برنامه‌های ساماندهی مهاجران غیرقانونی در یونان
یونان اکنون مهمترین دروازه ورود مهاجران غیرقانونی از آسیا و آفریقا به اتحادیه اروپا است به طوریکه در سال 2011 دیوان دادگستری اروپا اعلام کرد که 90 درصد مهاجران غیرقانونی از طریق یونان خود را به اتحادیه اروپا می رسانند. از سال 2014 تا کنون حدود یک میلیون و 250 هزار مهاجر غیرقانونی خود را از مسیر زمینی و دریایی به یونان رسانده اند. دولت یونان با همکاری سازمان‌های بین المللی و سمن‌ها، برنامه‌هایی برای ساماندهی مهاجران در حال اجرا دارد.
پس از فروپاشی شوروی و نظام کمونیست در دهه 1990، موج پناهجویان از کشورهای شرقی و مرکزی اروپا همچون آلبانی وارد یونان شدند. این شروع ورود گسترده پناهجویان خارجی به یونان بود. این روند ادامه پیدا کرد و از سال 2007، تعداد مهاجران غیرقانونی از خاورمیانه و شمال آفریقا به یونان افزایش قابل ملاحظه ای نشان داد و این کشور را به مقصد ترانزیت مهاجران غیرقانونی از آسیا و آفریقا به اروپا تبدیل کرد.
در ابتدا مهاجران عمدتا از طریق دریا خود را به یونان می رساندند اما از سال 2010 مسیر زمینی هم اضافه شد و مهاجران غیرقانونی از سوریه، عراق، پاکستان، افغانستان و غیره خود را از مرز ترکیه به یونان رساندند تا از طریق یونان بتوانند به دیگر کشورهای اتحادیه اروپا جهت اقدام برای پناهجویی و پناهندگی بروند.
در سال 2011 دیوان دادگستری اروپا اعلام کرد که 90 درصد مهاجران غیرقانونی از طریق یونان خود را به اتحادیه اروپا می رسانند و یونان به دروازه اصلی ورود پناهجویان و پناهندگان آسیایی و آفریقایی تبدیل شده است. این دادگاه همچنین اعلام کرد مسیر ورود به یونان نیز که قبلا از طریق دریا بود اکنون به مرز زمینی تغییر یافته است و مهاجران غیرقانونی خود را از طریق مرز ترکیه به یونان می رسانند. بر اساس آمار منتشره توسط کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، از سال 2014 تا کنون حدود یک میلیون و 250 هزار مهاجر غیرقانونی خود را از مسیر زمینی و دریایی به یونان رسانده اند. در زمان حاضر اما حدود 116هزار مهاجر غیرقانونی در اردوگاه‌های یونان حضور دارند.
دولت یونان با همکاری سازمان بین المللی مهاجرت (IMO) و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل و سازمان‌های مردم نهاد برنامه‌های متنوعی برای ساماندهی مهاجران غیرقانونی در این کشور تدوین و اجرا کرده است. این برنامه‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
- برنامه حمایت از ادغام برای مشمولان حفاظت بین المللی یونان
- برنامه بازگشت تسیهل شده و داوطلبانه
- برنامه انتقال داوطلبانه از یونان
- برنامه سرپناه موقتی و حفاظت از آسیب پذیرترین مهاجران در یونان
- برنامه پرداخت نقدی
- برنامه حمایت اضطراری، ادغام و اسکان مهاجران
برنامه حمایت از ادغام برای مشمولان حفاظت بین المللی یونان
این برنامه با کمک سازمان بین المللی مهاجرت و دولت یونان و حمایت سازمان‌های مردم نهاد از سال 2019 در حال اجرا میباشد. هدف از اجرای این برنامه کمک به ادغام مهاجران در جامعه یونان میباشد. در قالب این برنامه دوره‌های آموزشی یادگیری زبان و فرهنگ یونانی و نیز مهارت های زندگی و امادگی و مشاوره شغلی برای مهاجران برگزار می‌شود تا آنها با فرهنگ و هنجارهای جامعه یونانی آشنا شوند. آموزش های مشابهی نیز برای مردم یونان برگزار می‌شود تا پذیرش مهاجران برای آنها آسانتر شود و آنها را به عنوان بخشی از جامعه خود بپذیرند. همچنین بخشی از این برنامه بر اسکان مستقل مهاجران در آپارتمان‌های اجاره ای اختصاص دارد. آپارتمان‌ها به نام مهاجران اجاره می‌شود و ماهیانه بخشی از مبلغ اجاره به عنوان کمک هزینه توسط مجریان طرح به صاحب خانه پرداخت می‌شود. پس از اجرای این برنامه انتظار می رود مهاجران بتواند به صورت تدریجی در جامعه یونان ادغام شوند و زندگی مستقلی را شروع کنند. کمک هزینه‌های پرداختی به مشمولان بسته به تعداد اعضای خانواده از 162 یورو در ماه شروع شده و به 630 یورو می رسد. در قالب این طرح همچنین مبلغی بین 440 یورو تا 1490 یورو (بسته به تعداد اعضای خانواده) به عنوان وام بلاعوض به متقاضیان پرداخت می‌شود تا آنها بتوانند پس از پایان دوره به طور مستقل امورات خود را بگذرانند. تاکنون حدود 14هزار مهاجر از این برنامه استفاده کرده اند که حدود سه درصد آنها ایرانی و بقیه اهل سوریه (32 درصد)، افغانستان (24 درصد)، عراق (21 درصد)، فلسطین (4 درصد)، سومالی (4 درصد) و دیگر ملیت ها (11 درصد) هستند.
