تلاش در مسیر ادغام اقتصادی منطقه‌ شرق آفریقا (با محوریت اتصال شبکه‌های برق)

یکی از محورهای مهم ادغام اقتصادی مناطق، مشارکت و همکاری در زمینه توزیع انرژی میان جوامع دو سوی مرزهای بین‌المللی است و خطوط انتقال برق می‌تواند نقش حیاتی و محوری در پیشبرد و تسریع ادغام اقتصادی منطقه شرق آفریقا ایفا کند.

"ادغام اقتصادی منطقه‌ای" به عنوان توافق گروهی از کشورهای همسایه با هدف کاهش و حذف موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای برای تسهیل جریان آزاد کالا، خدمات، سرمایه و نیروی کار بین آن‌ها منعقد می‌­شود. البته این فرآیند فراتر از صرف امضای مجموعه توافقات تجاری است و شامل هماهنگ‌سازی سیاست‌های اقتصادی و همکاری گسترده‌تر برای دستیابی به اهداف مشترک می‌شود. از دهه­‌های گذشته، فعالان صحنه سیاست در آفریقا تلاش وافری دارند که ادغام اقتصادی را به عنوان پیش­‌زمینه ثبات، امنیت، رشد اقتصادی، رفع معضلات و چالش­‌های فرامرزی و ... به انجام برسانند. در این رابطه، ادغام اقتصادی منطقه شرق آفریقا یک فرآیند چندوجهی است که از طرق نهاد منطقه‌­ای موسوم به جامعه شرق آفریقا (EAC) دنبال می‌شود. هدف نهایی این فرآیند، دستیابی به رشد اقتصادی بلندمدت، توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی مردم منطقه است. به طور کلی، ادغام اقتصادی شرق آفریقا یک فرآیند فعال با پتانسیل بالا برای رشد است، اما نیازمند تلاش مداوم برای غلبه بر موانع ساختاری و سیاسی است.

گام‌­های اساسی در مسیر ادغام اقتصادی منطقه شرق آفریقا

جامعه شرق آفریقا به عنوان موفق‌ترین بلوک تجاری منطقه، علیرغم مواجه شدن با برخی چالش‌های اساسی نظیر موانع غیرتعرفه‌ای، نابرابری سطح توسعه اعضا، بی‌ثباتی‌ سیاسی و دشواری در هماهنگ‌سازی کامل سیاست‌های مالی و پولی میان کشورهای عضو، دستاوردهای چشمگیری در افزایش تجارت درون‌منطقه‌ای، ارتقای رشد اقتصادی، تدوین و اجرای پروژه‌های زیربنایی مهم و ایجاد نهادهای قانونی فراملی داشته است. این دستاوردها ناشی از برداشتن گام‌­های اساسی توسط اعضا بوده‌­اند که مهمترین آنها به شرح ذیل می­‌باشد:

• تاسیس اتحادیه گمرکی[1]: اولین گام­‌ها در این راستا شامل تجارت آزاد کالا در منطقه و اعمال تعرفه خارجی مشترک بر واردات از کشورهای غیرعضو در سال 2005 برداشته شد.
• بازار مشترک[2]:مقررات تشکیل این بازار مشترک که فراتر از تجارت کالا بوده و جابجائی آزادانه افراد، نیروی کار، خدمات و سرمایه در میان کشورهای عضو را تسهیل می‌کند، در سال 2010 تدوین و به مرحله اجرا درآمد.
• اتحادیه پولی[3]: پروتکل اتحادیه پولی منطقه شرق آفریقا در سال 2013 و با هدف معرفی یک واحد پولی مشترک و هماهنگ‌سازی سیاست‌های پولی و مالی، توسط اعضا تصویب شد.
• تشکیل فدراسیون سیاسی[4]: فدراسیون سیاسی هدف نهایی ادغام منطقه‌ای شرق آفریقا و چهارمین گام پس از تاسیس اتحادیه گمرکی، بازار مشترک و اتحادیه پولی است. این امر در ماده 5 پیمان تأسیس جامعه شرق آفریقا پیش‌بینی شده و بر سه ستون سیاست‌ خارجی و امنیتی مشترک، حکمرانی مطلوب و اجرای مؤثر مراحل پیش‌­گفته ادغام منطقه‌ای استوار می‌­باشد.

