صنعت مواد شیمیایی و پتروشیمی هند

هند ششمین کشور بزرگ تولیدکننده مواد شیمیایی در جهان و سومین تولیدکننده در آسیا می‌باشد. همچنین این کشور در میان سه کشور برتر تولیدکننده مواد شیمیایی پایه در سطح جهانی قرار دارد. ارزش صنعت شیمیایی هند در حال حاضر 220 میلیارد دلار است که در مجموع 7 درصد از تولید ناخالص داخلی هند را شامل می‌شود. انتظار می رود تا سال 2030 به 300 میلیارد دلار و تا سال 2040 به 1 تریلیون دلار برسد.

هند ششمین کشور بزرگ تولیدکننده مواد شیمیایی در جهان و سومین تولیدکننده در آسیا می‌باشد. همچنین این کشور در میان سه کشور برتر تولیدکننده مواد شیمیایی پایه[1] در سطح جهانی قرار دارد. ارزش صنعت شیمیایی هند در حال حاضر 220 میلیارد دلار است که در مجموع 7 درصد از تولید ناخالص داخلی هند را شامل می‌شود. انتظار می رود تا سال 2030 به 300 میلیارد دلار و تا سال 2040 به 1 تریلیون دلار برسد.

بیش از 80000 نوع محصول تجاری متنوع از قبیل مواد شیمیایی فله، مواد شیمیایی ویژه، مواد شیمیایی کشاورزی، پتروشیمی، پلیمرها و کودها طبقه بندی شده گستردگی این بازار در هند را نشان می دهد. تولید مواد شیمیایی در هند عمدتاً در ایالات ماهاراشترا، گجرات، بنگال غربی و تامیل نادو می‌باشد. بیش از دو میلیون نفر در صنعت شیمیایی هند مشغول به کار می‌باشند.

صنعت شیمیایی هند چهارمین تولیدکننده بزرگ مواد شیمیایی کشاورزی بوده و بیش از ۵۰ درصد از انواع مختلف آفت‌کش‌ها را تولید می‌کند. همچنین، این صنعت سومین مصرف‌کننده بزرگ پلیمر در جهان است و به عنوان یک تأمین‌کننده کلیدی رنگ‌ در سطح جهانی شناخته می‌شود؛ صادرات رنگ هند به بیش از ۹۰ کشور صورت می‌گیرد که تقریباً ۱۶ درصد از تولید جهانی رنگ و واسطه‌های رنگ می‌باشد.

هند به جز برای چند ماده شیمیایی خطرناک، صنعت شیمیایی را از قوانین مجوزی آزاد کرده است. همچنین طرح سرمایه‌گذاری دولت برای ایجاد مناطق سرمایه‌گذاری پتروشیمی و مواد شیمیایی (PCPIRs[2])  و پارک‌های تولید پلاستیک، زیرساخت‌های به‌روز و مدرن را فراهم خواهد کرد تا خروجی صنعت افزایش یابد و اشتغال‌زایی در این بخش رونق پیدا کند.

الف-تولیدات مواد شیمیایی و پتروشیمی  هند

صنایع شیمیایی هند موفقیت خود را مدیون افزایش تقاضا و سیاست های حمایتی دولت است. بخش شیمیایی هند تامین کننده کلیدی صنایع مختلف مانند نساجی، داروسازی و مواد شیمیایی کشاورزی است. ابتکارات دولت، برای تشویق سرمایه‌گذاری‌ها، سیاست‌های مختلفی مانند طرح توسعه و ترویج مواد شیمیایی، مناطق سرمایه‌گذاری نفت، مواد شیمیایی و پتروشیمی و پارک‌های پلاستیکی را راه‌اندازی کرده است. شایان ذکر است، صنایع شیمیایی هند اجازه 100 درصد سرمایه گذاری مستقیم خارجی را از طریق مسیر خودکار به جز برای مواد شیمیایی خطرناک می دهد،.

