تاثیر کورونا بر آموزش عالی و بخش تحقیقات آفریقا

موسسات علمی و پژوهشی باید یاد بگیرند که چگونه در وسط فراگیری کووید19 خود را با شرایطی که موجب اختلال در بخش آموزش عالی در سطح جهان می‌شود، سازگار کنند.

 موسسات علمی و پژوهشی باید یاد بگیرند که چگونه در وسط فراگیری کووید19 خود را با شرایطی که موجب اختلال در بخش آموزش عالی در سطح جهان می‌شود، سازگار کنند. واقعیت آن است که وضعیت تحقیق و آموزش عالی در این قاره حتی قبل از بحران کورونا باعث نگرانی بود و نشانه‌های اولیه حاکی از آن است که ویروس در حال تشدید این آسیب ها می‌باشد.

مطالعه انجام شده توسط یونسکو در سال 2013 نشان داد که جمع محققان آفریقایی در زیر صحرا تقریبا معادل یک درصد کل محققان جهان در تمام رشته‌ها را تشکیل می دهد.[1] در مطالعه دیگری که در سال 2018 برای بررسی سرمایه گذاری جهانی در تحقیق و توسعه انجام گرفت، مشخص شد کشورهای آفریقای زیر صحرا 0.4 درصد از هزینه ناخالص داخلی خود را هزینه پژوهش می‌کنند در حالیکه میانگین جهانی آن 1.7 درصد است.[2] به نظر می رسد از ظرفیت و توانایی پژوهشی آفریقا که 15 درصد جمعیت جهان را در خود جای داده، به خوبی استفاده نمی‌شود. به طور مشابهی تنها 6 درصد از جوانان کشورهای جنوب صحرای آفریقا در موسسه‌های آموزش عالی ثبت نام کرده اند.[3] اقلیت دانشجویان خوش شانسی که وارد موسسات آموزش عالی در این قاره شده اند، برای کسب مدرک با چالش های بسیاری روبرو هستند.

شکافهای زیادی وجود دارد که باید مورد اشاره قرار گیرند. برای مثال مسائل زیرساختی و بودجه ای سیستمی‌بدان معنا است که دانشگاه‌های سراسر صحرای آفریقا در تامین تقاضا در زمینه‌های مرتبط با علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات (STEM) کند عمل کرده اند. در کنیا اکثر برنامه‌های دکترا هنوز در موضوعاتی غیر از چهار حوزه فوق است و رشته‌های تجارت و مدیریت در اولویت هستند. با این حال در سایر کشورها مانند غنا، نیجریه و آفریقای جنوبی تعداد بیشتری از دانشجویان دکترا در حوزه‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات هستند.

گذشته از 4 حوزه فوق، آموزش و پژوهش به دلیل شکاف در ظرفیت، به میزان قابل توجهی محدود است. گزارش مشترک شورای بریتانیا و خدمت تبادل دانشگاهی آلمان (DAAD) در سال 2015 نشان داد که تنها 43 درصد دانشکده‌های آموزش عالی در نیجریه دارای مدرک دکترا هستند. این رقم در غنا 34 درصد و در اتیوپی 8 درصد است. علاوه بر این در دانشگاههای آفریقای زیر صحرا تعداد دانشجویان بیشتری نسبت به اساتید در مقایسه با میانگین جهانی وجود دارد.[4] از نظر تعداد موسسات آموزش عالی، مشکلی کلی چه از لحاظ تعداد موسسات و چه از لحاظ دانشکده‌های با کیفیت وجود دارد.

در کنار این، یک شکاف جنسیتی وجود دارد که از عدم تنوع در بین دانشجویان، دانشکده‌ها و محققان به طور کلی مشهود است. در کنیا، زنان تنها 31 درصد دانشجویان دکترا و در سراسر قاره، یک سوم محققان را تشکیل می دهند.[5] این رقم حتی در کشورهایی مانند کنیا، تانزانیا، اوگاندا، اتیوپی و غنا حتی پایین تر است.

موسسه ماوازو (Mawazo )، مستقر در نایروبی کنیا برای رفع برخی از این شکاف های زیرساختی، زنان جوان آفریقایی را برای انجام تحقیقات با کیفیت بالا در مورد موضوعات تأثیرگذار بر توسعه آفریقا مجهز کرده است. ماوازو همچنین برای ذینفعان خود و دیگر کارشناسان محلی آموزش و بسترهای نرم افزاری را فراهم می‌کند تا بر تصمیم گیری در حوزه عمومی تأثیر بگذارد.

