نقش بازار سرمایه در تامین مالی شرکت های دانش بنیان نو پا

تحقق اقتصاد دانش بنیان منتج به دستیابی به فناوری‌های مورد نیاز برای تولید کالاهای استراتژیک و کالاهای سرمایه ای با فناوری بالا می‌شود. بنابراین، با دانش بنیان شدن اقتصاد، وابستگی به واردات کالاهای استراتژیک و کالاهای سرمایه ای، وابستگی به صادرات یک کالای خاص و مقصد صادراتی و دولتی بودن اقتصاد کاهش می یابد. بنابراین مقاوم سازی اقتصاد، با دانش بنیان شدن اقتصاد امکان پذیر است.

امروزه، اقتصاد در حال گذر از اقتصاد صنعتی به سمت اقتصاد دانش بنیان است؛ اقتصادی که سرمایه انسانی، نوآوری، تحقیق و توسعه و کارآفرینی از مولفه‌های اصلی آن بوده و از آنها به عنوان عوامل درون زا رشد اقتصادی یاد شده است. در این میان، آنچه که بستر اولیه شکل گیری اقتصاد دانش بنیان را فراهم می‌کند، ایده‌ها و طرح های نوآورانه و مبتنی بر دانش است. در ادامه‌ی خلق ایده‌ها و طرح‌های دانش بنیان آنچه که نقش بسیار مهمی را به سمت تجاری‌سازی بر عهده دارد مساله چگونگی تامین مالی صحیح و قابل اعتماد آن‌هاست.

کشورهای توسعه‌یافته، ارتباط اکوسیستم نوآوری به بازار سرمایه را از دهه‌های قبل آغاز کرده‌اند و هم‌اکنون بخش بزرگی از بازار سهام آنها را شرکت‌های نوآور همچون اپل، مایکروسافت و آمازون تشکیل می‌دهند. بازار سرمایه به عنوان یکی از نهادهای تامین مالی، با ایجاد ابزارهای مناسب و مقررات لازم می‌تواند نقش موثری در تامین مالی شرکت‎‌های دانش بنیان نوپا ایفاء نماید. کسب‌وکارهای نوپای دانش‌بنیان برای آنکه فعالیت خود را آغاز کنند، نیاز به تامین مالی دارند. این شرکت‌ها از آنجایی که نوپا هستند، دریافت تسهیلات از بانک‌ها نمی‌تواند برای آنها موثر باشد؛ چرا که این نوع شرکت‌ها در ابتدای راه هستند؛ از این رو این شرکت‌ها به دنبال جذب سرمایه از طریق بازار سرمایه هستند.

