مسیر لهستان برای استقلال از گاز روسیه

لهستان در دوران پسا کمونیسم سعی داشته است وابستگی خود به انرژی روسیه را کاهش دهد و در این راستا، اقداماتی را نیز انجام داده بود. آغاز جنگ روسیه و اکراین در فوریه 2022، موجب شد لهستان با یک استراتژی چندوجهی، از طریق تنوع‌بخشی فعالانه به منابع تأمین گاز، سرمایه‌گذاری‌های کلیدی در زیرساخت‌های حیاتی، توسعه خطوط لوله با کشورهای همسایه به ویژه بهره برداری کامل از خط لوله بالتیک، تثبیت تولید داخلی و همزمان سرمایه‌گذاری‌های فزاینده در انرژی‌های تجدیدپذیر، در اواسط سال 2023 استقلال خود از گاز مایع طبیعی روسیه را اعلام نماید.

انگیزه‌های لهستان برای حذف وابستگی به گاز روسیه

کاهش یا حذف کامل وابستگی لهستان به گاز مایع طبیعی روسیه، یک هدف سیاسی روشن و دیرینه برای این کشور بوده است که همواره در اسناد مختلف استراتژی انرژی و حتی اظهارات عمومی مقامات لهستانی بیان شده است. مهمترین انگیزه‌های لهستان برای این موضوع به شرح ذیل است.

الف. امنیت ملی و کاهش ریسک‌های ژئوپلیتیکی:

 لهستان سابقه طولانی در اتکا به گاز روسیه داشته است که امنیت انرژی آن را تحت تاثیر قرار می داد. لذا کاهش و در نهایت حذف وابستگی به گاز روسیه به عنوان یک گام اساسی در جهت تقویت امنیت ملی، افزایش حاکمیت و فراهم کردن آزادی عمل بیشتر در تصمیمات سیاست خارجی، در دستور کار لهستان قرار گرفت. لهستان در شرایطی چنین سیاستی را اتخاد نمود که روند غالب در اروپا بویژه توسط آلمان که سرمایه‌گذاری قابل توجهی در خطوط لوله گاز «نورد استریم» انجام داده بود، روابط نزدیک‌تر با روسیه از طریق تامین انرژی از آن بود.

 

ب. ثبات اقتصادی و تنوع‌بخشی به بازار:

تلقی لهستان در مورد قراردادهای بلندمدت با گازپروم همواره این بود که اغلب فاقد شفافیت از طرف روسیه و به طور بالقوه تحت تأثیر قیمت‌گذاری سیاسی بودند. لذا لهستان برای ایجاد رقابت بیشتر در بازار گاز خود و  قیمت‌های پایدارتر و رقابتی‌تر برای مصرف‌کنندگان و صنایع، همواره به دیگر منابع انرژی نیازمند بود. چرا که وابستگی به یک تأمین‌کننده غالب، مانع توسعه یک بازار گاز رقابتی و آزاد در لهستان می‌شد. بدین ترتیب، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های جدید مانند پایانه اشوینوایشچ و خط لوله بالتیک، علاوه بر تنوع‌بخشی به مسیرهای عرضه و تعامل با تأمین‌کنندگان متعدد، می‌توانست یک محیط بازار پویاتر را تقویت نموده و از سوی دیگر، با تامین منابع جایگزین گاز، فعالیت‌های اقتصادی و پیشرفت‌های فناوری در بخش انرژی را تحریک نماید.

لهستان پیش از فوریه 2022، یعنی زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین، اقدامات اولیه ای در جهت تلاش برای کاهش وابستگی به گاز مایع طبیعی روسیه آغاز نموده بود که مهمترین آن، آغاز به کار پایانه تبدیل گاز مایع طبیعی به گاز اشوینوایشچ[1]  با ظرفیت حدود 5 میلیارد متر مکعب در سال 2015 بود. در سال 2021، واردات گاز مایع طبیعی از طریق این بندر، حدود 20-15٪ از کل مصرف گاز لهستان را تشکیل می‌داد و تأمین‌کنندگان اصلی در این زمان، قطر و ایالات متحده بودند. لهستان همچنین در سال 2021، دارای اتصالات متقابل گاز عملیاتی با آلمان ، چک ، اسلواکی و لیتوانی بود که امکان اتصالات جریان دوطرفه گاز را فراهم می‌کردند، اگرچه سهم آن‌ها در نهایت به 10%  گاز مورد نیاز لهستان می رسید. برای پروژه خط لوله بالتیک[2] نیز اگرچه ظرفیت سالانه 10 میلیارد متر مکعب پیش‌بینی شده بود، اما در سال 2021 این پروژه هنوز عملیاتی نشده بود. تولید داخلی گاز مایع طبیعی لهستان نیز که عمدتاً از ذخایر موجود در دشت‌های لهستان و دریای بالتیک استخراج می‌شد، در سال 2022، به حدود 4 میلیارد متر مکعب در سال می رسید که تقریباً 15-10٪ از تقاضای سالانه گاز این کشور را پوشش می‌داد.

بدین ترتیب، علی رغم همه این تلاش ها، لهستان برای تامین گاز مورد نیاز خود، به شدت به روسیه وابسته بود و گازپروم حدود 50-45٪ از کل مصرف گاز طبیعی این کشور را، عمدتاً از طریق خط لوله یامال[3]  تامین می‌کرد. این خط لوله ۴۱۹۶ کیلومتری که از روسیه آغاز و پس از گذر از بلاروس، در لهستان پایان می‌یابد، دارای ظرفیت انتقال گاز طبیعی تا روزانه ۹۰ میلیون متر مکعب بود و گاز لهستان را تحت یک قرارداد بلندمدت تأمین می‌کرد. بر مبنای شرایط این قرارداد، لهستان ملزم بود حتی اگر کل حجم گاز را دریافت نکند، هزینه مقدار معینی را بپردازد.

