آشنائی با ظرفیت های صنعت پتروشیمی و شیمیایی ازبکستان

صنایع پتروشیمی ازبکستان صنایعی با ظرفیت محدود می‌باشند که در شرایط کنونی تامین کننده صنایع تکمیلی و مرتبط با این صنعت و نیازهای این کشور نمی‌باشد، اگر چه ازبکستان برخی از عناصر شیمیایی مرتبط با صنعت شیمیایی و پتروشیمی را دارا می‌باشد اما به دلیل محدودیت منابع نفتی و عدم سرمایه گذاری مناسب در حوزه فرآوری منابع گازی و همچنین قدیمی‌بودن صنایع موجود پتروشیمی ، هنوز نتوانسته از ظرفیت این صنعت بهره برداری مناسب داشته باشد.

در حال حاضر بخش مهمی از ظرفیت پالایشگاهی ازبکستان مبتنی بر گاز و بخشی نیز مبتنی بر نفت می‌باشد. با توجه به اینکه منابع گازی ازبکستان نسبت به منابع نفتی بیشتر می‌باشد، توسعه و تقویت پالایشگاه‌های گازی این کشور در دستور کار توسعه قرار دارند.

در این ارتباط از مجموعه‌های مهم پالایشگاهی ازبکستان به شرح ذیل می‌توان نام برد؛

ـ پالایشگاه نفت فرغانه (با ظرفیت 6.45 میلیون تن در سال)،
ـ پالایشگاه نفت بخارا (با ظرفیت 2.5 میلیون تن در سال)
ـ پالایشگاه نفت چهارقورغان (با ظرفیت 250 هزار تن در سال)

از جمله مهمترین پالایشگاه‌های گاز در ازبکستان پالایشگاه‌های زیر می‌باشند؛
ـ پالایشگاه گاز مبارک با ظرفیت تولید 33.5 میلیارد متر مکعب گاز تصفیه و خشک شده ، 417 هزار گوگرد فنی، 186 هزار تن میعانات گازی
ـ پالایشگاه گاز شورتن
ـ مجموعه پالایشگاهی گاز گزلی
ـ مجموعه پالایشگاهی گاز و شیمی‌شورتن
ـ مجموعه پالایشگاهی گاز و شیمی اوست یورت(اشتورت) با ظرفیت تبدیل 4.5 میلیارد متر مکعب گاز و تولید 387 هزار تن پلی اتیلن و 83 هزار تن پلی پروپلین در سال

در حوزه تعمیر و نگهداری نیز کارخانه (Zavod Uzbekhimmash)، مسئول طراحی، تولید خدمات و تجهیزات نفت و گاز و صنعت شیمیایی هست و شرکت (Andijan pilot plant) تولید کننده قطعات یدکی حفاری و کارخانه مکانیکی خوقند (Kokand mechanical palnt) در تولید قطعات فراوری گاز و نفت و کارخانه بخارا (Bukhara mechanical repair plant) تولید تجهیزات حفاری و قطعات یدکی واحدهای پمپاژ گاز را بر عهده دارد و مدیریت مجتمع ساخت ماشین صنعت نفت و گاز را نیز شرکت (Uzneftegazmash) بر عهده دارد.

مهمترین کارخانه‌های مرتبط با صنایع پتروشیمی و شیمیایی ازبکستان را می‌توان به کارخانه‌های زیر مجموعه شرکت صنایع شیمیایی ازبکستان از جمله شرکت تولیدی سمرقند ، کارخانه تولید سودای قونغیرات ، کارخانه سوپر فسفات قوقان، شرکت فرغانه ازت، شرکت نوایی ازت، کارخانه الکترو شیمی، شرکت پلاستیک جیزاخ، کارخانه پتاس دهقان آباد و کارخانه محصولات کائوچویی می‌توان اشاره کرد.
از جمله مهمترین محصولات تولیدی شیمیایی و پتروشیمی ازبکستان نیز می‌توان به کود ازته، کود فسفر ،کود پتاس، آمونیاک، اوره، کود آمونیاک ، اسید نیتروژن؛ پلی اتیلن ، پلی پروپلین، گوگرد، پلی وینیل کلرور، ;کاستیک سودا ، متانول در شرکت نوایی ازت، اسید نیتریک در نوایی ازت، آمونیاک و کاغذ دیواری پلیمری اشاره کرد. اگر چه در بسیاری از موارد این تولیدات نیاز داخلی را نمی‌توانند تامین کنند و نیاز به واردات و استفاده از محصولات با کیفیت خارجی در این کشور وجود دارد. بعنوان مثال در سال 2018 ، کارخانجات شرکت صنعت شیمیایی ازبکستان ،1.17 میلیون تن کود معدنی از جمله 847.98 هزار تن کود ازته، 140.38 هزار تن کود فسفر و 182.41 هزار کود پتاس تولید کردند.