در بودجه اتحادیه 2023-24، دولت مرکزی 20.93 میلیون دلار به وزارت مواد شیمیایی و پتروشیمی اختصاص داد. هند به عنوان چهارمین تولیدکننده بزرگ مواد شیمیایی کشاورزی پس از آمریکا، ژاپن و چین است. همچنین این کشور  16 تا 18 درصد از تولید مواد رنگی و واسطه‌های رنگ در جهان را به خود اختصاص داده است. از آوریل تا می 2024، صادرات مواد شیمیایی کشاورزی 661.18 میلیون دلار، رنگ 379.61 میلیون دلار و سایر واسطه‌های رنگزا 27.87 میلیون دلار بوده است.

به طور کلی تولیدات این صنعت در هند به شرح ذیل می‌باشد:

۱. مواد شیمیایی عمده (مواد شیمیایی پایه)

اکثریت قریب به اتفاق مواد شیمیایی تولید شده در هند مواد شیمیایی پایه هستند. در سال مالی 2023، حجم تولید مواد شیمیایی اساسی و پتروشیمی در کشور به حدود 31.1 میلیون تن رسید این مواد پایه بسیاری از کاربردهای صنعتی را تشکیل می‌دهند. این دسته شامل پتروشیمی‌ها، مواد شیمیایی معدنی و کودهای شیمیایی است. هند حضور قوی در تولید مواد شیمیایی کلر-آلکالی (سود سوزآور، کلر)، اسید سولفوریک و اسید نیتریک دارد. پتروشیمی‌هایی مانند اتیلن، پروپیلن و بنزن مواد اولیه تولید پلاستیک، رزین و الیاف مصنوعی ذیل این مجموعه هستند

۲. مواد شیمیایی تخصصی (بخش با سریع‌ترین رشد)

صنعت مواد شیمیایی تخصصی هند رشد چشمگیری را تجربه کرده که ناشی از تقاضای بالای بخش‌های کشاورزی، نساجی، خودروسازی و ساخت‌وساز است. این دسته شامل رنگ‌ها و رنگدانه‌ها، آفت‌کش‌ها، پوشش‌ها، چسب‌ها، سورفکتانت‌ها و رایحه‌ها می‌شود. هند چهارمین تولیدکننده بزرگ آفت‌کش‌های کشاورزی در جهان است و به بیش از ۱۳۰ کشور صادرات دارد.

۳. داروسازی و زیست‌فناوری

هند یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان داروهای ژنریک در جهان است و بیش از ۲۰٪ از تقاضای جهانی را تأمین می‌کند. این کشور بخش قوی در تولید مواد اولیه دارویی (API) دارد، اما همچنان حدود ۶۰٪ از مواد اولیه خود را از چین وارد می‌کند. برای کاهش این وابستگی، دولت طرح PLI برای تولید API و سرمایه‌گذاری در پارک‌های دارویی داخلی را راه‌اندازی کرده است. زیست‌فناوری، واکسن‌ها و مواد شیمیایی زیستی نیز به‌سرعت در حال توسعه هستند.

۴. مواد شیمیایی مصرفی

این بخش شامل صابون‌ها، مواد شوینده، لوازم آرایشی و محصولات مراقبت شخصی است. بازار مواد شیمیایی مصرفی هند به دلیل افزایش درآمدهای قابل تصرف و شهرنشینی در حال رشد است. که البته به تازگی تمرکز فزاینده ای بر محصولات ارگانیک و گیاهی پیدا کرده اند.

انتظار می‌رود که تولیدات شرکت‌های کوچک و متوسط بخش مواد شیمیایی داخلی در سال مالی 22 رشد درآمدی 18 تا 23 درصدی را به‌دلیل بهبود تقاضای داخلی و تحقق بالاتر به دلیل قیمت‌های بالای مواد شیمیایی به نمایش بگذارند. انتظار می رود تقاضای داخلی از 170 تا 180 میلیارد دلار در سال 2021 به 850 تا 1000 میلیارد دلار در سال 2040 افزایش یابد.

