توسعه روابط اقتصادی ترکیه و روسیه

پس از روی کار آمدن ولادیمیر پوتین در روسیه و همچنین حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان در ترکیه، روابط دو طرف با بهبود مواجه شد و از آن پس، دیدارهای مقامات رده‌بالای سیاسی آنکارا و مسکو به طور چشمگیری افزایش یافت. علیرغم اختلافات میان دو کشور ترکیه و روسیه، روابط اقتصادی‌ دو کشور رو به بهبود است و این امر نشان از اهمیت و جایگاه عنصر "منافع اقتصادی" در سیاست خارجی ترکیه دارد.

یکی از مهمترین محورهای روابط روسیه و ترکیه همکاری‌های اقتصادی دو کشور است که به نوعی از نیازهای متقابل طرفین ناشی می‌شود. تا اواسط دهه ۹۰ میلادی، مبادلات تجاری میان روسیه و ترکیه از رونق چندانی برخوردار نبود و تجارت دو طرف در وضعیت موازنه بود، اما با افزایش مراودات اقتصادی دو کشور، اکنون روسیه و ترکیه از شرکای بزرگ تجاری یکدیگر به شمار می‌آیند.

روسیه تلاش می‌کند از طریق توسعه مناسبات با ترکیه، ضمن تامین بخشی از نیازهای اقتصادی خود، آنکارا را نیز نیازمند تداوم همکاری متقابل نگه دارد. از سال ۲۰۱۰، "شورای همکاری‌های روسیه و ترکیه در سطح عالی" میان دو کشور تاسیس شده که در نشست‌های آن، موضوعات مهم دوجانبه در حوزه اقتصادی مطرح و مورد بحث و تبادل نظر قرار می‌گیرد. روسیه طی سال‌های گذشته سعی کرده به جذب سرمایه‌گذاری‌های مستقیم ترکیه بپردازد، به نحوی که هم اکنون هزاران شرکت ترکیه‌ای در روسیه فعالیت دارند و همچنین روس‌ها نیز سرمایه‌گذاری زیادی در ترکیه انجام داده‌اند. علاوه بر این در سال 2018 تعداد 5 میلیون و 986 هزار و 184 گردشگر روس به ترکیه سفر کرده‌اند. حضور گردشگران روس در ترکیه، صنعت توریسم این کشور را تحت تاثیر قرار داده است. بنابراین روسیه پیوندهای اقتصادی خود با ترکیه را چنان در هم تنیده است که آنکارا نتواند در مواقع مقتضی، در جهت خلاف منافع مسکو حرکت کند. زیرا همانگونه که پس از سرنگون شدن جنگنده روسی توسط ترکیه نمایان شد، عملاً نیازهای اقتصادی، مهمترین عامل چرخش اردوغان در سیاست‌های خود و تنش زدایی با مسکو بود.

روسیه بزرگ‌ترین تامین‌کننده گاز طبیعی ترکیه است و در حدود ۵۰ درصد گاز این کشور را تامین می‌کند. ترکیه در سال ۲۰۱۸ بیش از ۵۰ میلیارد متر مکعب گاز وارد کرد که سهم روسیه بیش از ۲۳ میلیارد متر مکعب بود. علاوه بر فروش انرژی که مسکو از درآمد کلان آن منتفع می‌شود، ترکیه دست کم به دو دلیل از نقش و اهمیت بسیار زیادی برای روسیه برخوردار است: روسیه به ترکیه همچون کریدور بسیار مهم برای انتقال انرژی خود به بازارهای اروپا، غرب آسیا و شمال آفریقا می‌نگرد و نسبت به گسترش خط لوله موجود بین دو کشور علاقه نشان می‌دهد. تحقق این هدف به روس‌ها اجازه می‌دهد بی آنکه به گذر از تنگه بسفر نیاز باشد، انرژی خود را به فراسوی مدیترانه عرضه کنند. بنابراین ترکیه می‌تواند به عنوان مسیر انتقال انرژی روسیه به اروپا عمل کند. در واقع با توجه به علاقه مندی اروپا به متنوع کردن منابع و مسیرهای تامین گاز و نفت، استفاده از مسیر ترکیه به بهبود موقعیت روسیه در رقابت با سایر خطوط لوله نظیر نابوکو کمک خواهد کرد. در نتیجه ترکیه از اهمیت بسیار زیادی برای روسیه در بحث انتقال انرژی برخوردار است. پروژه ترک استریم عملیات انتقال گاز طبیعی از روسیه به ترکیه و اروپا است که بخش عظیمی از خط انتقال 900 کیلومتری لوله‌های آن، در زیر آب‌های دریای سیاه قرار گرفته و قرار است ترکیه علاوه بر تامین بخش مهمی از مایحتاج گاز طبیعی خود از خط ترک استریم، بخش دیگری را نیز به اروپا صادر کند که در میان مدت درآمد خوبی را در حوزه ترانزیت انرژی عاید آنکارا می‌کند.

علیرغم اختلافات میان دو کشور ترکیه و روسیه، روابط اقتصادی‌ دو کشور رو به بهبود است و این امر نشان از اهمیت و جایگاه عنصر "منافع اقتصادی" در سیاست خارجی ترکیه دارد. اختلافات تاریخی و سیاسی مانع از تلاش برای کسب منفعت اقتصادی توسط این کشور نشده است.