برنامه بازگشت تسهیل شده و داوطلبانه
هدف از اجرای این برنامه تشویق و کمک به مهاجران برای بازگشت داوطلبانه به کشورهای خود است. در قالب این برنامه مهاجرانی که تصمیم خود را مبنی بر بازگشت داوطلبانه اعلام کنند، به مراکز ویژه ای انتقال داده و برای سفر به کشور خود آماده می‌شوند. در آن مرکز (موسوم به مراکز باز Open Center) امکانات اقامتی، غذایی و بهداشتی رایگان در اختیار آنها قرار می‌گیرد. این برنامه اغلب برای مهاجرانی مفید است که قربانی خشونت و آزار و اذیت قرار گرفته و آسیب پذیر هستند (شامل زنان باردار، مهاجران مسن و بیمار). تصمیم بازگشت به کشور خود به صورت کاملا داوطلبانه است و اگر مهاجران از این تصمیم صرفه نظر کنند می‌توانند در یونان باقی بمانند اما می‌بایست از مرکز باز خارج شوند. از سال 2016، حدود 50هزار نفر در قالب این برنامه به طور داوطلبانه به کشور خود بازگشته اند.
برنامه انتقال داوطلبانه از یونان
این برنامه از سال جاری میلادی در یونان با همکاری سازمان ملل و سازمان‌های مردم نهاد آغاز شده است. هدف از اجرای این برنامه تقسیم مسولیت ساماندهی مهاجران در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا است. بر اساس برنامه ریزی‌ها قرار است سه هزار و 300 مهاجر غیرقانونی از یونان به دیگر کشورهای اروپایی منتقل و در آنجا به تقاضای آنها رسیدگی شود. متقاضیان از میان مهاجران آسیب پذیر بویژه کودکان بدون سرپرست، مادران مجرد و بیمار انتخاب و به دیگر کشورهای اروپایی اعزام می‌شوند.
برنامه سرپناه موقتی و حفاظت از آسیب پذیرترین مهاجران در یونان
این برنامه از سال 2018 در حال اجرا میباشد. مشمولین این برنامه پناهجویان آسیب پذیری هستند که در بدترین شرایط به سر می‌برند و فورا نیاز به سرپناه دارند. این افراد به طور موقت در یک هتل اسکان داده می‌شوند تا به شرایط عادی بازگردند. مشمولین این برنامه معمولا قربانیان آزار و اذیت جنسی و خشونت و کودکان هستند. این برنامه فقط برای مهاجرانی اجرا می‌شود که در سرزمین اصلی یونان (و نه در جزایر) حضور دارند. تاکنون حدود 22 هزار مهاجر تحت پوشش این برنامه قرار گرفته اند.
برنامه پرداخت نقدی
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در قالب این برنامه کمک هزینه نقدی به مشمولین پرداخت می‌کند. بودجه این طرح توسط کمیسیون اروپا تامین شده و هدف از آن کمک به مهاجران برای تامین نیازهای اولیه آنها است. از آوریل 2017، حدود 150هزار نفر تحت پوشش این برنامه قرار گرفته و حداقل یک مرتبه کمک هزینه دریافت کرده اند. تنها در ماه ژانویه 2020، حدود 64 هزار مهاجر از این برنامه استفاده کردند که از افغانستان، سوریه، عراق، کنگو، پاکستان، سومالی، و فلسطین و دیگر کشورها بودند.
برنامه حمایت اضطراری، ادغام و اسکان مهاجران
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل با همکاری دولت یونان و سازمان‌های مردم نهاد مکان‌هایی (عمدتا آپارتمان) را برای اسکان پناهجویان و پناهندگان با هدف کمک به ادغام آنها در جامعه یونان و تسهیل دسترسی آنها به خدمات، بهداشت و مدرسه در نظر می‌گیرند. تاکنون حدود 26 هزار مهاجر از این برنامه استفاده کرده اند .
علاوه بر برنامه‌های فوق، کودکان بدون سرپرست و کودکانی که از خانواده خود جدا شده اند نیز در چارچوب تفاهم نامه‌های دوجانبه بین دولت یونان و دیگر کشورهای اروپایی از جمله انگلیس، آلمان و دانمارک از یونان به آن کشورها منتقل می‌شوند. هم اکنون در یونان 5هزار و 500 کودک مهاجر بدون سرپرست وجود دارد. طی ماه‌های گذشته تعدادی از آنها به آلمان و انگلیس منتقل شده اند.
به رغم وجود چنین برنامه‌هایی در یونان، وضعیت اکثریت پناهجویان و پناهندگان در این کشور و بویژه در اردوگاه‌های نگهداری آنها در جزایر یونانی بسیار نامناسب است که این موضوع باعث انتقادات شدید از سوی سازمان ملل و سازمان‌های مردم نهاد شده است.
دولت ترکیه از موضوع مهاجران و ورود آنها به یونان به عنوان اهرمی جهت اعمال فشار بر کل اتحادیه اروپا و بویژه برای امتیازگیری در تحولات مدیترانه استفاده می‌کند به طوریکه در مقاطعی با انتقال مهاجران از شهرهای ترکیه به نزدیکی مرز یونان آنها را به سرزمین یونان گسیل می دهد. در همین راستا اتحادیه اروپا و ترکیه توافقنامه ای جهت نگهداری مهاجران در خاک ترکیه در ازای کمک مالی اتحادیه به آن کشور امضا کرده اند اما ترکیه در مقاطعی به بهانه اینکه اتحادیه اروپا به تعهدات مالی خود در قالب این توافقنامه عمل نکرده، از انجام تعهدات خود سرباز زده است.