بازار سرمایه به دو بازار اولیه و ثانویه تقسیم می­شود. در بازار اولیه، دارایی مورد نظر (مثلا سهام شرکت) به طور مستقیم و برای اولین بار از طرف شرکت منتشر شده و مستقیما به سرمایه­ گذار فروخته می ­شود. در واقع، بازار اولیه بازاری است که عرضه و پذیره‌نویسی اوراق بهادار جدیدالانتشار در آن انجام می­شود و منابع حاصل از عرضۀ اوراق بهادار در اختیار بنگاه قرار می­ گیرند. در بازار ثانویه اوراقی که قبلا در بازار اولیه به فروش رسیده مجددا مورد معامله قرار می­گیرند. بنابراین بازار سرمایه، کانالی برای تامین مالی بلندمدت بنگاه ­ها است و تامین مالی اولیه از طریق پذیره ­نویسی در بازار اولیه و افزایش سرمایه شرکت­ها از طریق بازار ثانویه صورت می­ گیرد. بنابراین، بازار اولیه، مسیری ارزان برای تامین منابع مالی، برای شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا است. طرح‌های فناورانه و شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا، بعضا ریسک بالایی دارند زیرا سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته بر روی آنها در واقع سرمایه‌گذاری بر روی آینده این پروژه‌ها است. همچنین به دلیل نوآوری و خلاقانه بودن محصولات دانش‌بنیان، این شرکت‌ها از پتانسیل بالایی در ایجاد بازدهی برای فرد سرمایه‌گذار دارند. به طور مثال، بیست «شرکت نوآور» بزرگ عرضه شده در بازار نزدک و نیویورک در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ به‌طور متوسط در زمان عرضه، ۱۳ میلیارد دلار ارزش‌گذاری شدند، در مقابل ۲۰ «شرکت بالغ» این دو بازار، متوسط ارزش بازاری بیش از ۲۷۰ میلیارد دلار داشته‌اند. این تفاوت عمدتا ناشی از ظرفیت نهفته رشدی است که در کسب‌وکارهای نوآورانه وجود دارد و پس از عرضه اولیه محقق خواهد شد. بدیهی است در نقطه مقابل این ظرفیت پنهان ریسک مربوط به سرمایه‌گذاری در سهام «شرکت‌های نوآور» است. متوسط دامنه نوسان قیمت سهام «شرکت‌های نوآور» عرضه شده، بیش از دوبرابر «شرکت‌های بالغ» بررسی شده است. در واقع سرمایه‌گذاران سهام «شرکت‌های نوآور» در قبال بازدهی بیشتر، ریسک بالایی را هم می‌پذیرند. در همین راستا پیش‌بینی سرمایه‌گذاران از رشد ارزش «شرکت‌های نوآور» در ۵ سال آینده بیش از دو برابر رشد ارزش «شرکت‌های بالغ» بازار است. بنابراین، سرمایه‌گذاری بر روی شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا برای سرمایه‌گذاران حاضر در بورس از جذابیت بالایی برخوردار است. یکی دیگر از راه‌های جذاب شدن بازار اولیه برای سرمایه‌گذاران در پذیره‌نویسی شرکت‌های دانش‌بنیان این است که نماد این شرکت‌ها همانند گروه بانکی همزمان در بورس یا فرابورس درج شود.

یکی از مسیرهای جذب سرمایه در بازار سرمایه را صندوق‌های جسورانه یا خطر پذیر بورسی (VC) یا (Venture Capital Fund) است. این صندوق‌ها نوعی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک هستند که پول را از سرمایه‌گذارانی که قصد دارند سرمایه خود را در حوزه‌های کسب ‌و کارهای نوپا، شرکت‌های دانش‌بنیان و یا استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری کنند، جمع‌آوری می‌کنند و در پروژه‌های استارتاپی سرمایه‌گذاری می‌کنند. این صندوق‌ها تحت نظر بورس می‌توانند در شرکت‌های دانش‌بنیان‌ و استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری کنند.

به دلیل اشتغال زایی بالای طرح‌های دانش بنیان، اوراق وقف نیز ابزار دیگری است که می­تواند از طریق بازار سرمایه در اختیار شرکت‌های نوپا دانش بنیان قرار گیرد. اوراق وقف، اوراق بهادار غیرانتفاعی است که بر اساس قرارداد صلح به منظور وقف منتشر می‌شود؛ دارنده اوراق (مُصالح) بخشی از اموال خود را بر اساس قرارداد صلح در اختیار بانی (مُتصالح) قرار می دهد تا وی همراه سایر اموال صلحی طرح عام المنفعه‌ای را احداث کرده، سپس از طرف صاحبان اوراق وقف شرعی کند.

لذا برای افزایش نقش بازار سرمایه و بورس اوراق بهادار در تامین مالی شرکت های دانش بنیان نو پا می‌توان به اقدامات ذیل پرداخت :

• توسعه صندوق‌های جسورانه خطر پذیر بورسی
• پذیره‌نویسی شرکت‌های دانش‌بنیان در بازار اولیه و همزمان درج نماد آنها در بازار ثانویه همانند گروه مالی نظیر بانک‌ها
• فروش اوراق وقف برای طرح‌های فناورانه