متعاقب آغاز جنگ اوکراین، روسیه جریان انتقال گاز مایع طبیعی خود به لهستان از طریق خط لوله یامال را، به علت عدم پذیرش این کشور برای پرداخت مبالغ گاز روسیه به روبل متوقف نمود. این اقدام به طور موثر تمام تحویل مستقیم گاز از طریق خط لوله را از روسیه متوقف کرد. لهستان که بطور فعال از اعمال تحریم های اتحادیه اروپا بر انرژی روسیه حمایت می‌کرد، طی اقدامی فوری، با عقد قراردادهای بلند مدت با آمریکا، قطر و نروژ، واردات گاز مایع طبیعی از طریق پایانه اشوینوایشچ را افزایش داد و آنرا به نوعی  به سنگ بنای امنیت گازی خود پس از جنگ تبدیل نمود. این پایانه در سال 2023، حدود 7.5 میلیارد متر مکعب گاز مایع طبیعی را به گاز تبدیل کرد که حدود 40٪ از کل واردات گاز لهستان را تشکیل می‌داد.

لهستان همچنین استفاده از اتصالات متقابل گاز خود با کشورهای همسایه را به حداکثر رساند و در همین راستا، خط لوله بالتیک ، در اواخر سپتامبر 2022 به طور کامل عملیاتی شد و به ظرفیت کامل خود یعنی 10 میلیارد متر مکعب در سال رسید. در سال 2023، این خط لوله حدود 6.2 میلیارد متر مکعب گاز مایع طبیعی از میادین نروژی را از طریق دانمارک به لهستان منتقل کرد تا در کنار پایانه اشوینوایشچ ، تبدیل به یک مسیر تأمین جایگزین حیاتی برای گاز مورد نیاز کشور شود.

لهستان همچنین ضمن تثبیت تولید داخلی گاز به میزان سالانه 4 میلیارد متر مکعب، حدود 20% از نیاز خود را، از داخل تأمین نمود و همزمان، به طور قابل توجهی بر حفظ سطوح بالای گاز در تاسیسات ذخیره‌سازی استراتژیک خود برای تضمین امنیت در فصل گرمایش و در برابر شوک‌های احتمالی عرضه تمرکز کرد و در نهایت قبل از نیمه سال 2023 بطور رسمی اعلام نمود در نتیجه تلاش‌ها برای تنوع بخشی به منابع انرژی، واردات مستقیم گاز مایع طبیعی از روسیه را بطور کامل متوقف نموده است.

این کشور همچنین اعلام نموده است به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گازی خود، از جمله برنامه‌های ساخت یک واحد ذخیره‌سازی و بازگازی شناور (FSRU) دوم در گدانسک با ظرفیت حدود 5.5 میلیارد متر مکعب در سال که انتظار می‌رود تا سال 2028 به بهره‌برداری برسد، ادامه می‌دهد که در صورت تحقق، ظرفیت واردات و امنیت انرژی آن را تقویت خواهد کرد.

لهستان در سال های اخیر، به لطف دریافت وام های کلان از صندوق توسعه محیط زیست کمیسیون اروپا، بر روی پیشرفت مداوم در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر، فناوری‌های ذخیره انرژی و برقی‌سازی متمرکز بوده است تا تقاضای کلی برای گاز طبیعی، به ویژه در بخش حیاتی تولید برق را کاهش می‌دهد. در سال ۲۰۲۴، منابع تجدیدپذیر انرژی ۲۹.۷ درصد از تولید برق کشور را به خود اختصاص دادند، در حالی که این رقم در سال ۲۰۲۳، ۲۷.۳ درصد و در سال ۲۰۱۵ تنها ۱۳.۲ درصد بود. همچنین از سال 2021 تا 2024، ظرفیت بادی از ۷.۹۵ گیگاوات به ۱۰.۳ گیگاوات و ظرفیت خورشیدی از ۶.۶۶ گیگاوات به ۱۷.۳۱ گیگاوات افزایش یافته است.

«سیاست انرژی لهستان تا سال ۲۰۴۰» صراحتاً افزایش قابل توجه سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی را هدف قرار داده و هدف آن را حداقل ۳۲ درصد تا سال ۲۰۳۰ قرار داده است. این همسویی استراتژیک بین توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و پیگیری استقلال گازی، به لهستان کمک می‌کند نه تنها در حال پیشرفت به سمت اهداف اقلیمی خود باشد، بلکه همزمان استقلال انرژی خود را،  فارغ از محدودیت‌های وابستگی به گاز روسیه، تقویت نماید.

 

منابع:

 

- Ministry of Climate and Environment of the Republic of Poland, National Energy Policy to 2040.

 -Energy Regulatory Office (URE) of Poland, Annual Report on the Functioning of the Natural Gas Market in 2023.

 -International Energy Agency (IEA), Poland 2024 Energy Policy Review. Paris, France: OECD/IEA.

 -Nowak, J., & Kowalski, P. (2022). The Geopolitics of Natural Gas in Central and Eastern Europe: Poland's Quest for Energy Security. Energy Policy, Volume Number 3

- Centre for Eastern Studies , (2023). Poland's Energy Independence: Assessing the Impact of the Baltic Pipe and LNG Terminal.

 

[1] Świnoujście

[2] Baltic Pipe

[3] Yamal–Europe pipeline