نشست مؤسسۀ پژوهش اقتصادی (ایفُو)

بیماری واگیردار کووید-19 به سرعت و بدون مهار، در سراسر جهان گسترش یافته است. دولت مرکزی و همچنین دولت های ایالتی در آلمان، به منظور مقابله با فرا گیری و جلوگیری از فروپاشی نظام درمان، زندگی اقتصادی و اجتماعی را به شدت محدود کردند. بسیاری از شرکت ها به دلیل قطع زنجیره‌های دریافت کالا، تولیدات خود را کاهش داده و یا آن را متوقف کرده اند. هم اکنون به صورت آشکار مشاهده می‌شود که هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی کووید-19 سرسام آور است.

 مؤسسۀ پژوهش اقتصادی ایفُو به منظور بررسی و پاسخی به این پرسش ها، با مهمانان زیر جهت گفتگو تحت عنوان عنوان "کووید-19 و اقتصاد – رفاه در آلمان به چه میزان در خطر است؟" دعوت به عمل آورد[1].

آقای جو کِزِر رئیس هیأت مدیرۀ شرکت زیمنس به عنوان نمایندۀ صنعت؛ خانم دکتر اِلگا بارچ، رئیس بخش پژوهش اقتصاد و بازار در مؤسسۀ سرمایه گذاری کلان بلَک رُوک به عنوان نمایندۀ بخش مالی و خانم زابینِه هِرُولد، مدیر عامل صنایع چسب سازیِ دِلُو به عنوان نمایندۀ طبقۀ شرکت های ردۀ متوسط.

سوالاتی که مطرح می‌شود از این قبیل است که:

آیا می‌توانیم شروع مجدد و سریعی را داشته باشیم؟

بحران کووید-19 چه تأثیراتی را روی اقتصاد آلمان دارد؟

آیا در آیندۀ قابل پیش بینی امکان بازگشت به وضعیت عادی وجود دارد؟

از این بحران چه آموخته ایم؟

 

   در ابتدای برنامه آقای کِلِمِنس فووست[2] رئیس ایفُو، چشم اندازی از وضعیت کنونی و به خصوص مقایسه با بحران مالی سال های 2008 و 2009 ارائه داد که اهم آن به شرح زیر است:

با توجه به آمار های ایالات متحده آمریکا، چین و کشورهایی مانند برزیل و روسیه؛ همۀ اینها روشن می سازد که این فرا گیری هنوز پایان نیافته و افزایش می یابد و به طوری که اکنون پیامدهای اقتصادی آن مشاهده می‌شود.

بر اساس نماگر پیشروی ایفو[3] از سال 2007 تا کنون و همچنین مقایسه این بحران با بحران مالی 2008، مشخص می‌گردد که کیفیت دو بحران کاملا متفاوت هست. در ابتدای اپیدمی در چین، هنوز مشخص نبود آیا همه گیری در چین تبدیل به عالم گیری می‌شود و یا خیر؟ زمانی که این اتفاق افتاد خیلی سریع و ناگهانی سقوط اتفاق افتاد به طوری که در ماه آوریل شدید تر از بحران مالی بود. در ماه می نیز نسبت به ماه گذشته شدید تر است و در این جلسه صحبت خواهیم کرد که آیا به سمت بهبود خواهیم رفت و یا اینکه بیشتر سقوط و یا در سطح پایین خواهیم ماند؟

این موسسه به صورت مرتب از شرکت ها در خصوص وضعیت آنها سوال می نماید. بین 20 تا 30 درصد از شرکت ها در بخش های مختلف اقتصاد اعلام داشته اند که بعد از سه ماه (اگر وضعیت هم چنان این گونه باشد) دچار مشکل شده و امکان فعالیت را نخواهد داشت. البته اخیرا یک سری گشایش هایی صورت گرفته که نگرانی‌ها را کاهش می دهد.

در یک نظر سنجی از شرکت ها در خصوص انتظار فروش محصولات و خدمات آنها، به صورت میانگین همۀ شرکت های آلمانی کاهش 20 درصدی در فروش محصولات و خدمات خود را انتظار دارند که از نظر تاریخی قطعاً بی نظیر است. در شرکت های ردۀ متوسط و کوچک انتظارات به صورت میانگین، منفی تر هست. ضمنا بایستی در نظر گرفت این نظرسنجی‌ها در شرایطی صورت گرفته که دستور خانه نشینی به نسبت اکنون سخت گیرانه تر بوده است.

در بحران مالی آلمان و در سه ماهه اول 2008، اقتصاد به شدت سقوط کرد و متعاقبا سریع بهبود یافت اما اکنون سقوطی با بُعدی کاملا متفاوت مشاهده می‌کنیم به طوری که در سه ماهه دوم 2020 حدود 12 تا 13 در صد سقوط اقتصاد انتظار داریم و بر اساس پیش بینی این موسسه در طول سال منفی 6.6 درصد پیش بینی می‌شود. البته بستگی به شرایط در آینده از قبیل احتمال وقوع موج دوم، محدودیت های صادره از سوی دولت و ... دارد. به طور آشکار این بحران با بحران مالی تفاوت محسوسی دارد زیرا در آلمان و کشور های مختلف، اقتصاد تعطیل نشده و خیلی از مشکلات با پول حل می‌گردد.

