ظرفیت تولید شیر و فرآورده‌های لبنی در کشور هند
شیر از دیرباز دارای ارزش غذایی و اعتقادی در میان هندیان بوده و حتی از آن برای تطهیر خود و بت های معابد استفاده می‌کنند. با توجه به اینکه بخش زیادی از جمعیت هند گیاهخوار هستند، شیر تنها منبع تامین پروتئین آنها محسوب میشود و تولید و دسترسی بدان نیز آسان است. لذا به طور سنتی تولید و مصرف این فرآورده غنی غذایی در هند متداول بوده و با توسعه صنایع لبنی نیز این روند ادامه یافت. به طوری که دست کم طی 2 دهه اخیر در صدر تولیدکنندگان و مصرف کنندگان لبنیات جهان قرار داشته است.
- رتبه بندی جهانی: هند بزرگترین تولیدکننده و مصرف کننده شیر در جهان محسوب میشود. طبق آمار ملی این کشور و نیز آمار سازمان خواربار و کشاورزی (FAO) حدود 22% شیر تولیدی جهان به هند اختصاص دارد و از این نظر با فاصله زیاد، بالاتر از آمریکا، پاکستان، چین، برزیل و دیگر کشورها قرار دارد (جدول ضمیمه 1).
- ظرفیت تولید: هند بیشترین جمعیت احشام گاوی در جهان را دارد. کل جمعیت دام در کشور به 536 میلیون راس بالغ می‌گردد که 309 میلیون راس آن احشام گاوی هستند. حدود 40 نژاد بومی‌گاو و 13 نژاد بومی‌بوفالو در کشور وجود دارد (جدول ضمیمه 2).
حدود 80 میلیون خانوار در بیش از 50 هزار روستا به امر دامداری مشغولند. 46% شیر تولیدی به مصرف دامداران و روستاییان می رسد و 54% دیگر به بازار و صنایع فرآوری عرضه میشود. از مقدار راه یافته به بازار، حدود یک سوم یعنی 36% آن در اختیار صنایع و تعاونی‌ها قرار می‌گیرد و مابقی وارد بخش های غیرسازماندهی شده میشود. طی 2 سال گذشته خرید شیر توسط واحدهای صنعتی تعاونی 9% افزایش یافته است.
تولید شیر در هند طی پنج سال گذشته بطور متوسط سالانه 6.4% رشد داشته و از 146.3 میلیون تن در سال مالی 2015 به 187،7 میلیون تن در سال2019 رسیده است. ظرفیت فرآوری صنایع لبنی کشور درحال حاضر 53.5 میلیون تن در سال است که دولت قصد دارد آنرا به دو برابر یعنی 108 میلیون تن تا سال 2025 برساند. متوسط تولید شیر به ازای هر راس گاو در کشور طی 10 سال گذشته با 35% رشد به 1700 کیلو در سال (مالی) 2019 رسیده است. هدف دولت افزایش تولید سرانه/روزانه شیر احشام دامی از 4.8 کیلو به 6.8 کیلو است. اما کمبود علوفه خشک و تر ناشی از بلایای طبیعی همچون خشکسالی و سیل و برخی عوامل دیگر، از مهمترین موانع برای افزایش تولید شیر در کشور محسوب می‌شوند.
روند افزایش تولید شیر در هند
|
سال مالی
|
تولید کل
(میلیون تن)
|
تولید سرانه
(گرم، روزانه)
|
|
1992
|
6،55
|
178
|
|
1995
|
8،63
|
192
|
|
2000
|
3،78
|
214
|
|
2005
|
92.5
|
233
|
|
2010
|
116.4
|
273
|
|
2015
|
146.3
|
322
|
|
2019
|
187.7
|
394
|
منبع: وزارت شیلات و دامپروری هند
ایالات اوتارپرادش، راجستان و مادهایاپرادش به ترتیب بیشترین آمار تولید شیر را دارند و مجموعا بیش از 37% تولید این محصول را بخود اختصاص می دهند (جدول ضمیمه 3).