برنامه‌های سرمایه گذاری و توسعه صنعت شیمیایی و پتروشیمی ازبکستان
برنامه اولیه توسعه صنعت شیمیایی و پتروشیمی ازبکستان از سال 2017 برای رفع نیازهای کشور به کود معدنی با اجرای 17 پروژه سرمایه گذاری به ارزش کل 3.1 میلیارد دلار آغاز شد. که در همان زمان اعلام شد با هدف تنوع سازی تولید فرآورد های صنایع شمیایی تا سال 2025، 17 پروژه دیگر به ارزش کل 4.2 میلیارد دلار نیاز است در کشور اجرا شود تا بتواند تامین کننده نیازهای ازبکستان باشد.
برنامه اصلی توسعه صنعت شیمیایی و پتروشیمی ازبکستان برای فاصله زمانی سالهای 2019 تا 2030 تنظیم شده  که بخش اصلی آن به واگذاری سهام دولتی کارخانجات زیر مجموعه این صنعت و همچنین جذب سرمایه گذاری خارجی متمرکز شده است. در چارچوب برنامه مذکور 31 پروژه سرمایه گذاری به ارزش کل 12.1 میلیارد دلار در زمینه‌های نوسازی و گسترش تولید محصولات شیمیایی و پتروشیمی قرار است اجرا شود.

در نقشه راه توسعه صنعت شیمیایی و پتروشیمی ازبکستان، افزایش 4.5 برابری تولید محصولات شیمیایی، از جمله افزایش 2 برابری تولید کود شیمیایی ( از 1.2 میلیون تن به 2.4 میلیون تن) و افزایش 4 برابری صادرات در سال های 2018 تا 2030 از طریق انجام پروژه‌های زیر پیش بینی شده است:

1) راه اندازی تولید 20 هزار تن کود فسفر در شرکت آموفوس ماکسام، 100 هزار تن پلی وینیل کلرور، 75 هزار تن کاستیک سودا و 300 هزار تن متانول در شرکت نوایی ازت، 500 هزار تن اسید نیتریک در نوایی ازت، 660 هزار تن آمونیاک و 557.5 هزار تن اوره در نوایی ازت، 7.8 میلیون تن کاغذ دیواری پلیمری در فرغانه ازت و گسترش تولید کود پتاس در کارخانه کود پتاس دهقان آباد؛
2) اجرای 29 پروژه سرمایه گذاری در نوسازی و گسترش تولید و ایجاد ظرفیت های جدید تولیدی به ارزش کل 4.8 میلیارد دلار؛
3) نوسازی شرکت های فرغانه ازت و سوپرفسفات قوقان و احداث کارخانه آمونیاک و اوره در شهر ینگی یِر استان سیردریا و کارخانه تولید کود فسفر در نوایی؛
4) فروش سهم دولت در شرکت های شیمیایی سمرقند، شیمیایی الکتریکی، پلاستیک جیزخ و فرغانه ازت به سرمایه گذاران خصوصی و ...
رئیس جمهور ازبکستان در راستای توسعه این صنعت همچنین دستور تأسیس انستیتوی علمی تحقیقاتی و طراحی «مرکز فناوری‌های شیمیایی» با مشارکت انستیتوی تحقیقاتی فناوری‌های شیمیایی کره جنوبی (KRICT) را صادر نموده که مرکز مذکور در حقیقت جایگزین انستیتوی علمی و تحقیقاتی فناوری‌های شیمیایی تاشکند و انستیتوی طراحی صنایع شیمیایی ازبکستان خواهد شد.

از جمله پروژه‌های مهم سرمایه گذاری صنعت شیمیایی و پتروشیمی ازبکستان می‌توان به موارد ذیل نیز اشاره کرد؛