البته تشکیل فدراسیون سیاسی به عنوان هدف نهایی و غائی در هم ­تنیدن اقتصادهای منطقه شرق آفریقا، یک فرآیند بوده و نه یک رویداد؛ البته سرعت پیشرفت تشکیل این فدراسیون، کند بوده و بدین منظور، سران کشورهای عضو در اجلاس ویژه‌ سال 2004 در نایروبی، تصمیم گرفتند ابزارهای تسریع این فرآیند را بررسی کنند. این اجلاس، کمیته‌ای تحت عنوان کمیته واکو[5] تشکیل داد تا اقدامات مشورتی را انجام داده و کار تشکیل فدراسیون مذکور را نهائی سازد. در نتیجه، دفتر معاون دبیرکل که مسئول پیگیری امور مربوط به فدراسیون سیاسی است، در سال 2006 برای هماهنگی اقدامات جمعی اعضا در این مسیر، تأسیس شد. نهایتاً اینکه در 20 مه 2017، سران کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی شرق آفریقا، کنفدراسیون سیاسی را به عنوان مدل انتقالی فدراسیون سیاسی شرق آفریقا تصویب کردند.

خطوط انتقال برق و ادغام اقتصادی منطقه شرق آفریقا

یکی از محورهای مهم ادغام اقتصادی مناطق، مشارکت و همکاری در زمینه توزیع انرژی میان جوامع دو سوی مرزهای بین‌المللی است و خطوط انتقال برق می‌­تواند نقش حیاتی و محوری در پیشبرد و تسریع ادغام اقتصادی منطقه شرق آفریقا ایفا کند؛ بدین معنا که این پروژه‌ها با ایجاد شبکه‌های برق منطقه‌ای و فرامرزی، امکان تجارت انرژی میان کشورهای عضو را فراهم کرده و منافع اقتصادی قابل توجهی به همراه دارند. به عبارتی دیگر، توسعه و اتصال خطوط انتقال برق، کاتالیزور ادغام اقتصادی شرق آفریقاست که با تسهیل تجارت انرژی، افزایش امنیت عرضه و ایجاد فرصت‌های اقتصادی مشترک، به اهداف بلندمدت جامعه شرق آفریقا کمک می‌کند.

در منطقه شرق آفریقا، چند پروژه مهم خطوط انتقال برق با هدف یکپارچه‌سازی شبکه‌های ملی برق کشورهای عضو و ایجاد یک بازار واحد انرژی در منطقه اتحادیه برق شرق آفریقا[6] در حال اجرا یا بهره‌برداری است. این پروژه‌ها با هدف ایجاد یک بازار برق یکپارچه در شرق آفریقا دنبال می‌شوند و نقش مهمی در توسعه پایدار و صنعتی‌سازی منطقه دارند. برخی از مهم‌ترین این پروژه‌ها عبارتند از

1. پروژه اتصال شبکه‌ برق کنیا-تانزانیا[7]: با ظرفیت حداکثری انتقال دو هزار مگاوات برق، بخش مهمی از کریدور زامبیا - تانزانیا - کنیا محسوب می‌شود.
2. پروژه اتصال‌ شبکه برق اتیوپی-کنیا[8]: یک خط انتقال برق فشار قوی جریان مستقیم به طول 1045 کیلومتر است که اتیوپی را به کنیا متصل می‌کند. این خط امکان انتقال مقادیر زیادی برق آبی ارزان از اتیوپی به کنیا و سایر کشورهای منطقه را فراهم کرده و یکی از ستون‌های اصلی EAPP است.
3. پروژه اتصال شبکه‌ برق زامبیا-تانزانیا[9]: شامل ساخت خطوط 400 کیلوولتی از کاپیری‌مپوشی در زامبیا تا توندوما در مرز تانزانیاست که اتصال نهایی بین اتحادیه برق جنوب آفریقا[10] و اتحادیه برق شرق آفریقا را تا سال 2027 فراهم خواهد نمود.
4. پروژه اتصال شبکه‌ برق اوگاندا-کنیا[11]: این خط انتقال (معروف به خط لسوس-تورورو) با ظرفیت 1200 مگاوات، شبکه‌های برق کنیا و اوگاندا را به هم متصل می‌کند و فراتر از آن، پیوند شبکه‌­های برق رواندا، بوروندی و شرق جمهوری دموکراتیک کنگو را تسهیل می‌نماید.
5. پروژه خط انتقال برق ماساکا-موانزا[12]: این اتصال حیاتی در اطراف دریاچه ویکتوریا، یک خط 220 کیلوولت به طول 298 کیلومتر را بین اوگاندا (ماساکا) و تانزانیا (موانزا) در بر می‌گیرد.

[1] - Customs Union

[2] - Common Market

[3] - Monetary Union

[4] - Political Federation

[5] - Wako Committee

[6] - Eastern Africa Power Pool - EAPP

[7] - Kenya-Tanzania Interconnection Project

[8] - Ethiopia-Kenya Transmission Line

[9] - Zambia-Tanzania Interconnector Project

[10] - Southern African Power Pool - SAPP

[11] - Uganda-Kenya Interconnection Project

[12] - Masaka-Mwanza Transmission Line

منابع:

african.business

africa-energy-portal.org

eappool.org