معرفی برنامه همکاری اقتصادی منطقه ای آسیای مرکزی ( CAREC )

برنامه همکاری اقتصادی منطقه ای آسیای مرکزی یا CAREC: Central Asia Regional Economic Cooperation در سال 1997 و جهت پیشبرد و ترویج رشد اقتصادی و ارتقای استانداردهای زندگی در آسیای مرکزی از طریق همکاری‌های اقتصادی و توسعه ای و در قالب بانک توسعه آسیایی، شکل گرفت. اعضای این برنامه شامل کشورهای عضو بانک توسعه آسیایی در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز هستند. این کشورها شامل جمهوری خلق چین با تمرکز بر منطقه خودمختار سین کیانگ اویغور، مغولستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، ازبکستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان هستند. در این گزارش تلاش می‌شود تا به اهداف و وظایف این برنامه و کمیت و کیفیت حضور کشورهای حوزه قفقاز در آن و نهایتاً چشم انداز همکاری جمهوری اسلامی ایران با این برنامه پرداخته شود.

راهبرد اصلی و عملیاتی برنامه همکاری اقتصادی منطقه ­ای آسیای مرکزی تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی، بهبود محیط زیست و ترویج و گسترش همکاریهای میان اعضاء در زمینه‌های حمل و نقل، تجارت و انرژی است. این برنامه بر نوسازی مقررات و رویه­ ها و همکاری برای تسهیل تجارت مرزی میان اعضاء تکیه کرده و اقداماتی از قبیل؛ استفاده از فناوری اطلاعات برای خدمات گمرکی، توسعه حمل و نقل منطقه ای، تبادل اطلاعات، مدیریت ریسک و حسابرسی پس از ترخیص کالاها، دریافت کمک از بانک توسعه آسیایی و بانک های اروپایی برای بازسازی و توسعه، دریافت کمک از برنامه حمایت توسعه سازمان ملل متحد، تشویق آزادسازی تجارت طبق مقررات سازمان تجارت جهانی و کمک به الحاق کشورهای غیر عضو WTO به این سازمان، ایجاد و توسعه موافقت نامه­ های تجاری میان اعضاء و ... است. این برنامه در حوزه حمل و نقل نیز فعال است و راهبرد اصلی آن شامل کریدورهای آسیای مرکزی شرق به غرب و شمال به جنوب و ارتباط دادن شریان حمل و نقلی اوراسیا از طریق قفقاز به اروپاست. در واقع برنامه همکاری اقتصادی منطقه ای آسیای مرکزی یک برنامه عملی، کاربردی و راهبردی با چشم اندازی روشن است که از طریق نظارت و ارزیابی مداوم اعضاء در راستای اهداف خود حرکت می‌کند.

این سازمان با چالش هایی نیز مواجه است که مانع موفقیت کامل آن می‌شود. مهمترین چالش های این برنامه شامل؛ عدم عضویت روسیه به عنوان یکی از مهمترین قدرتهای فعال در این منطقه، برخی مشکلات میان اعضاء از قبیل مشکلات بر سر آبهای مرزی، ارتباط اندک این برنامه با کشورهای غیرعضو همسایه  است.

حضور کشورهای حوزه قفقاز در برنامه همکاری اقتصادی منطقه ­ای آسیای مرکزی

جمهوری آذربایجان

جمهوری آذربایجان در سال 2003 به عضویت این برنامه درآمد و از آن زمان تلاش کرد تا با استفاده از ظرفیت­های این برنامه به افزایش رشد اقتصادی خود پرداخته و ارتباطات تجاری و اقتصادی فی مابین خود با سایر کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز را تقویت نماید. این کشور دارای پتانسیل بالایی در حوزه انرژی و حمل و نقل است و می‌تواند منطقه آسیای مرکزی را از طریق دریای خزر از شرق و گرجستان از غرب، به اروپا متصل نماید. از این رو برخی پروژ ها در حوزه‌های انرژی، حمل و نقل، تجارت و ... با استفاده از سرمایه‌های این برنامه در جمهوری آذربایجان انجام گرفته است.