46 % شیر کشور بصورت شیر مایع، و مابقی: 34% بصورت کره، 7% بصورت کشک، 6،5% بصورت شیر تغلیظ شده Khoa، 3،5% پودر شیر، 2% پنیر و 1% بصورت خامه و بستنی تبدیل و مصرف میشود. بزرگترین تعاونی فرآوری صنعتی شیر کشور، شرکت "آمول" است که 35 میلیون کشاورز و دامدار را در زیرمجموعه خود دارد. 10 شرکت برتر تولید و فرآوری محصولات لبنی در هند عبارتند از:
|
6) Vijaya Milk (1960; Hyderabad)
7) Dynamix Dairy (1995; Mumbai)
8) Milma (1980; Kerala)
9) Aavin (1952; Chennai)
10) Sagar Dairy (1963; Gujrat)
|
1) Amul milk (1946; Anand, Gujrat)
2) Dairy Best (1992; New Delhi)
3) Mother Dairy (1974; Noida)
4) OMFED (1985; Hyderabad)
5) Nandini Milk (1974; Bengaluru)
|
- کیفیت: سازمان بهداشت و استاندارد غذایی هند (FSSAI) مسئولیت کنترل بهداشت فرآورده‌های لبنی را بر عهده دارد. طبق بررسی این سازمان در سطح کشور در سال 2018، حدود 93% نمونه های اخذشده، شاخصهای بهداشتی لازم برای مصرف را دارا بوده و در 7% نمونه ها میزان آلودگی به آفلاتوکسینM1، آنتی بیوتیکها و آفت کش ها بالا گزارش شده است. دولت به منظور بررسی کیفیت شیر در صنایع فرآوری، برنامه جامعی را برای نمونه گیری و تست کیفیت در سراسر کشور از ابتدای سال 2020 به اجرا گذاشته است.
- بازار: ارزش بازار محصولات لبنی هند حدود 9.4 لک کرور (125 میلیارد دلار) تخمین زده میشود و طبق برخی برآوردها به حدود 18 لک کرور (معادل 237 میلیارد دلار) تا سال 2023 خواهد رسید. اما برغم تولید بالا، این کشور تنها یکصدم درصد سهم بازار صادرات محصولات لبنی جهان را در اختیار دارد. صادرات لبنیات هند در سال مالی 2019 با افزایش بیش از دو برابری به 124 هزار تن معادل 380 میلیون دلار رسید. کره و روغن (65% صادرات) مهمترین قلم صادرات لبنی هند است و البته رشد 4 برابری صادرات پودر شیر نیز قابل توجه میباشد. ترکیه، مصر، امارات، بنگلادش و بوتان از مهمترین بازارهای صادرات لبنی هند هستند. در مجموع باید اذعان داشت که هنوز این کشور با ظرفیت بالقوه خود در صادرات صنایع لبنی، فاصله دارد.
- برنامه‌های دولت: اداره کل دامپروری و لبنیات وزارت صنایع غذایی، دپارتمان کشاورزی وزارت توسعه روستایی، و دولت مرکزی بطور مستقیم سیاستگذاری و اجرای برنامه‌های توسعه در این بخش را برعهده دارند.
به منظور افزایش بهره وری، دولت چندین طرح در زمینه اصلاح نژاد، فراهم سازی تسهیلات آزمایش کیفیت شیر در دو سطح روستاها و کارخانه‌ها، کاهش هزینه‌های تولید، ایجاد فضای رقابتی و سوددهی صنایع، افزایش مصرف شیر، جذب سرمایه‌های بخش خصوصی را در دست بررسی و اجرا دارد. از جمله طرحی را برای ایجاد 6 میلیون لیتر ظرفیت روزانه تولید محصولات دارای ارزش افزوده لبنی با قیمت تضمینی برای تولیدکنندگان، تدوین نموده است.
دولت (19 فوریه 2020) با اختصاص 4558 کرور روپیه (حدود 600 میلیون دلار) برای برنامه های توسعه ظرفیت تولید شیر در کشور، از جمله مدرنسازی دامپروریها و تاسیسات فرآوری شیر برای تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر، افزایش ظرفیت سردخانه ای، تمهید کیت های الکترونیک تست کیفیت شیر، و خدمات آموزشی موافقت کرد. همچنین مبلغ 11184 کرور روپیه (حدود 1.5 میلیارد دلار) به صندوق فرآوری و توسعه زیرساخت تولید شیر(DIDF) اختصاص داد تا برای حمایت از دامپروران و تولیدکنندگان لبنی، پوشش یارانه اعتبارات بانک کشاورزی را از 2% به 2.5% نرخ بهره وامها افزایش دهد. با پوشش منابع این صندوق قرار است 28000 مخزن شیر با ظرفیت 14 میلیون لیتر به ظرفیت سردخانه‌های کشور در بخش لبنی اضافه شود و 28 هزار فقره تجهیزات تست کیفیت شیر در کشور توزیع گردد.
