بررسی ابعاد اقتصادی سفر وزیر خارجه آمریکا به سریلانکا و مالدیو

سفر پمپئو، به سریلانکا که در قالب سفر منطقه‌ای وزیر خارجه آمریکا به جنوب آسیا انجام شد را باید اولین سفر یک مقام آمریکا در این سطح به سریلانکا در چند سال اخیر دانست. وزیر خارجه آمریکا بعد از هند، سریلانکا را به‌عنوان دومین مقصد خود انتخاب کرد و بعد از آن به دو کشور مالدیو و اندونزی نیز سفر کرد.

اولین نکته‌ای که باید در نظر داشت آن است که این سفر را نباید به یک سفر و دیدار معمول دیپلماتیک تقلیل داد. در این مطلب ابعاد سیاسی و اقتصادی این سفر به سریلانکا و مالدیو موردبررسی قرار گرفته است:

سریلانکا

• بررسی وضعیت موجود

در ابتدا برای فهم اهداف و تبعات اقتصادی این سفر باید اظهارات مقامات را مورد بررسی قرار داد. دینش گناواردانه، وزیر روابط خارجی سریلانکا اعلام کرد که «امنیت، توسعه اقتصادی و همکاری در بخش فناوری در گفتگوهای دوجانبه با مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا محورهای اصلی خواهند بود». پیش از این، وزارت امور خارجه آمریکا نیز گفته بود «وزیر پمپئو به کلمبو سفر خواهد کرد تا بر تعهد ایالات‌متحده در مشارکت با سریلانکای قدرتمند و مستقل و پیشبرد اهداف مشترک منطقه آزاد هند تأکید کند».

پیش از این سفر نیز تامپسون معاون وزیر خارجه آمریکا تأکید کرده بود: «ما به‌منظور تقویت همکاری طولانی‌مدت خود با سریلانکا و تقویت تعهد بلندمدت خود در منطقه، سریلانکا را دعوت می‌کنیم گزینه‌هایی را که برای توسعه اقتصادی شفاف و پایدار از سوی ما ارائه شده است را مجدداً بررسی نماید. ما از سریلانکا می‌خواهیم برای تأمین استقلال اقتصادی خود و برای رفاه طولانی‌مدت، تصمیمات دشوار اما ضروری را اتخاذ کند و ما آماده همکاری با سریلانکا برای توسعه و رشد اقتصادی آن هستیم».

بر اساس این اظهارات  و دستورالعمل موجود و همچنین مذاکرات صورت گرفته بسیاری بر این باور هستند که هدف اصلی این سفر به‌طور حتم مقابله با نفوذ چین در سریلانکا است هدفی که به‌طور اساسی در راستای اهداف سیاست خارجی هند نیز قرار دارد. سریلانکا در سال‌های گذشته به‌ویژه در دوره ریاست جمهوری ماهیندا راجاپاکسا روابط با چین را به شکل محسوسی ارتقاء داد، دریافت وام و ارائه پروژه‌های بسیار مهم به چین، نفوذ این کشور را روزبه‌روز در سریلانکا افزایش داد. در حال حاضر سریلانکا نقش بسیار مهمی در ایده کمربند-راه دریایی چین ایفا می‌کند.

بدیهی است کمک‌های چین با وجود تمام انتقاداتی که به آن می‌شود در کنار موقعیت جغرافیایی سریلانکا باعث شده است که نقش این کشور در حمل‌ونقل دریایی در منطقه افزایش یابد و به رقیبی برای سایر کشورهای منطقه از جمله هند تبدیل شود. به‌عنوان نمونه بر اساس آخرین آمار موجود در حال حاضر نقش بنادر سریلانکا در حمل‌ونقل دریایی بیش از بندر بمبئی هند است، موضوعی که چندان برای هندی‌ها خوشایند نخواهد بود.

