سیستم پرداخت دیجیتال اندونزی: محرک تحول اقتصادی و اتصال منطقه‌ای

سیستم QRIS (Quick Response Code Indonesian Standard) یک استاندارد ملی پرداخت با QR کد در اندونزی است که توسط بانک اندونزی طراحی شده تا تمام پرداخت‌های دیجیتال از طریق یک کد واحد انجام شوند.

 سیستم QRIS یک استاندارد یکسان و مشترک است که بین همه بانک‌ها، کیف‌پول‌های دیجیتال (مثل Dana، ShopeePay، Gopay و... ) و  ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت (PJP) در اندونزی مشترک و قابل‌قبول است. فروشنده فقط یک کد QR واحد دارد و مشتری با هر اپلیکیشن پرداختی می‌تواند آن را اسکن کند و پرداخت کند. مشتری اسکن می‌کند، سیستم مبلغ را منتقل می‌کند. مشتری با اپلیکیشن بانکی یا کیف‌پول دیجیتال خود QR کد را اسکن می‌کند. سیستم QRIS اطلاعات مبلغ، فروشنده، و حساب مقصد را پردازش می‌کند. تراکنش بلافاصله انجام می‌شود و رسید دیجیتال برای هر دو طرف ثبت می‌شود. حالت های عملکرد می‌تواند به صورت [1]CPM  (مشتری QR کد را نشان می‌دهد تا فروشنده اسکن کند مثل کارت‌خوان)، [2]MPM (فروشنده QR را نشان می‌دهد تا مشتری اسکن کند)  ، QRIS TUNTAS امکان برداشت وجه، واریز و انتقال مثل خدمات ATM یا QRIS Antarnegara [3]امکان پرداخت با QR در کشورهای دیگر باشد. QRIS در حال حاضر نه تنها در اندونزی، بلکه در بسیاری از کشورهای آسیایی در قالب همکاری‌های دو یا چندجانبه پرداختی (LCT/QR Cross-Border) فعال شده است یا در حال اجراست.

جدول1: روند رشد تراکنش‌های QRIS در اندونزی

سال تعداد فروشنده‌ها (میلیون) حجم تراکنش (میلیون روپیه) ارزش تراکنش (تریلیون روپیه) 2020 5.8 میلیون 17.5 میلیون 1.18 تریلیون 2021 14.8 میلیون 59 میلیون 4.73 تریلیون 2022 22.7 میلیون 120 میلیون 12.00 تریلیون 2023 (تا فوریه) 24.9 میلیون 121.8 میلیون 12.28 تریلیون

• تعداد فروشنده‌ها (merchant): از ۵.۸ میلیون در سال ۲۰۲۰ به ۲۴.۹ میلیون در ابتدای ۲۰۲۳ رسیده. رشد چشمگیر یعنی پذیرش بسیار بالا توسط کسب‌وکارها.
• حجم تراکنش‌ها (volume) به بیش از ۱۲۱ میلیون تراکنش تا فوریه ۲۰۲۳ رسیده که نسبت به سال ۲۰۲۰ تقریباً ۷ برابر شده است.
• ارزش ریالی تراکنش‌ها (nilai transaksi) نیز از ۱.۱۸ تریلیون روپیه در سال ۲۰۲۰ به ۱۲.۲۸ تریلیون روپیه افزایش یافته که رشدی ۱۰ برابری را نشان می‌دهد.

تا جولای ۲۰۲۵ کشورهای مالزی، سنگاپور، تایلند، فیلیپین، ویتنام، برونئی دارالسلام، لائوس، کره جنوبی و امارات متحده عربی (UAE) از این مکانسیم استفاده می‌کنند. گفته می‌شود کشورهای ژاپن، چین، هند، عربستان و هنگ کنک نیز تا پایان امسال به این سیستم می‌پیوندند. با استفاده از QRIS امکان پرداخت با ارز محلی در کشور مقصد (Local Currency Transaction - LCT)فراهم شده و مزایایی همچون  عدم نیاز به تبدیل ارز دستی یا صرافی، شفافیت در تراکنش‌ها، مناسب برای گردشگران، زائران، کسب‌وکارهای کوچک و  پذیرش بالا در مراکز گردشگری، حمل‌ونقل، فروشگاه‌ها و بازارها را به همراه دارد.