علاوه بر آن، کابینه در 24 ژوئن2020 ضمن موافقت با تاسیس صندوق توسعه زیرساخت دامپروری (AHIDF)، با اختصاص 15 هزار کرور (حدود 2 میلیارد دلار) برای توسعه زیرساختهای بخش دامپروری، افزایش ظرفیت تولید و صادرات فرآورده‌های لبنی و اشتغالزایی در این بخش اختصاص داد که از جمله برای پوشش 3 تا 4 درصد از بهره تسهیلات اعطایی به مشاغل کوچک و متوسط در این بخش استفاده می‌گردد.
بخش کشاورزی بطور کل 17.2% اقتصاد هند را شامل میشود و در این میان، دامپروری به تنهایی 4.9% تولید ناخالص داخلی است. حدود دو سوم جمعیت هند یعنی بیش از 890 میلیون نفر روستانشین هستند و با توجه به اینکه معادل 50 تا 60 درصد قیمت نهایی فروش محصولات لبنی در بازار عاید دامداران و روستائیان میشود، توسعه صنایع لبنی نقش زیادی در درآمدزایی روستائیان و ایجاد اشتغال در کشور دارد. لذا توسعه و حمایت از این بخش از اهمیت قابل توجهی در میان برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی دولت برخوردار است. در قالب برنامه جامع توسعه صادرات هند (MEIS 2015-20) توجه ویژه ای به افزایش صادرات صنایع لبنی معطوف گردیده است. از جمله، معادل 2% تا 5% ارزش FOB صادرات بعنوان تخفیفهای تعرفه ای (قابل انتقال بغیر) درنظر گرفته شد که این رقم برای 28 محصول لبنی، در یک مرحله به 10% و از سپتامبر 2018 به 20% افزایش یافته و بیانگر برنامه ریزی هند برای توسعه صادرات فرآورده‌های لبنی خود میباشد.
ضمیمه (1) :
رتبه بندی کشورهای جهان در تولید شیر
|
Milk Production across countries :Million Tonnes
|
|
Rank
|
Country
|
2000
|
2010
|
2017
|
|
1
|
India
|
79.7
|
121.9
|
176.3
|
|
2
|
United States of America
|
76.0
|
87.5
|
97.8
|
|
3
|
Pakistan
|
25.6
|
35.5
|
44.3
|
|
4
|
China
|
12.4
|
41.2
|
34.9
|
|
5
|
Brazil
|
20.5
|
31.0
|
33.7
|
|
6
|
Germany
|
28.4
|
29.7
|
32.7
|
|
7
|
Russian Federation
|
32.3
|
31.8
|
31.2
|
|
8
|
France
|
25.7
|
24.2
|
25.3
|
|
9
|
New Zealand
|
12.2
|
17.0
|
21.4
|
|
10
|
United Kingdom
|
14.5
|
14.1
|
15.3
|
|
11
|
Netherlands
|
11.2
|
11.8
|
14.5
|
|
12
|
Poland
|
11.9
|
12.3
|
13.7
|
|
13
|
Mexico
|
9.4
|
10.9
|
12.0
|
|
14
|
Argentina
|
10.1
|
10.6
|
10.1
|
|
15
|
Australia
|
10.9
|
9.0
|
8.8
|
|
16
|
Canada
|
8.2
|
8.2
|
8.1
|
|
17
|
Ireland
|
5.2
|
5.3
|
7.5
|
|
18
|
Denmark
|
4.7
|
4.9
|
5.6
|
|
19
|
Romania
|
4.6
|
4.6
|
4.3
|
|
20
|
Switzerland
|
3.9
|
4.1
|
3.9
|
|
21
|
South Africa
|
2.5
|
3.1
|
3.2
|
|
22
|
Sweden
|
3.4
|
2.9
|
2.8
|
|
23
|
Finland
|
2.5
|
2.3
|
2.4
|
|
24
|
Afghanistan
|
1.7
|
1.7
|
2.1
|
|
25
|
Nepal
|
1.2
|
1.6
|
2.1
|
|
26
|
Bangladesh
|
2.1
|
2.0
|
2.0
|
|
27
|
Chile
|
2.0
|
2.5
|
2.0
|
|
28
|
Norway
|
1.7
|
1.6
|
1.6
|
|
29
|
Indonesia
|
0.8
|
1.5
|
1.5
|
|
30
|
Viet Nam
|
0.1
|
0.3
|
0.9
|
|
WORLD
|
579.3
|
724.5
|
827.9
|
|
Source: FAOSTAT, 24 Dec 2019