در این بین تنها برتری ایالات‌متحده نسبت به چین در ارتباط با سریلانکا آن است که این کشور اولین مقصد صادراتی کالاهای سریلانکایی محسوب می‌شود در حالی که چین واردات قابل‌ملاحظه‌ای از سریلانکا ندارد. با شناخت از همین مشکل در سفر اخیر مقامات چین به سریلانکا، وعده داده شد که میزان واردات چین از این کشور به شکل قابل‌ملاحظه‌ای افزایش خواهد یافت. در حال حاضر بر اساس آخرین اطلاعات سال 2019، سریلانکا بیش از 4 میلیارد دلار را صرف واردات از چین کرده، در حالی که تنها کمتر از 300 میلیون دلار به این کشور صادرات داشت. این در حالی است که بعد از اتحادیه اروپا، حدود 25 درصد تجارت سریلانکا با آمریکا انجام می‌شود که بخش عمده‌ای از آن صادرات سریلانکا به آمریکا است.

همین روند موجب افزایش حساسیت آمریکا نسبت به فعالیت‌های چین در سریلانکا شده است به‌نحوی‌که پمپئو با «درنده» خواندن حزب کمونیست چین در حین حضور در سریلانکا این کشور را متهم کرد که فقط «توافقات بد» با سریلانکا منعقد کرده و موجب گسترش «بی‌قانونی» شده است. واژه «تله بدهی» یکی دیگر از مواردی است که آمریکایی‌ها معتقدند که سریلانکا در آن‌ها گرفتار شده است.

• تبعات اختلاف چین و آمریکا برای سریلانکا و مسئله تله بدهی

بر اساس مطالب گفته شده برخی از مفسران این نگرانی را مطرح کردند که سریلانکا می‌تواند قربانی غیرمستقیم جنگ تجاری ایالات‌متحده و چین باشد. در همین راستا «موسسه مودی» گزارشی را منتشر کرد و در آن این موضوع را مورد بررسی قرار داد و نتیجه‌گیری کرد که ریسک ژئوپلیتیکی سریلانکا «بسیار کم» است.

در این گزارش آمده است: «ما ریسک ژئوپلیتیک را بسیار کم ارزیابی می‌کنیم. اگرچه تنش‌هایی در برخی مواقع به وجود آمده است. افزایش حضور سرمایه‌گذاری چین در سریلانکا را خطر ژئوپلیتیکی را برای شاخص اعتباری سریلانکا نمی‌دانیم».

مسئله دیگر «تله بدهی» است، موضوعی که آمریکا بارها آن را مطرح کرده است و در همین سفر آخرین پمپئو نیز مجدداً در کنار مسائل دیگر مطرح و موجب گردید که سفارت چین در کلمبو بیانیه‌ای منتشر و به این موضوع نیز اشاره کند.

 اما سؤال اصلی این است که آیا گزینه‌ی دیگری نیز برای سریلانکا جهت بازسازی کشور بعد از جنگ داخلی وجود داشت؟ آمریکا کمک به سریلانکا را در حال حاضر نیز منوط به یک توافق امنیتی کرده است که می‌تواند استقلال این کشور را خدشه‌دار کند و هند نیز توان کمک به سریلانکا را در سطح چین دارا نبوده یا علاقه‌ای به این کار نداشته است. پس باید پذیرفت که سریلانکا راهکاری غیر از چین نداشته است. بسیاری از تحلیل‌گران نیز این موضوع را تائید می‌کنند اما معتقدند که وام‌های دریافتی از چین می‌توانست در مسیر بهتری هزینه شود مثال آن‌ها نیز فرودگاه ماتاله و ورزشگاه کریکت منطقه‌هامبانتوتا است که هزینه‌های بسیاری را برای سریلانکا بدون سود مشخصی در پی داشته است.

 مالدیو

مالدیو سومین مقصد سفر وزیر خارجه آمریکا بود. نکته بسیار مهم در مورد این سفر آن است که بالاترین سطح حضور یک مقام آمریکا در مالدیو از سال 1992 بود. در این سال جیمز بیکر، وزیر خارجه وقت ایالات‌متحده از مالدیو دیدن کرده بود.