کووید19 و آموزش عالی در آفریقا

برای درک بهتر چگونگی تأثیر این بیماری در مراکز تولید دانش آفریقا، ماوازو از 501 فرد وابسته به مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی در سراسر قاره استفاده کرد.[6] پاسخ دهنده‌ها، دانشجویان، دانشگاهیان، محققان و سایر بازیگران بخش آموزش عالی بودند. شصت و پنج درصد از پاسخ دهنده‌ها مستقر در آفریقای شرقی، تقریباً20 درصد در غرب آفریقا، 8 درصد در جنوب آفریقا و 3 درصد دیگر نیز در مرکز یا شمال آفریقا یا خارج از این قاره بودند. 65 درصد از پاسخ دهنده‌ها مرد و تنها 36 درصد زن بودند.

نتایج این نظرسنجی ما را نسبت به یک نظام در هم شکسته هشدار می دهد که توسط یک بیماری همه گیر جهانی تشدید شده است. در حالی که 82 درصد از پاسخ دهنده‌ها گزارش دادند که در یادگیری شان اختلال ایجاد شده است، بطور نگران کننده ای، تنها 38 درصد اظهار داشتند که در موسساتی ثبت نام کرده اند که گزینه‌های یادگیری الکترونیکی دارند. هنوز مشخص نیست که همه گیری بیماری تا چه حدی در منطقه تأثیر خواهد گذاشت، اما این یک فاصله مهم برای ادامه یادگیری دانشجویان منطقه است. با این وجود، باید توجه داشت در حالی که مؤسسات کافی آموزش الکترونیکی ارائه نمی دهند، روند در سراسر قاره همگن نیست. همچنین بر اساس جنسیت و سن مخاطب، اختلافاتی در دسترسی به آموزش الکترونیکی مشاهده می‌شود.

تنها 17 درصد از پاسخ دهنده‌های آفریقای غربی گزارش دادند که در موسسات دارای گزینه‌های یادگیری الکترونیکی هستند، که قابل مقایسه است با 43 درصد از پاسخ دهنده‌های آفریقای شرقی و 40 درصد از پاسخ دهنده‌های جنوب آفریقا. این نشان می دهد که اگرچه موارد مشابه زیادی وجود دارد که قاره را تحت الشعاع قرار می دهند، ولی تاثیر آن در هر منطقه، متفاوت است. تفاوت های مهم در بررسی چگونگی حل این مسائل مهم است. مطالعه مذکور همچنین نشان داد که تعداد بیشتری از زنان به حضور در مؤسساتی که آموزش الکترونیک ارائه می دهند، اشاره کرده اند (45 درصد در مقایسه با 34 درصد از مردان). پاسخ دهنده‌ها در سنین بین 40 تا 49 سال نیز در مقایسه با سایر گروه‌های سنی میزان دسترسی بیشتر به آموزش الکترونیکی را گزارش کرده اند.

هنگامی‌که ما از پاسخگویانی که قبل از همه گیری مشغول فعالیتهای تحقیقاتی بودند، نظرسنجی کردیم، 72٪ به بسته شدن آزمایشگاه یا فعالیتهای تحقیقاتی میدانی خود در نتیجه بحران کووید19 اشاره کردند. این موضوع بسته به مدت محدود بودن فعالیتهای تحقیقاتی و همچنین تأثیرات پایین دست در بودجه تحقیق و بخش آموزش عالی، می‌تواند تأثیر منفی قابل توجهی بر بهره وری تحقیقات در منطقه داشته باشد.

تفاوت های ظریفی نیز در امتداد خطوط جنسیتی مشاهده شد. نظرسنجی نشان داد که تعداد بیشتری از خانم ها – 85 درصد در مقایسه با 81 درصد از مردان-  دچار وقفه در دوره تحصیلی هستند و همچنین زنان در فعالیتهای تحقیقاتی میزان بیشتری از اختلالات را گزارش می‌کنند. تأثیر نامتناسب بیماری همه گیر کووید 19 بر زنان در آموزش عالی در گروههای سنی و فعالیتهای تحقیقاتی بیشتر مورد تأکید قرار گرفته است.

