" وضعیت تولید و ذخایر نفتی ازبکستان"

ازبکستان یکی از کشورهای دارای ذخایر عمده نفت و گاز در آسیای مرکزی می‌باشد. میزان تولید و ذخایر نفتی این کشور از اوایل قرن بیست یکم به بعد روندی کاهشی داشته است. بر اساس اطلاعات منابع ازبکی میزان ذخایر نفت اثبات شده این کشور 100 میلیون تن (هر تن حدود 7 بشکه) برآورد شده است. در سال 2019 کل تولید نفت این کشور 698 هزار تن بوده که نسبت به سال 2018 به میزان 9.4 درصد کاهش یافته است .

عمده تولید و استخراج نفت ازبکستان در 5 حوزه نفتی اوستورت، بخارا- خیوه، حصار جنوب غربی- سرخناندریا و فرغانه صورت می‌گیرد. ظرفیت پالایشگاه‌های نفت این کشور از جمله پالایشگاه فرغانه و بخارا 11 میلیون تن است که بعلت کمبود اولیه با کمتر از 50 درصد ظرفیت خود کار می‌کنند.

 بر اساس برنامه توسعه اقتصادی و اجتماعی 5 ساله ازبکستان از سال 2017 لغایت 2021 و همچنین مقرر گردیده که تولید نفت و گاز این کشور به دوبرابر ظرفیت افزایش پیدا کند. در این راستا و به منظور افزایش تولید منابع نفتی و جذب سرمایه گذاری‌های خارجی در این حوزه برخی از قوانین سرمایه گذاری اصلاح شدند و زمینه برای حضور بیشتر شرکت های نفتی بزرگ دنیا به منظور مطالعات زمین شناسی، اکتشاف و بهره برداری فراهم گردیده است. (این نوشتار در ادامه به بررسی محتوایی تاریخچه، وضعیت کنونی و دور نمای اقتصادی تاشکنت بر پایه درآمدهای نفتی می‌پردازد.)

تاریخچه تولید نفت در ازبکستان: 

اولین مرحله حفاری در حوزه نفت ازبکستان در منطقه فرغانه این کشور در سال 1980 صورت گرفت و در سال 1985 تبدیل آن به نفت سفید در منطقه شارسو(shorsu) حوالی خوقند انجام شد.در اوایل قرن بیستم با کشف حوزه نفتی شیمیون(chimion)؛ اولین  پالایشگاه در این منطقه ایجاد گردید. پس از انقلاب اکتبر 1917 روسیه؛ در ازبکستان شرکت ازبک نفت ایجاد شد البته بعد به آزنفت تغییر نام پیدا کرد. با مطالعات زمین شناسی صورت گرفته در اوایل دوران شوروی تعدادی دیگر از حوزه‌های نفتی ازبکستان کشف گردیدند؛ از جمله منطقه نفتی  بخارا – خیوه و حوزه‌های زیر مجموعه آن شامل Nefteabad, Changyrtash, Kokaidy,Lyalmikar ؛

در سال 1985 بزرگترین میدان نفتی و گازی ازبکستان در منطقه مرزی با ترکمنستان کشف گردید. حوزه (kokdumalak)که حدود 70 درصد ذخایر نفتی ازبکستان در این منطقه واقع شده است. بعد از استقلال ازبکستان این کشور در سال 1997 طی قراردادی با ترکمنستان به توافق رسیدند که تا سال 2012 بخشی از نفت تولید شده در این حوزه در اختیار پالایشگاه نفت ترکمنستان قرار گیرد. میزان ذخایر این میدان نفتی حدود 54 میلیون تن برآورد شده است.

در دوران پس از استقلال ازبکستان نیز در نتیجه اصلاح قوانین مالیاتی و دیگر قوانین سرمایه گذاری بویژه پس از سال 2000 میلادی و همچنین پس از روی کار آمدن آقای میرضیایف در سال 2016 و اجرای برنامه 5 ساله توسعه اقتصادی و اجتماعی؛ زمینه حضور شرکت های خارجی در این کشور جهت مطالعات زمین شناسی، اکتشاف، مدرن سازی نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌های موجود فراهم گردید. در اثر توسعه این سیاست ها در ازبکستان حدود 275 حوزه نفتی و گازی با ظرفیت 2.4 میلیون تن در این کشور کشف شده است.

میزان تولید نفت در ازبکستان:

پس از استقلال این کشور در سال 1991، میزان تولید نفت در برهه زمانی 1991 تا 1998 به نقطه اوج خود یعنی 8 میلیون تن در سال رسید. این میزان در سال­های بعد با روندی کاهشی مواجه گردید به نحوی که در سال 2001 به 3 و نیم میلیون تن، در سال 2012 به یک و نیم میلیون تن و در سال 2019 به 698 هزار تن در سال رسید.

پالایشگاه‌های ازبکستان:

پالایشگاه Alty-Aryk که در سال 1906 ایجاد شده؛ قدیمی ترین پالایشگاه ازبکستان است.کل ظرفیت این پالایشگاه 3.2 میلیون تن نفت است. این پالایشگاه شعبه ای از پالایشگاه بزرگ فرغانه می‌باشد. پالایشگاه فرغانه در سال 1959 ساخته شده است. با توجه به مشکل گوگرد بالای فراوردهای نفتی در ازبکستان این پالایشگاه در سال 1995 توسط شرکت میتسوبیشی ژاپن بازسازی و نوسازی گردید. پالایشگاه مذکور با ظرفیت پالایشی 5.5  میلیون تن نفت در سال 60 نوع فراوردهای نفتی را تولید می نماید.