ـ اجرای خوشه تکنولوژیک مجموعه گاز و شیمی جدید با ظرفیت 1.5 میلیارد متر مکعب گاز و تولید 250 هزار تن پلی پروپیلن، 100 هزار تن کائوچوی اتیلن پروپیلن ، 100 هزار تن پلی اتیلن ترفتالات و 150 هزار تن اتیلن گلیکول را به ارزش 4.250 میلیارد دلار  .
ـ شرکت (SK Engineering ) کره جنوبی طرح نوسازی پالایشگاه نفت بخارا به ارزش 553 میلیون دلار را برای سالهای 2019 تا 2025 ارائه داده است . این پالایشگاه بعد از نوسازی قادر خواهد بود 2.5 میلیون تن نفت و میعانات گازی و 1.2 میلیون تن بنزین استاندارد یورو5 و 200 هزار تن سوخت جت و 750 هزار تن سوخت دیزل و 30 هزار تن مازوت تولید کند.
ـ درحوزه قندیم بخارا ، شرکت لوک اویل روسیه ، 2.2 میلیارد دلار برای ساخت کارخانه میعانات گازی از سال 2016 سرمایه گذاری کرده است.
ـ قرارداد دولت ازبکستان با شرکت سوئیسی برای ساخت کارخانه فرآوری گاز در جنوب سرخان دریا با ظرفیت 5 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در سال که در فازهای بعدی، مجتمع شیمیایی گاز با ظرفیت تولید 500 هزار تن تولیدات پلیمری هم ایجاد خواهد شد.
ـ مجتمع شیمیایی گاز شورتان که در سال 2000 ایجاد شد برای ساخت کارخانه تولید GTL بر پایه متان خالص شده (Methane) با کمک کره جنوبی و سرمایه ای بالغ بر 2 میلیارد دلار اجرا می‌شود. این مجموعه سوخت دیزل با کیفیت عالی و سوخت هواپیما هم تولید خواهد کرد. بر اساس این پروژه، تولیدات دیگری چون پلی اتیلین ترپاتالات (terephthalate)، پلی استرین، پلی ونیل کلراید، پروپلین اکسید پولیول، گازوئیل و بنزین را نیز خواهد داشت.
ـ در پالایشگاه بخارا نیز کارخانه جدید مجتمع شیمیایی گاز بر پایه تکنولوژی تبدیل متانول به اولفین (Mto) که با همکاری شرکت اماراتی مبادله و شرکت کره ای انجام می‌شود.
ـ اجرای پروژه سرخان دریا و پروژه مجتمع شیمیایی گاز شورتن به ارزش 1 میلیارد دلار که توان تولید 500 هزار تن پلیمر را خواهد داشت، که بدین وسیله خوشه پتروشیمی ازبکستان تکمیل می‌گردد.
ـ طرح توسعه میدان مستقل یک در سال 2017 در سفر رئیس جمهورازبکستان به روسیه با یک شرکت روسی در منطقه بایسون سرخان دریا در دوفاز برای ایجاد کارخانه فرآوری گاز به ارزش 5.27 میلیارد دلار آغاز گردید.
ـ مجتمع شیمایی گاز (GCC) که بزرگترین خوشه تکنولوژی منطقه است با ظرفیت 1.5 میلیارد متر مکعب گاز با تکنولوژی (MTO) تبدیل متانول به اولفین و تولید 200 هزار تن تا 250 هزار تن پلی پروپلین و 100 هزار تن اتیلن پروپلین و 100 هزارتن پلی اتیلین ترپاتالات و اتیلین وینی و 100 هزار تن اتیلین گلیکول و پلی اتیلین خواهد بود .
ـ طرح نوسازی پالایشگاه نفت فرغانه تحت مدیریت شرکت اندونزیایی( شرکت PT Trans Asia Resources ) مقرر شده است تا سال 2022 با سرمایه ای بالغ بر 875 میلیون دلار آغاز و تا سال 2020 تولید سوخت دیزل استاندارد یورو-4 و یورو-5 در آن آغاز شود.

ازبکستان همانطور که اشاره شد در مراحل اولیه و ابتدایی توسعه و ظرفیت سازی حوزه صنایع پائین دستی و بویژه پتروشیمی می‌باشد. بطوری که هنوز در این کشور تولید پلیمرهای مرکب، کاتالیزاتورها، معرف ها و الیاف سینتتیک مورد نیاز صنایع مصالح ساختمانی، داروسازی، نساجی، ماشین سازی و غیره راه اندازی نشده است. کودهای فسفر و پتاس تولیدی ازبکستان نیز تنها یک سوم نیازهای این کشور و کود ازتة تولیدی، 73 درصد نیاز داخلی را رفع می‌کند. در نتیجه هر سال فرآورده‌های شیمیایی به ارزش 5.1  میلیارد دلار در این کشور وارد می‌شود. ماشین آلات و تجهیزات تولید کود معدنی 60 تا 70 درصد کهنه و فرسوده بوده که عملا باعث افزایش هزینة تولید و قیمت تمام شدة محصولات شیمیایی در این کشور می‌شود.

شرایط ازبکستان با توجه به اینکه تولید مواد شیمیایی و پتروشیمی آن بیشتر از طریق فرآوری گاز طبیعی صورت می‌گیرد به دلیل نیاز روز افزون این کشور به گاز چه برای صادرات و یا مصرف داخلی ( گرمایش ) ، در بیشتر مواقع تولیدات پتروشیمی حاصل از گاز بویژه در فصل زمستان متوقف می‌شود و یا درخواست مواد پتروشیمی مذکور مستلزم سفارش حداقل یک ماهه می‌باشد که به دلیل قیمت بالای تمام شده محصول پتروشیمی داخلی ازبکستان و زمان طولانی دسترسی به آن، بسیاری از تجار ازبک مایل به واردات محصولات پتروشیمی از خارج از کشور می‌باشند.

از جمله حوزه‌های دیگر همکاری اقتصادی با ازبکستان شاید بتوان به اجرای پروژه‌های پتروشیمی و تامین قطعات و نیازمندیهای صنعت پالایش گاز و نفت این کشور و به تعبیری صادرات خدمات فنی و مهندسی اشاره کرد. با توجه به بکر بودن بازار صنعت پتروشیمی و شیمیایی ازبکستان، اجرای پروژه‌های مشترک سرمایه گذاری در زمینه پالایشگاهی نفت نیز می‌تواند مورد توجه شرکت های خارجی قرار گیرد .