به عنوان مثال ، زنان جوان در دهه بیستم خود احتمالاً تجربه وقفه در یادگیری خود را بیشتر گزارش کرده اند (99 درصد زنان، در مقایسه با 80 درصد از مردان هم سنشان). جالب اینجاست که زنان در بیست سالگی میزان مشابهی از اختلال در فعالیتهای تحقیقاتی خود را در مقایسه با همتایان مرد گزارش کردند (67.5 درصد در مقابل67 درصد). اما زنان در چهل سالگی میزان اختلال بالاتری را گزارش کردند (90 درصد در مقایسه با 69 درصد از مردان در گروه سنی آنها). با توجه به اینکه زنان غالباً در زمینه‌های کلیشه ای و جنسیتی در داخل و خارج آکادمی، در زمینه‌های علمی و پژوهشی از همتایان مرد خود عقبتر هستند، تأثیرات نامتناسب این بحران بر روی یک گروه که هنوز تحت نمایندگی نیست ، نگران کننده است. واضح است که فراتر از شکافهای اساسی در دسترسی به آموزش الکترونیکی، راه حلهای مربوط به مشکلات زیرساختی موجود نیز باید پاسخگوی جنسیت باشد.

حرکت رو به جلو

تعداد زیادی از پاسخ دهنده‌ها که دچار وقفه در دوره شده اند، حاکی از نیاز جدی به سرمایه گذاری بیشتر در یادگیری آنلاین است. در پاسخ، مؤسسه ماوازا در تلاش است تا برای ایجاد یک بستر آموزشی آنلاین که مقرون به صرفه است، در دسترس کاربران با توانایی‌های مختلف و منابع مالی قرار دهد. مؤسسات دانشگاهی باید اطمینان حاصل کنند که اکثر رشته‌های آنها بصورت آنلاین تکمیل می‌شود.

در واقع ، چندین دانشگاه قبلاً یا با اطمینان از دسترسی اساتید و دانشجویانشان به کتابخانه‌های دانشگاهی مانند دانشگاه کنیاتا، یا دروس تلویزیون مانند دانشگاه مونت کنیا ، آموزش دیجیتال را پذیرفته اند. مجمع بعدی انیشتین(NEF)، سکویی که در جهت بهره برداری از علوم برای توسعه انسانی در سطح جهان و آفریقا به عنوان کانون اصلی آن فعالیت می‌کند، در گزارشی درباره پاسخ های آفریقا به کووید 19 بر اهمیت مؤسسات در پیشبرد حمایت از صلاحیت های سواد دیجیتال پیشرفته تأکید کرد.[7]

برای پرداختن به تأثیرات متناسب منطقه ای بحران کنونی، منطقی تر است که به جای راه حل های پان-آفریقایی، پاسخ های منطقه ای تری بیابیم. ما می دانیم که کشیدن نقاشی آفریقا با یک حرکت گسترده تا چه حد تقلیل دهنده است و بررسی ما نشان داد که تأثیر بحران کووید19 در مناطق مختلف متفاوت است. کشورها و سیستم های فردی برای کمک به کاهش هزینه‌های بیماری همه گیر در مراکز شکننده دانش، لازم است راه حل هایی ارائه دهند که نقاط ضعف ویژه را برطرف کند.

در این مقطع زمانی، یادآوری این نکته مفید است که همه چیزهایی که از موسسات دانشگاهی آفریقا بیرون می آیند، اخبار بد نیستند. مراکز تحقیقاتی آفریقا، اگرچه در بسیاری از موارد با کاهش ظرفیت کار می‌کنند، اما هنوز فعال هستند. محققان در دانشگاه پرتوریا در آفریقای جنوبی در حال همکاری با سازمان بهداشت جهانی (WHO) بر روی پروژه ای هستند که هدف آن تشخیص اثربخشی درمان‌های ضد ویروسی در مرگ و میر در بیمارستان است. در همین حال، در دانشگاه نایروبی در کنیا، محققان درگیر چندین پروژه از جمله ساخت نمونه اولیه ونتیلاتور مناسب تر و شرکت در یک کارگروه ملی برای نظارت بر آزمایش های واکسن هستند. در دانشگاه غنا، دانشمندان با موفقیت توالی ژنوم ویروس SARS-CoV-2 را ساخته اند که امکان تحقیقات و درک بیشتر ژنوم ویروس را فراهم می آورد. محققان و مؤسسات در سراسر قاره برای رسیدگی به کووید19 به هم می‌پیوندند.