پالایشگاه بخارا پس از استقلال ازبکستان در سال 1997با سرمایه گذاری مشترک شرکت فرانسوی     TECHNIP  احداث گردید. این پالایشگاه با ظرفیت 5.2 میلیون تن ده نوع محصول از جمله بنزین، سوخت دیزل و جت را تولید می نماید.

پالایشگاه Dzharkurgan در سال 2005 با سرمایه گذاری شرکت ازبک نفت و گاز و شرکت روسی پتروماروز(petromaruz)  با ظرفیت پالایشی محدود 130 تن در سال جهت تولید  بنزین، پارافین و آسفالت احداث گردیده است.

سرمایه گذاری شرکت های خارجی:

در نتیجه اصلاح قوانین مالیاتی و دیگر قوانین سرمایه گذاری ازبکستان در سال 2000 تعدادی از شرکت های خارجی مانند گازپروم روسیه، لوک اویل، شرکت بریتانیایی کانادایی Tethys Petroleum، شرکت چینی CNPC شروع به سرمایه گذاری در ازبکستان نمودند.

با روی کارآمدن آقای شوکت میرضایف در سال 2016 و همگام با اصلاحات در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی، اصلاحاتی نیز در صنعت نفت و گاز این کشور صورت گرفت. به منظور توسعه بیشتر این بخش ها برنامه ریزی شده که 30 پروژه سرمایه گذاری به ارزش 36.5 میلیارد دلار در حوزه اکتشافات زمین شناسی، تولید و فرآوری هیدروکربن‌ها تا سال 2030 اجرا شود. در این راستا تفاهم نامه‌های با شرکت های خارجی به شرح ذیل امضا گردیده است:

تفاهم نامه سرمایه گذاری بین شرکت ازبک نفت گاز و شرکت تات نفت روسیه با هدف توسعه اکتشافات هیدروکربنی در مناطق بخارا- خیوه ، اوستورت، سرخاندریا و فرغانه؛

همکاری در حوزه اکتشافات زمین شناسی با شرکتهای برجسته نفت و گاز از جمله سوکار، بریتیش پترولیوم، توتال، لوک اویل، گازپروم، Mubadala امارات و شرکت هندی ONGC

  تفاهم نامه همکاری شرکت نفت و گاز ازبکستان و شرکت SK Engineering & Construction کره جنوبی جهت نوسازی پالایشگاه نفت بخارا به ارزش 600 میلیون دلار، با ظرفیت 50 هزار بشکه در روز جهت تولید فراوردهای نفتی با استاندارد «یورو 5»

تفاهم نامه ایجاد کنسرسیوم نفتی بین شرکت آمریکایی Epsilon، شرکت هنگ هنگی و شرکت ازبک نفت گاز، جهت سرمایه گذاری و توسعه حوزه‌های نفتی و گازی  بخارا- خیوه و فرغانه؛ با سرمایه گذاری5.2  میلیارد دلاری در سال های 2019 تا 2023

در سال 2017 شرکت ازبک نفت گاز ازبکستان و شرکتGPDCA وابسته به شرکت گازپروم روسیه تفاهم نامه احداث پالایشگاه جیزاخ را امضا نمودند. بر این اساس مقرر شده بود که این پالایشگاه 5 میلیون تن نفت وارداتی از روسیه و قزاقستان را در سال تبدیل و فرآوری کند. ارزش کلی این طرح 2.2 میلیارد دلار برآورد شده است. این طرح هنوز اجرایی نشده و مسولین شرکت ازبک نفت گاز علت اصلی اجرایی نشدن این پروژه را کمبود مواد اولیه و نفت خام ذکر نموده اند. 

در سال 2017 و در چارچوب سفر آقای میرضایف به روسیه طرفین نسبت به انعقاد تفاهم نامه ای در خصوص واردات نفت از روسیه بین به توافق رسیدند؛ بر این اساس شرکت ازبک نفت گاز ازبکستان برنامه ریزی کرده بودکه طی سال های 2018 تا2020 تا یک میلیون تن نفت در سال از روسیه خریداری کند و پس از راه اندازی پالایشگاه نفت جیزخ در سال 2021 میزان واردات نفت از روسیه را به 5 میلیون تن در سال افزایش دهد. این تفاهم نامه هنوز از سوی طرفین امضا نگردیده است.

روند کاهشی تولید و ذخایر نفتی ازبکستان و عدم بهره وری کامل پالایشگاه‌های نفتی این کشور، موجب شده ازبکستان سیاست های مختلفی جهت مواجهه با این روند در پیش بگیرد؛ از جمله طرح نوسازی و مدرن سازی پالایشگاه‌های نفت بخارا، فرغانه و آلتی اریک، طراحی اقداماتی برای استخراج نفت شیل در منطقه نوایی و هچنین جذب سرمایه گذاری خارجی در این حوزه؛ تاکنون با 5 شرکت زیرمجموعه خود انحصار تولید و توزیع نفت و فراوردهای نفتی ازبکستان را در اختیار دارد.

درسال 2108 بر اساس مصوبه رئیس جمهور ازبکستان در خصوص تکمیل سیستم مدیریتی صنعت نفت و گاز این کشور شرکت های‌های زیر مجموعه شرکت ازبک نفت گاز از جمله شرکت حفاری نفت و گاز ازبکستان، شرکت استخراج نفت و گاز ازبکستان، شرکت فرآورده‌های نفتی ازبکستان و شرکت ماشین آلات صنعت نفت و گاز منحل شده و به ادارات تابعه آن تبدیل شدند.