با ۲.۶ میلیارد تراکنش در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵ به ارزش تقریبی ۱۵.۵ میلیارد دلار،  QRIS اکنون به موتور محرکه اصلی حرکت اندونزی به‌سوی اقتصادی بدون پول نقد و به‌هم‌پیوسته تبدیل شده است. در قلب این رشد، افزایش پرداخت‌های فرامرزی از طریق QRIS قرار دارد. از کافه‌های جاکارتا تا مراکز خرید در بانکوک یا کوالالامپور،QRIS اکنون پرداخت‌های بدون مرز را ممکن می‌سازد و بدین ترتیب تجارت و گردشگری را تقویت می‌کند.

پذیرش QRIS در داخل کشور اندونزی با رشد انفجاری همراه بوده است. بین سه‌ماهه اول ۲۰۲۴ تا سه‌ماهه اول ۲۰۲۵، تعداد کاربران از ۴۸ میلیون به ۵۶.۳ میلیون نفر رسیده است. در حالی‌که تعداد پذیرندگان (merchants) از ۳۲ میلیون به ۳۸.۱ میلیون نفر افزایش یافت. به‌طور چشمگیر، ۹۲.۵٪ از پذیرندگان، بنگاه‌های خرد، کوچک و متوسط (MSME) هستند؛ مسئله‌ای که نشان‌دهنده تأثیر قوی QRIS بر توانمندسازی کسب‌وکارهای کوچک و دسترسی به خدمات مالی است. از زمان راه‌اندازی این سیستم، مردم اندونزی بیش از ۳.۷ میلیارد تراکنش QRIS انجام داده‌اند.  این موضوع صرفاً به معنای راحتی نیست، بلکه نشان‌دهنده نوسازی یک اقتصاد بزرگ و متنوع و ورود میلیون‌ها نفر به نظام مالی دیجیتال است.

اکنون QRIS تراکنش‌هایی را پردازش می‌کند که معادل نزدیک به ۵٪ از تولید ناخالص داخلی اندونزی هستند که این خود شاخصی شگفت‌انگیز از نفوذ آن در اقتصاد واقعی است. QRIS دیگر تنها یک روش پرداخت نیست، بلکه لایه‌ای از زیرساخت اقتصادی است که از گردشگری، خرده‌فروشی، خدمات و حواله‌ها پشتیبانی می‌کند. تنها در سه‌ماهه نخست ۲۰۲۵،  QRIS ۲.۶ میلیارد تراکنش را تسهیل کرد که نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشدی نزدیک به ۶۰۰ درصد را نشان می‌دهد. این یک تکامل ساده نیست، بلکه یک تحول بنیادین است.

رمز موفقیت پرداخت‌های فرامرزی QRIS در سادگی و یکپارچگی آن است. این سیستم از تراکنش‌های با ارز محلی (LCT) پشتیبانی می‌کند، که هزینه‌های تبدیل را به حداقل می‌رساند و آن را برای گردشگران و فروشندگان خرد، بسیار ایده‌آل می‌سازد. علاوه بر این، مشارکت‌های بانک اندونزی با همتایان منطقه‌ای تنها فنی نیستند، بلکه مبتنی بر سیاست‌گذاری هستند. مشارکت‌هایی که شامل همکاری در پرداخت، تنظیم مقررات و راهبردهای مالی دیجیتال می‌شوند. این عوامل باعث می‌شوند QRIS قابل توسعه، پایدار و قابل صدور به سایر کشورها باشد.

