما این توافقنامه چیزی در مورد حضور نیروهای روسی در این منطقه نمی‌گوید که به طور بالقوه عبور ارمنستان از نخجوان را نیز تضمین می‌کند. ایروان و احتمالاً مسکو ممکن است به دنبال منافع برابر و مشترک باشند، اما باکو محتملا هرگز با آن موافقت نمی‌کند. اگر تضاد منافع منجر به ایجاد درگیری شود، می‌توان گفت دسترسی آذربایجان به نخجوان در سراسر منطقه زنگزور ارمنستان را زیر سوال خواهد برد و این به نوبه خود می‌تواند کل توافق 10 نوامبر را به خطر بیندازد.

این پروژه علاوه بر اهمیت استراتژیک خود و بهبود شرایط اقتصادی کشورهای در مسیر ریلی، باعث جذابیت بیشتر گرجستان برای شرکای بین المللی خود از جمله غرب، که علاقه مند به ثبات در این منطقه هستند خواهد شد. شایان ذکر است، 

پس از اعلام آتش بس در 10 نوامبر، الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان اعلام کرد که دستورالعمل های اولیه ای را برای بازگرداندن ارتباطات ریلی بین جمهوری آذربایجان و محل حفر آن از نخجوان صادر کرده است و محتوای ملموسی از ارائه کریدور ترانزیتی که در سندی که به آخرین جنگ قره باغ پایان داده شده است، صورت گرفته است.

مسکو نیز امیدوار است که منافع و تسلط اش در راه اندازی خط آهن BTK تضمین شود، اما هنوز هم در حال مصالحه است. از طرفی راه آهن آذربایجان- ایران (آستارا-رشت-قزوین) در داخل کریدور "شمال-جنوب" و راه آهن "باکو-تفلیس-قارص" در حال ساخت است.

 

منابع:

 https://batumelebi.netgazeti.ge

https://1tv.ge

https://www.dailysabah.com

https://www.trt.net.tr