در بخش رشد تولید ناخالص ملی و بازار کار در بحران حاضر در مقایسه با بحران مالی نیز وضعیت حاد تری قرار داریم.

با کاهش ساعات کار که اقدام بی سابقه ای بود باعث جلوگیری از اخراج شاغلین و ورشکستگی شرکت ها گردید. البته انتظار است با این اقدام تا حدی از این بحران عبور نماییم به شرط آن که فرصت های شغلی در بعد از بحران مانند قبل از بحران باشد. اگر این انتظار رخ ندهد قطعا در موقعیت کاملا متفاوتی قرار خواهیم گرفت.

سطح بدهی اغلب کشورها در اروپا (به جز آلمان) و همچنین در ایالات متحده خیلی بیشتر نسبت به دوران قبل از بحران مالی است و به همین خاطر با شرایط خاصی وارد بحران شده اند. قبل از بحران مالی، بهره در اروپا حدود 4 درصد بود و در حال حاضر صفر هست. سیاست پولی بایستی از ابزارهای دیگری بهره ببرد و در حقیقت از منظر سیاست مالی و پولی در وضعیتی هستیم که ایجاد ثبات دشوار تر است. تنها جنبه مثبت در این است که بهره برای بدهی‌های دولت کمتر از دوران بحران مالی است و این امکان وجود دارد که دولت با استقراض با این بحران مقابله کند. اما در مجموع باید گفت وضعیت کنونی مناسب نیست.

در بحران مالی؛ اقتصاد آمریکا و اروپا سقوط کرد اما برای چین این وضعیت به وجود نیامد و این کشور با سرمایه گذاری‌های سنگین و ارائه یک برنامه گسترده جهت حمایت از اقتصاد، یک نقش ثبات دهنده ای روی اقتصاد جهانی داشته است. در صورتی که در این بحران فعلی، چین نمی‌تواند نقش ثبات دهنده و یا نقش ضربه گیری داشته باشد و این برای اروپا و آمریکا مشکل می‌شود.

همان طور که در آغاز اشاره شد و برای پیش بینی‌ها نیز اهمیت دارد آیا موج دوم آلودگی رخ خواهد داد؟ و در صورت اتفاق، پرسش بعدی مطرح است که دولتمردان چه واکنشی را نشان می دهند؟

سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) پیش بینی جدیدی را مطرح کرده که خیلی تیره و تار است. طبق این پیش بینی سقوط رشد اقتصاد، حتی بدون موج دوم در بسیاری از کشورهای مهم، مثلاً فرانسه، ایتالیا و اسپانیا بیش از ده درصد است و اگر موج دوم رخ دهد به 15 درصد نزدیک می‌شود. در آلمان نیز به سمت ده درصد خواهیم داشت. البته بستگی به روند بیماری و واکنش به موج احتمالی دوم است. در حال حاضر اکثریت اعتقاد دارند که نبایستی دو باره تعطیلات سراسری وضع گردد. در صورت اتفاق موج دوم آلودگی، یک تاثیر منفی بیشتری بر روی رفاه مشاهده خواهد شد.

در تاریخ 15 ژوئیه کتابی تحت عنوان "چگونه می‌توانیم اقتصاد خود را نجات دهیم. برون رفت از بحران کرونا" منتشر خواهد شد. این کتاب نظریاتی در بارۀ آیندۀ اقتصاد آلمان و جهان است.

پول هلی کوپتری[4] برای آمریکا به علت عدم وجود سیستم تامین اجتماعی مناسب است. اما در کشور آلمان، به علت سیستم تامین اجتماعی، مناسب نیست. خرید اوراق قرضه توسط دولت آلمان به نوعی پول هلی کوپتری به حساب می آید.

بر اساس پیش بینی ایفو و با مبنای مثبت، اواخر سال 2021 به وضعیت قبل از سطح کرونا می رسیم ولی بازگشت به جهان قبل از کرونا خیلی طولانی تر می‌باشد. ضمنا بر اساس نظر متخصصان به علت ریسک بالای واکسن؛ تولید و توزیع واکسن به ده سال زمان نیاز دارد.

ورود دولت که بعضا نقش بازارهای مالی را ایفا می‌کند، اقدام مثبتی است. تنها نگرانی که وجود دارد کشور دچار تورم شود. تا حدی امکان پذیر هست که مشکلات اقتصادی را با چاپ پول حل کرد به شرط آن که ظرفیت های تولید وجود داشته باشد. اگر افراط شود به جایی خواهیم رسید که عرضه کم شده و اعتماد مردم نسبت به ارزش پول از بین می رود که نبایستی اجازه داد به این مرحله برسیم. اگر به آن مرحله برسیم به دهه 70 بر می‌گردیم.

 آقای جو کرز (رئیس هیأت مدیرۀ شرکت زیمنس):

آلمان جزو کشورهای موفق جهت مقابله با این بحران به شمار می آید. ضمنا همه پیش شرط های لازم را دارد تا با ابتکار و نوآوری مجددا احیا شود. آلمان بهترین کارآفرین، صنعتگران و مهندسین برجسته را دارد.