استفاده در حوزه حمل و نقل عمومی

در مارس 2025، دیکی کارتیکویونو، رئیس دپارتمان سیاست‌گذاری سامانه‌های پرداخت بانک اندونزی (BI)، اظهار داشت که تراکنش‌های QRIS Tap مبتنی بر فناوری ارتباط میدان نزدیک (NFC) تنها در ۰.۳ ثانیه انجام می‌شوند؛ امری که به‌طور قابل‌توجهی زمان انتظار کاربران حمل‌ونقل عمومی را کاهش می‌دهد. کارتیکویونو توضیح داد که QRIS Tap حدود چهار تا پنج ثانیه سریع‌تر از پول الکترونیکی مبتنی بر چیپ است و تجربه پرداخت بسیار سریعی را فراهم می‌سازد. وی در ادامه توضیح داد که QRIS Tap استاندارد QRIS را با فناوری NFC یکپارچه می‌سازد، که انتقال داده از طریق امواج رادیویی و از طریق دستگاه‌های خوانش NFC را امکان‌پذیر می‌سازد. این روش، در مقایسه با شیوه سنتی QRIS موسوم به حالت ارائه توسط مشتری (CPM) که نیازمند اسکن کد QR با دوربین گوشی است، به‌مراتب سریع‌تر است. کاربران فقط باید تلفن‌های همراه مجهز به NFC خود )که به برنامه بانکداری همراه یا سایر اپلیکیشن‌های پرداخت متصل است (را به دستگاه پرداخت نزدیک کنند. طبق گفته کارتیکویونو، در حال حاضر QRIS Tap تنها با گوشی‌هایی که سیستم‌عامل اندروید دارند سازگار است. او توضیح داد: اپل سیاستی دارد که اجازه دسترسی باز به سامانه‌های پرداخت را بدون تأیید شرکت نمی‌دهد. با این حال، اگر QRIS Tap مزایای قابل‌توجهی داشته باشد، ممکن است آن‌ها اجازه توسعه چنین سامانه‌ای را بدهند.

بانک اندونزی  در مارس 2025  به‌طور رسمی QRIS Tap را راه‌اندازی کرد، که در آغاز برای خدمات حمل‌ونقل عمومی ؛ از جمله متروی MRT مسیر بونداران HI تا لباک بولو، 12خط RoyalTrans یا TransJakarta،120 ناوگان JR Connexion یا دامری و یک ناوگان Trans Sarbagita در بالی استفاده شد. بانک اندونزی قصد دارد تا جولای ۲۰۲۵ QRIS Tap را به‌طور کامل در تمام ناوگان دامری پیاده‌سازی کند، که شامل TransPasundan و    TransSurabaya نیز می‌شود. به گفته کارتیکویونو، تا ژوئن ۲۰۲۵، QRIS Tap   به خطوط BRT، ناوگان غیر-BRT و میکروترنس TransJakarta و همچنین خط LRT جاکارتا گسترش خواهد یافت. وی اعلام کرد که تا سپتامبر ۲۰۲۵، بانک اندونزی قصد دارد QRIS Tap را در تمام خطوط MRT،  LRTجبودبک (Jabodebekو قطارهای KRL مسیر جبودتبک و جوگجا-سولو اجرا کند. افزون بر حمل‌ونقل عمومی، QRIS Tap هم‌اکنون در1527  فروشگاه خرده‌فروشی، 550 بیمارستان، 138 بنگاه خرد، کوچک و متوسط (MSME) و 3  ۳ پارکینگ خودرو قابل‌استفاده است. در حال حاضر، ۱۵ ارائه‌دهنده خدمات پرداخت (PJP) – شامل بانک‌ها و مؤسسات مالی غیربانکی  از جمله : BRI. BCA. BNI. بانک ماندیری،  بانک مگا،  CIMB Niaga،  بانک PermataBank،بانک Nobu، بانک سینارماس، BPD Bali ، Gopay، Shopeepay، Danaو Netzme آماده ارائه خدمات QRIS Tap هستند.