بر خلاف سفر به سریلانکا، پمپئو در مالدیو توانست دستاوردهای بهتری را به دست آورد. مهم‌ترین موضوعی که در این سفر به آن پرداخته شد، تائید بازگشایی سفارت آمریکا در مالدیو در آینده نزدیک بود. پمپئو در مالدیو نیز انتقادات خود به چین را ادامه داد؛ او اشاره کرد که «حزب کمونیست چین رفتار غیرقانونی و تهدیدآمیز دارد. می‌توان تجاوزهای آشکار چین به مناطق اقتصادی دریایی سایر کشورها را به‌وضوح مشاهده کرد، شرکت‌های دولتی چینی دریاها را به زباله‌دانی تبدیل کرده‌اند. ماهیگیری غیر‌قانونی چینی‌ها به تهدیدی برای اقتصاد و معیشت مردم از ماداگاسکار تا اندونزی تبدیل‌شده است». او مدعی شد که آمریکا به حاکمیت کشورها احترام می‌گذارد و وعده داد که کمک‌های آمریکا به مالدیو برای مقابله با اثرات آب و هوایی و ویروس کرونا با جدیت ادامه یابد.

بر خلافت سریلانکا، رویکرد آمریکا در مورد مالدیو در سفر اخیر بیشتر معطوف به مسائل امنیتی بود و حتی پمپئو به‌صراحت اعلام کرد که روابط دفاعی بیش از گذشته باید تقویت شود و امنیت کشورهای کوچک جزیره‌ای مانند مالدیو اهمیت بسیار دارد.

به‌طورکلی به نظر می‌رسد که هدف سفر منطقه‌ای پمپئو را باید در راستای سیاست‌های این کشور در اقیانوس هند و نگرانی روزافزون آمریکا از توسعه نفوذ چین دانست، نگرانی که با مهم‌ترین قدرت منطقه‌ای یعنی هند نیز در مورد آن اشتراک نظر دارد. اما به‌هرحال چین توانسته است در قالب بخش دریایی ایده کمربند-راه سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای را در کشورهای منطقه به‌ویژه سریلانکا انجام دهد، سرمایه‌گذاری‌هایی که منجر به گسترش نفوذ غیرقابل انکار چین در سریلانکا شده است. چین در حال حاضر بخشی از بندر کلمبو را در اختیار دارد و از آن مهم‌تر بندر هامبانتوتا را به مدت 99 سال اجاره کرده است. بندری که بسیاری معتقدند با سرمایه‌گذاری چینی‌ها به نقطه ثقل حمل‌ونقل دریایی در اقیانوس هند تبدیل خواهد شد، که این موضوع دقیقاً منطبق بر همان ایده کمربند-راه است.

این موضوع طبیعتاً خوشایند آمریکا در وهله اول و سپس هند و حتی ژاپن قرار ندارد و از طرق مختلف مانند وعده سرمایه‌گذاری و یا برجسته کردن موضوع «تله بدهی» در حال مقابله با آن هستند که در سفر اخیر پمپئو به‌وضوح این تلاش‌ها قابل‌مشاهده بود.

اما باید پذیرفت که هیچ‌کدام از کشورهای مذکور نمی‌خواهند و یا نمی‌توانند اقداماتی که چین در سریلانکا انجام داده است را انجام دهند. وام‌های بلندمدت با نرخ بهره کمتر از نرخ جهانی و انجام پروژه‌های زیربنایی از جمله این موارد است. لذا اگر بخواهیم یک هدف عمده برای سفر منطقه‌ای پمپئو به‌ویژه دیدار چندساعته از سریلانکا در نظر بگیریم باید آن را «تلاش برای مقابله با نفوذ چین» و ادامه «تقابل تجاری چین و امریکا دانست» که حداقل با توجه به مواضع اخیر مقامات سریلانکایی بعد از سفر پمپئو نشان می‌دهد که موفقیت‌آمیز نبوده است.

در خصوص وعده چین برای ایجاد تعادل تجاری در روابط دو کشور از طریق افزایش واردات از سریلانکا، عملی ساختن این تعهد در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. درحالی‌که کالاهای عمده صادراتی سریلانکا به آمریکا را پوشاک، محصولات نساجی، چای و ادویه تشکیل می‌دهد، چین نیز صادرکننده عمده این کالاها می‌باشد و از این منظر بازار مصرفی برای این کالاها در آن کشور وجود ندارد. لذا چین جهت اجرایی کردن این تعهد خود برای متوازن کردن مبادلات تجاری بین دو کشور و افزایش واردات راه بسیار دشواری را در پیش دارد.