|
ضمیمه (2) :
سرشماری دام و طیور در هند
|
LIVESTOCK POPULATION IN INDIA BY SPECIES :Million Numbers
|
|
Species
|
1992
|
2003
|
2012
|
2019
|
|
Cattle
|
204.6
|
185.2
|
190.9
|
192.5
|
|
Adult Female Cattle
|
64.4
|
64.5
|
76.7
|
81.4
|
|
Buffalo
|
84.2
|
97.9
|
108.7
|
109.9
|
|
Adult Female Buffalo
|
43.8
|
51
|
56.6
|
55
|
|
Total Bovines
|
288.8
|
283.1
|
299.6
|
302.3
|
|
Sheep
|
50.8
|
61.5
|
65.1
|
74.3
|
|
Goat
|
115.3
|
124.4
|
135.2
|
148.9
|
|
Horses and Ponies
|
0.8
|
0.8
|
0.6
|
0.3
|
|
Camels
|
1
|
0.6
|
0.4
|
0.3
|
|
Pigs
|
12.8
|
13.5
|
10.3
|
9.1
|
|
Mules
|
0.2
|
0.2
|
0.2
|
0.1
|
|
Donkeys
|
1
|
0.7
|
0.3
|
0.1
|
|
Yak
|
0.1
|
0.1
|
0.1
|
0.1
|
|
Mithun
|
0.2
|
0.3
|
0.3
|
0.4
|
|
Total Livestock
|
470.9
|
485
|
512.1
|
535.8
|
|
Poultry *
|
307.1
|
489
|
729.2
|
851.8
|
|
*Includes Chicken, ducks, turkey & other birds.
|
|
|
# Source: Ministry of Agriculture & Farmers' Welfare of India //Livestock Censuses
|
ضمیمه (3) : تولید شیر در هند به تفکیک ایالات و قلمروها
|
State/UT Milk Production :thousand tonnes
|
|
Rank
|
State / UT
|
2017-18
|
2018-19
|
Growth
|
|
1
|
Uttar Pradesh
|
29052
|
30519
|
5
|
|
2
|
Rajasthan
|
22427
|
23668
|
5.5
|
|
3
|
Madhya Pradesh
|
14713
|
15911
|
8.1
|
|
4
|
Andhra Pradesh
|
13725
|
15044
|
9.6
|
|
5
|
Gujarat
|
13569
|
14493
|
6.8
|
|
6
|
Punjab
|
11855
|
12599
|
6.3
|
|
7
|
Maharashtra
|
11102
|
11655
|
5
|
|
8
|
Haryana
|
9809
|
10726
|
9.3
|
|
9
|
Bihar
|
9242
|
9818
|
6.2
|
|
10
|
Tamil Nadu
|
7742
|
8362
|
8.0
|
|
11
|
Karnataka
|
7137
|
7901
|
10.7
|
|
12
|
West Bengal
|
5389
|
5607
|
4
|
|
13
|
Telangana
|
4965
|
5416
|
9.1
|
|
14
|
Kerala
|
2576
|
2548
|
-1.1
|
|
15
|
J & K
|
2460
|
2540
|
3.3
|
|
16
|
Orissa
|
2088
|
2311
|
10.7
|
|
17
|
Jharkhand
|
2016
|
2183
|
8.3
|
|
18
|
Uttarakhand
|
1742
|
1792
|
2.9
|
|
19
|
Chhattisgarh
|
1469
|
1567
|
6.7
|
|
20
|
Himachal Pradesh
|
1392
|
1460
|
4.9
|
|
21
|
Assam
|
872
|
882
|
1.1
|
|
22
|
Delhi
|
279
|
*
|
*
|
|
23
|
Tripura
|
174
|
185
|
6.3
|
|
24
|
Meghalaya
|
85
|
87
|
2.4
|
|
25
|
Manipur
|
82
|
86
|
4.9
|
|
26
|
Nagaland
|
74
|
73
|
-1.4
|
|
27
|
Sikkim
|
59
|
61
|
3.4
|
|
28
|
Goa
|
55
|
57
|
3.6
|
|
29
|
Arunachal Pradesh
|
54
|
55
|
1.9
|
|
30
|
Pondicherry
|
49
|
49
|
0
|
|
31
|
Chandigarh
|
42
|
45
|
7.1
|
|
32
|
Mizoram
|
25
|
26
|
4
|
|
33
|
A&N Islands
|
17
|
18
|
5.9
|
|
35
|
Lakshadweep
|
3
|
4
|
33.3
|
|
36
|
Daman & Diu
|
1
|
1
|
0
|
|
All India
|
176347
|
187749
|
6.5
|
|
Source: Ministry of Agriculture and Farmers Welfare// Department of Animal Husbandry, Dairying & Fisheries
|