گردشگری

گسترش برون‌مرزی سامانه پرداخت QRIS (استاندارد کد پاسخ سریع اندونزی) به چین و ژاپن، به تقویت صنعت گردشگری جزیره بالی کمک خواهد کرد؛ به گفته یکی از مقامات بانک اندونزی (BI) بوتت لیندا هلنا پانجیاتان، معاون دفتر نمایندگی بانک اندونزی در بالی، با دیجیتالی‌سازی، کیفیت گردشگری در این منطقه افزایش خواهد یافت. وی افزود، فراهم شدن دسترسی به QRIS برای دو کشور چین و ژاپن کمک شایانی به گردشگران این کشورها در بالی خواهد کرد، چراکه دیگر نیازی به تبدیل اسکناس فیزیکی برای پرداخت‌های خود نخواهند داشت. او گفت: تنها با اسکن کد QR از طریق پلتفرمی‌که به QRIS متصل است، آن‌ها می‌توانند فوراً پرداخت کنند. او همچنین افزود که این تراکنش دیجیتالی حتی در صورتی که گردشگران از ارز ملی کشور خود در حساب بانکی‌شان استفاده کنند نیز قابل انجام است. پانجیاتان ابراز امیدواری کرد که پیشرفت QRIS به رشد بیشتر بنگاه‌های خرد، کوچک و متوسط (MSME) محلی کمک کند، زیرا بانک مرکزی گزارش داده که ۹۶ درصد کاربران QRIS را MSMEها تشکیل می‌دهند. وی همچنین خاطرنشان کرد که ارائه اولیه دسترسی QRIS برای کشورهای تایلند، سنگاپور و مالزی با استقبال گرم گردشگران این کشورها روبه‌رو شده است، چراکه آن‌ها می‌توانند از پلتفرم خود برای پرداخت استفاده کنند بدون آن‌که نیازی به تبدیل پول نقد داشته باشند. بانک اندونزی اعلام کرد که روش پرداخت از طریق QRIS از تاریخ ۱۷ اوت ۲۰۲۵ در ژاپن و چین نیز در دسترس قرار خواهد گرفت. دفتر بانک اندونزی در بالی گزارش داده است که در بازه ژانویه تا آوریل ۲۰۲۵، بیش از ۳۹ میلیون تراکنش QRIS در این استان انجام شده که مجموع ارزش آن‌ها به ۵.۹۹ تریلیون روپیه رسیده است. این تراکنش‌ها توسط بیش از ۹۷۴ هزار فروشنده و ۱.۱ میلیون کاربر صورت گرفته‌اند. در همین حال، بانک اندونزی در سطح ملی نیز ۱.۱۷ میلیون تراکنش برون‌مرزی QRIS را ثبت کرده که ارزش آن‌ها در مجموع به ۲۸۸.۴ میلیارد روپیه رسیده است.

پرداخت‌های فرامرزی از طریقQRIS  امکان انجام تراکنش‌ها را در سراسر آسیای جنوب‌شرقی فراهم کرده است. بانک اندونزی (BI) این دستاورد را اعلام کرده و تأیید کرد که گردشگران می‌توانند تنها با یک کد QR آشنا، پرداخت‌های خود را در تایلند، مالزی و سنگاپور انجام دهند؛ در حالی که گسترش این سیستم به ژاپن، چین، کره جنوبی و هند نیز در دستور کار قرار دارد. این جهش دیجیتال، نوید خرید سریع‌تر، افزایش هزینه‌کرد گردشگران و رونق تازه‌ای برای مقاصد گردشگری محبوب منطقه را می‌دهد.