مکررا گفته ام که رفاه آلمان به کشور آلمان وابسته نیست و با توجه به صادرات محور بودن، آلمان به چند جانبه گرایی نیاز دارد. در حال حاضر از چند جانبه گرایی دور هستیم و کشورهای چین و آمریکا خیلی موثر هستند. البته هند و کشورهای آفریقایی به عنوان بازار های آینده نیز مهم می‌باشند.

الان نبایستی این بحران را با بحران مالی 2008 مقایسه کرد. زیرا آن زمان مشکل پول بود و امکان چاپ پول را داشتیم ولی الان وضعیت مبهم است و یک عدم اطمینان وجود دارد.

کاهش ساعت کار، ابزار خوبی در این بحران به حساب می آید و این شرکت با هماهنگی با اتحادیه‌ها (کارفرما و کارگری) این موضوع را انجام داده است.

 خانم الگا بارچ (رئیس بخش پژوهش اقتصاد و بازار در موسسه سرمایه گذاری بلک روک):

به نظر من واکنش آلمان نسبت به بحران فعلی بیش از حد بوده است به طوری که در ماه مارس بحث خانه نشینی اجرا شد و بر اساس آمار، بحران در این حد نبود.

به نظر ما (حتی آمار منفی در نظر گرفته شود) در دراز مدت، مثل بحران مالی، شاهد ضرر نخواهیم شد. در ماه‌های گذشته توصیه ما به افراد این بود که سهام را نفروشید و حتی آن را بخرید. علت بد بینی و این که آمار در میان مدت خوب نیست، به این علت است که ترمز کامل در مقابل اقتصاد ایجاد کرده و این وضعیت را شاهد هستیم. اگر وضعیت عادی برگردد مانند بحران مالی نخواهیم داشت.

در صورت فرا گیری موج دوم و تاثیرات آن بر بازار مالی، احتمال وقوع خطر می‌باشد. اما الان تجربیاتی از موج اول کسب شده که در موج دوم حتما کمک خواهد کرد. تنها ریسکی که وجود دارد آثار خستگی در میان سیاستمداران می‌باشد. در آمریکا تا آخر برج 7 میلادی کمک های بیکاری تمام خواهد شد و در حال مذاکره هستند. از طرف دیگر شرایط انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را نیز داریم.

بانک های امروز نسبت به بحران ده سال قبل از نظر سرمایه وضعیت بهتری را دارند. این یکی از دلایلی است که ما معتقد هستیم که وضعیت فعلی در دراز مدت تاثیر منفی بر اقتصاد نخواهد داشت.

در حال حاضر موضوعی که از اهمیت خاصی برخوردار است هماهنگی بین سیاست مالی با سیاست پولی است. با هماهنگی در این دو عنصر مهم در اقتصاد، امکان حل مشکل وجود دارد. الان با توجه به اینکه فعالیت اقتصادی کم شده  نمی‌توان بهره را کاهش داد .

مشکل دیگری که احتمال آن برای میان مدت وجود دارد بدهی دولت از حد خارج شود که باعث افزایش تورم می‌گردد.

پیش بینی می‌کنیم در پایان سال آینده به سطح رشد اقتصادی قبل از کرونا برسیم. در این بازه زمانی اگر واکسن در دسترس جامعه باشد نسبتا سریع به آن سطح خواهیم رسید اما در این فاصله، یک سری از دارایی‌ها از دست خواهد رفت که از این جهت یک بحران جدی محسوب می‌شود.

 

خانم زابینِه هِرُولد (مدیر عامل صنایع چسب سازیِ دِلُو):

بر اساس روحیه آلمانی‌ها که محتاط هستند رعایت دستور العمل ها و فاصله اجتماعی به صورت خیلی موفق صورت پذیرفت.

کوتاه کردن ساعات کار ابزار خوبی جهت حفظ کارمندان می‌باشد اما احتمال سوء استفاده از این ابزار هم وجود دارد.

از موج اول درس هایی را یاد گرفته ایم و من موج دوم را خیلی خطرناک نمی دانم. در حال حاضر می‌توان خیلی از فعالیت ها را از طریق ویدئو کنفرانس انجام داد و یا سفرهای بی مورد کاری صورت نگیرد. فکر می‌کنم به یک جامعه دیگری ورود خواهیم کرد که برای محیط زیست بهتر است حتی به نظر من اگر از نظر اقتصادی مثل قبل نباشد.

بزرگترین سرمایه ما نیروی انسانی است که اهل کار و دقت هستند. من مطمئن هستم که آلمان در آینده موفق می‌باشد.

 

[1] https://www.ifo.de/veranstaltung/ifo-jahresversammlung-2020

[2]  وی ضمنا استاد کرسی اقتصاد ملی دانشگاه لوودویگ ماکسیمیلیان می‌باشد.

[3]  در این نظرسنجی، انتظارات شرکت ها از روند تحولات اقتصادی در آینده پرسید شده است.

[4] توزیع پول رایگان در بین مردم جهت افزایش قدرت خرید مردم