وقتی نابرابری جهانی را از لحاظ منابع در اختیار محققان آفریقا در نظر بگیریم، دستاوردهای آنها چشمگیر نیست. چقدر می‌توان با سرمایه گذاری بیشتر و تغییرات ساختاری برای مدرن سازی مراکز دانش اقدام کرد؟ این بیماری همه گیر در مورد شکافهای بسیار مهم در موسسات، از جمله آموزش عالی و پژوهشی، در کانون توجه قرار دارد. [8]

رشد و توسعه دانشگاهها و مراکز پژوهشی و علمی در آفریقا غیر قابل انکار است. بر اساس آمار بانک جهانی تعداد موسسات آموزش عالی دولتی از 100 مرکز در سال 1990 به 500 مرکز در 2014 رسید. همچنین تعداد مراکز خصوصی از 30 مرکز در 1990 به 1000 مرکز در 2014 افزایش یافت. از 2010 به بعد رشد چشمگیری در زمینه کیفیت آموزشی و تحصیلات عالی بویژه در مقطع دکترا شاهد بوده ایم. با اینحال باید توجه داشت که در حال حالضر 60 درصد جمعیت قاره زیر 25 سال هستند و انتظار می رود جمعیت جوان جهان تا 2060 دو برابر شود. تامین مراکز کافی آموزشی و با کیفیت یکی از دغدغه‌های مقامات کشورهای آفریقایی است. علیرغم این، علاوه بر نابرابری شدید در دسترسی به مراکز آموزشی در کشورها، در میان کشورها و مناطق قاره هم نابرابری چشمگیری وجود دارد. دسترسی به مراکز علمی در الجزایر 51 درصد است در حالیکه در نیجر تنها 4 درصد است. این اختلاف شدید میان کشورها امکان رشد موزون در سراسر قاره را کاهش می دهد.

رتبه بندی دانشگاههای جهان معمولا بر اساس معیارهای مختلف صورت می‌گیرد و نمی‌توان تنها یک علت را برای ارتقاء یا تنزل یک دانشگاه در رتبه بندی جهانی در نظر گرفت. با اینحال به نظر می رسد عامل ویروس کورونا که به شدت تمام بخش ها را تحت تاثیر قرار داده است، در کاهش رتبه‌های دانشگاههای آفریقایی تاثیر زیادی داشته است. بر اساس آمار موسسه رتبه بندی جهانی دانشگاهها (CWUR ) برای سال 2020-2021 که اخیرا منتشر شده است، 52 دانشگاه آفریقایی در فهرست 2 هزار دانشگاه برتر جهانی قرار دارند.[9] 4 دانشگاه آفریقای جنوبی به ترتیب کیپ تاون، ویتز، استالنبوش و کوازولو ناتال رتبه‌های زیر 500 را کسب کرده اند. بعد از آن از رتبه 500 تا 1000 به ترتیب دانشگاه قاهره مصر، دانشگاه پرتوریا و دانشگاه ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، عین شمس مصر، دانشگاه شمالغربی آفریقای جنوبی، دانشگاه ماکرره اوگاندا، دانشگاه المنار تونس، دانشگاه منصوره و دانشگاه اسکندریه مصر قرار دارند. الباقی دانشگاهها در رتبه‌های 1000 تا 2000 قرار دارند. مصر با 17 دانشگاه و آفریقای جنوبی با 13 دانشگاه بیشترین تعداد دانشگاه در این فهرست را دارند. از 13 دانشگاه رتبه زیر هزار، 11 دانشگاه نسبت به سال قبل تنزل رتبه داشته و تنها دانشگاه ژوهانسبورگ و دانشگاه اسکندریه اندکی رتبه خود را بهبود بخشیدند. در میان دانشگاههای رتبه 1000 تا 2000 هم دانشگاههای آفریقایی اکثرا تنزل رتبه داشته اند. به نظر می رسد تعطیلی دانشگاهها به خاطر همه گیری ویروس کورونا از یکسو و ضعف امکانات دیجیتالی برای تدریس از راه دور عامل مهمی در تنزل رتبه دانشگاههای آفریقایی داشته است.