حج و گردشگری زیارتی

بانک اندونزی (BI) در تلاش است تا سامانه پرداخت ملی مبتنی بر کد QR، یعنی استاندارد کد پاسخ سریع اندونزی(QRIS)، و خدمات پول الکترونیکی را با کارت نسک (Nusuk) برای زائران حج و عمره اندونزیایی یکپارچه‌سازی کند. این ابتکار با هدف تسهیل تراکنش‌های مالی زائران اندونزیایی در دوران اقامتشان در عربستان سعودی در حال پیگیری است. پری وارجیویو، رئیس بانک اندونزی، در نشست کاری با کمیسیون یازدهم مجلس نمایندگان (DPR) در جاکارتا گفت: ما همچنان در حال مذاکره با مقامات عربستان سعودی هستیم تا QRIS و پول الکترونیکی اندونزیایی در کارت نسک گنجانده شود. وی افزود که این اقدام بخشی از تلاش‌ها برای گسترش همکاری‌های QRIS به منظور پشتیبانی از تراکنش‌های مالی بدون‌مرز برای شهروندان اندونزیایی در سفرهای خارجی است. او تأکید کرد که بانک مرکزی اندونزی به‌طور مستمر در حال پیشبرد تسریع سامانه‌های پرداخت به‌منظور پشتیبانی از گذار اقتصاد و مالیه ملی به عرصه دیجیتال است؛ که این موضوع بخشی از برنامه توسعه‌ای آستا چیتا (Asta Cita) محسوب می‌شود. وی گفت: ما همچنان بر اجرای نقشه راه سامانه پرداخت اندونزی ۲۰۳۰ متمرکز هستیم، که شامل تجمیع صنعت، توسعه BI-FAST، نوآوری و همکاری‌های بین‌المللی می‌شود. در چارچوب این اقدامات، بانک اندونزی قصد دارد خدمات QRIS برای تراکنش‌های خروجی (outbound)  در ژاپن را تا تاریخ ۱۷ اوت ۲۰۲۵ آغاز کند. همچنین، آزمایش‌هایی در حال انجام است تا QRIS با سامانه‌های پرداخت QR چین نیز متصل شود. پیش‌تر، ایرلانگا هارتارتو، وزیر هماهنگ‌کننده امور اقتصادی اندونزی، اعلام کرده بود که کشور می‌تواند سالانه تا ۸ میلیارد دلار درآمد ارزی از تراکنش‌های دیجیتالی زائران حج و عمره از طریق QRIS کسب کند. هارتارتو معتقد است این ظرفیت اقتصادی می‌تواند از طریق پردازش این تراکنش‌ها با استفاده از سامانه  QRISکه بانک اندونزی را به مقامات پولی عربستان متصل می‌کند  به اقتصاد داخلی بازگردد.

استفاده در پرداخت های فرامرزی

در تاریخ 9 جولای 2025 مرکز مطالعات اقتصاد و حقوق (Celios) اعلام کرد که استاندارد کد پاسخ سریع اندونزی (QRIS) پایه‌ای قوی برای مشارکت این کشور در توسعه سامانه پرداخت فرامرزی بریکس فراهم کرده است. در بیانیه رهبران که در هفدهمین نشست سران بریکس در برزیل به تصویب رسید، رهبران این گروه از وزرای دارایی و روسای بانک‌های مرکزی خواستند که بحث‌ها پیرامون «ابتکار پرداخت‌های فرامرزی بریکس» را ادامه دهند. محمد ذوالفقار رحمت، مدیر میز چین-اندونزی در سلایوس، گفت: اندونزی پایه‌ای قوی دارد. بانک اندونزی به‌طور فعال در این مذاکرات شرکت دارد و فناوری QRIS هم‌اکنون با سنگاپور، مالزی و تایلند متصل است. وی اظهار داشت که رهبران بریکس خواستار تداوم گفتگوها درباره پرداخت‌های فرامرزی شده‌اند. بنابراین اندونزی، از طریق بانک مرکزی خود، بانک اندونزی، این فرصت را دارد که در ساخت یک سامانه پرداخت سریع، مقرون‌به‌صرفه، کارآمد و مبتنی بر ارزهای محلی نقش‌آفرینی کند. به گفته او، با توجه به اجرای موفق QRIS، اندونزی می‌تواند پیشگام پروژه آزمایشی قابلیت همکاری باشد؛ مرحله ابتدایی برای اطمینان از اینکه سامانه‌ها و فناوری‌های مختلف می‌توانند به‌طور یکپارچه به هم متصل شده و با هم کار کنند.

QRIS   نه تنها در سراسر اندونزی، بلکه در کشورهای همکار مانند مالزی، تایلند، سنگاپور، فیلیپین، ویتنام، لائوس، برونئی دارالسلام، ژاپن و کره جنوبی نیز پذیرفته شده است. این توافقات منطقه‌ای QRIS را به پلی پرداختی در آسیا بدل کرده که موجب تسهیل گردشگری، تجارت و تسویه‌حساب با ارز محلی می‌شود.