تا سپتامبر 2019 بیش از 5.85 میلیارد دلار در 22 پروژه توسط برنامه همکاری اقتصادی منطقه ای آسیای مرکزی در جمهوری آذربایجان سرمایه گذاری شد. این پروژه‌ها در حوزه‌های حمل و نقل، تجارت، زیرساختهای انرژی و ... بوده است. برخی از سرمایه گذاریهای این برنامه در جمهوری آذربایجان شامل؛ چندین مورد در حوزه توسعه بخش ریلی، چندین مورد در برنامه‌های توسعه بخش های جاده ای و بزرگ راهی، مدرن سازی خدمات گمرکی جمهوری آذربایجان، کمک به وزارت اقتصاد گرجستان برای توسعه بخش اقتصاد غیرنفتی در این کشور و ... می‌باشند.

گرجستان

گرجستان در اکتبر 2016 به عضویت این برنامه درآمد و از آن زمان به عنوان یکی از اعضای فعال در برنامه‌های CAREC شناخته شده است. گرجستان در ژوئن 2017 میزبان مقامات ارشد این برنامه بوده است. این کشور از لحاظ جغرافیایی موقعیت مطلوبی داشته و نقطه اتصال این برنامه به اروپا و بنابراین دارای پتانسیل بسیار بالایی از لحاظ ترانزیتی و حمل نقلی است. از این رو همواره تلاش کرده است تا به معرفی و استفاده از این پتانسیلها بپردازد و الحاق به CAREC و استفاده از ظرفیتهای آن از برنامه‌های مهم اقتصادی و سیاست خارجی گرجستان بود. استراتژی 2030 این برنامه با اولویت­های اقتصادی و اجتماعی گرجستان مطابقت داشته و می‌تواند به گرجستان برای تقویت رقابت پذیری بخش خصوصی، دستیابی به فرصتهای اقتصادی، توسعه سرمایه‌های مالی و انسانی و استفاده از ظرفیتهای ترانزیتی و حمل و نقلی کمک کند. برخی از مهمترین پروژه­های کلیدی برنامه همکاری اقتصادی منطقه ای آسیای مرکزی در کشور گرجستان به قرار زیر است:

• در سپتامبر 2019 برنامه CAREC مبلغ 745 میلیون دلار در دو پروژه حمل و نقلی در گرجستان سرمایه گذاری کرد.
• نوامبر 2019؛ پروژه بهبود بزرگراه شرقی – غربی گرجستان (بخش شوراپانی – آرگوتا)
• ژوئن 2019؛ پروژه جاده ای کریدور شمال – جنوب گرجستان(کوشتی – کوبی)
• سپتامبر 2018؛ پروژه بهبود بزرگراه شرقی – غربی گرجستان (بخش کهوی – آبیسا)
• مارس 2017؛ پروژه جاده ای گذرگاه باتومی

ارمنستان

ارمنستان تنها کشور قفقاز جنوبی است که به برنامه CAREC ملحق نشده است. این کشور از سال 2005 به عضویت بانک توسعه آسیایی درآمد، اما این مسئله منجر به الحاق آن به برنامه همکاری اقتصادی منطقه­ای آسیای مرکزی نشد. این مسئله می‌تواند دو دلیل عمده داشته باشد؛ یکی مخالفت جمهوری آذربایجان و دیگری عدم حضور و مشارکت روسیه در برنامه CAREC .

چشم انداز  برنامه همکاری اقتصادی منطقه­ ای آسیای مرکزی

تمامی‌کشورهای عضو برنامه همکاری اقتصادی آسیای مرکزی قبلاً عضو بانک توسعه آسیایی شده اند، بنابراین الحاق به این برنامه نیازمند الحاق به بانک توسعه آسیایی است. در بانک توسعه آسیایی بسیاری از کشورهای آسیایی و برخی کشورهای توسعه یافته از امریکا، اروپا و استرالیا حضور دارند. از این رو این بانک امکانات بسیاری در اختیار کشورهای عضو قرار می دهد تا با استفاده از این امکانات و ظرفیتها به توسعه اقتصادی و افزایش روابط تجاری بپردازند. برنامه همکاری اقتصادی منطقه ­ای آسیای مرکزی نیز در ذیل این برنامه قرار دارد و کشورهای عضو این برنامه هرساله چندین پروژه اقتصادی را در قالب مشارکتهای این برنامه اجرایی می‌کنند، که به برخی از آنها در دو کشور گرجستان و جمهوری آذریایجان اشاره شد.

منابع:

وبسایت بانک توسعه آسیایی

وبسایت برنامه همکاری اقتصادی منطقه­ ای آسیای مرکزی