QRIS دیگر تنها ابزاری ملی نیست، بلکه به‌سرعت در حال جهانی شدن است. بین ژانویه تا آوریل ۲۰۲۵، بانک اندونزی ۲۴٬۱۲۱ تراکنش ورودی از طریق QRIS را به ارزش ۷.۱ میلیارد روپیه ثبت کرد که گردشگرانی از مالزی، سنگاپور و تایلند در صدر استفاده‌کنندگان قرار داشتند.

در مقایسه با سال قبل، تراکنش‌های فرامرزی QRIS با رشد ۲۲۵.۵۴ درصدی روبرو بوده‌اند، که مالزی به‌تنهایی رشد ۲۳۸ درصدی را ثبت کرده است. همچنین، رشد ماه ‌به ‌ماه کاربران اندونزیایی در مالزی و تایلند بین ۴٪ تا ۹٪ متغیر بوده است که این مسئله استفاده قوی از QRIS برای پرداخت‌های خروجی را نشان می‌دهد.

فراتر از آسه‌آن،QRIS  توافق‌هایی را با کره جنوبی و امارات متحده عربی امضا کرده و برنامه‌هایی برای راه‌اندازی در ژاپن و هند نیز دارد. این روند، اندونزی را به پیشگام منطقه‌ای فناوری پرداخت فرامرزی از طریق QR کد تبدیل کرده است،  به‌گونه‌ای که تراکنش‌های ارز محلی را با سهولت جهانی ترکیب می‌کند.

بالی هم‌اکنون نیز پیشرفت چشمگیری نشان داده است. بانک اندونزی بین ژانویه تا آوریل ۲۰۲۵، تعداد ۲۴٬۱۲۱ تراکنش ورودی از طریق QRIS به ارزش ۷.۱ میلیارد روپیه را ثبت کرده است و این ارقام هر ماه در حال افزایش است. پذیرش QRIS در سطح ملی حتی گسترده‌تر است؛ تا به امروز، مردم اندونزی بیش از ۳.۷ میلیارد تراکنش QRIS انجام داده‌اند که شامل ۵۶.۵ میلیون خریدار و ۳۸.۷ میلیون پذیرنده (فروشنده) می‌شود – که ۹۲.۵٪ از آن‌ها کسب‌وکارهای خرد، کوچک یا متوسط (MSME) هستند.

باتام، دروازه شلوغ مقابل سنگاپور، روندی مشابه بالی را نشان می‌دهد. تا دسامبر ۲۰۲۴، مالزی با ۱٬۸۳۹٬۴۹۶ تراکنش در صدر پرداخت‌های ورودی قرار داشت، در حالی‌که تایلند با ۴۲٬۲۹۷ و سنگاپور با ۵۰٬۷۳۱ تراکنش در رتبه‌های بعدی بودند .اما در آمار پرداخت‌های خروجی، تعادل برعکس بود: کیف پول‌های اندونزیایی تعداد ۶۳۸٬۳۱۵ پرداخت به تایلند، ۳۲۰٬۷۷۸ به مالزی، و ۷۱٬۰۰۱ به سنگاپور انجام دادند. این داده‌ها نشان‌دهنده‌ی ورودی خالص از مالزی و خروجی خالص به تایلند و سنگاپور هستند  که نشان از علاقه دوطرفه به این روش پرداخت یکپارچه دارد.

استاندارد مشترک QRIS باعث می‌شود نیاز به حدس و گمان در هزینه‌کرد سفر حذف شود. گردشگران تنها یک بار اسکن می‌کنند و از کیف پول الکترونیکی کشور خود پرداخت می‌کنند، در حالی‌که پشت‌صحنه، بانک اندونزی بلافاصله تبدیل ارز را انجام می‌دهد.

منابع :

https://moderndiplomacy.eu/2025/05/31/inclusive-innovation-from-the-south-how-indonesias-qris-is-reshaping-digital-finance/

https://marketresearchindonesia.com/insights/articles/indonesia-qris-cross-border payments-game-changing

https://investindonesia.co.id/2025/06/05/qris-cross-border-payment-now-available-across-southeast-asia/#google_vignette

[1] (Customer Presented Mode)

[2] (Merchant Presented Mode)

[3] (Cross-border)