اختلال در عرضه در چین باعث شده است که صنایع مصرف کننده نهایی جهانی پایگاه فروشنده خود را عمدتاً به سمت بازیگران هندی متنوع کنند. تعطیلی کارخانه‌ها در اتحادیه اروپا و چین به دلیل افزایش نگرانی‌های زیست‌محیطی، تولیدکنندگان هندی را به سرمایه‌گذاری بیشتر در مواد شیمیایی خاص ترجیح داده است.

در بخش شیمیایی، مجوزهای صنعتی و 100٪ FDI، تحت مسیر خودکار، به استثنای چند ماده شیمیایی خطرناک مجاز است. ورودی FDI در بخش مواد شیمیایی (به غیر از کودهای شیمیایی) بین آوریل 2000 تا ژوئن 2024 به 22.70 میلیارد دلار رسید.

شرکت های هندی شاهد علاقه سرمایه گذاران استراتژیک به رهبری ژاپن، کره و تایلند هستند، زیرا آنها به دنبال تنوع بخشیدن به زنجیره‌های تامین از چین هستند.

مصرف پتروشیمی‌ها در سال 2019 به 22 میلیون تن رسیده است که از این میزان 16.5 میلیون تن محصولات پلیمری بوده است. صادرات مواد شیمیایی کشاورزی هند از آوریل 2023 تا دسامبر 2023 حدود 3.12 میلیارد دلار برآورد شده است.

ب- صادرات مواد شیمیایی و پتروشیمی

هند از کشورهای برتر صادرکننده مواد شیمیایی در جهان محسوب می‌شود. در سال مالی ۲۰۲۲-۲۳ ، صادرات مواد شیمیایی و محصولات نفتی به ۸.۲۴ میلیارد دلار رسید. افزایش صادرات مواد شیمیایی نتیجه تلاش‌های مستمر وزارت بازرگانی و صنعت و صادرکنندگان عضو هندی است. شورای ترویج صادرات مواد شیمیایی هند) نیز با استفاده از کمک‌های مالی در قالب طرح‌های دسترسی به بازار، برگزاری نمایشگاه‌های تجاری B2B در کشورهای مختلف، شناسایی بازارهای پتانسیل جدید از طریق کمپین‌های بازاریابی محصول محور با مشارکت فعال سفارت‌های هندی، ارائه کمک‌های مالی در جهت رعایت الزامات قانونی ثبت محصولات در خارج از کشور و سایر اقدامات، نقش مهمی در افزایش صادرات ایفا کرده است.

رشد صادرات مواد شیمیایی ناشی از افزایش حمل و نقل مواد شیمیایی آلی، معدنی، مواد شیمیایی کشاورزی، رنگ‌ها و واسطه‌های رنگ و مواد شیمیایی تخصصی بوده است. در سپتامبر ۲۰۲۲، صادرات مواد شیمیایی آلی و معدنی هند به ارزش ۲,۳۳۲.۹۲ میلیون دلار بوده است. هند محصولات شیمیایی خود را به بیش از ۱۷۵ کشور صادر می‌کند. از جمله مقاصد اصلی صادراتی می‌توان به چین، آمریکا، برزیل، هلند، عربستان سعودی، اندونزی، امارات، ژاپن و آلمان اشاره کرد. همچنین، صنعت شیمیایی هند به بازارهایی مانند ترکیه، روسیه و کشورهای آسیای شمال شرقی مانند هنگ‌کنگ، ژاپن، کره جنوبی، تایوان، ماکائو و مغولستان نیز صادرات خود را آغاز کرده است. در دوره ۲۰۲۰-۲۱، چین بزرگ‌ترین واردکننده مواد شیمیایی از هند با ارزشی معادل ۲.۴ میلیارد دلار بود، در حالی که آمریکا با واردات ۲.۲ میلیارد دلاری در رتبه بعدی قرار داشت. صادرات مواد شیمیایی به برزیل به ۱.۳ میلیارد دلار رسید که نسبت به ۲۰۱۹-۲۰۲۰ رشد ۳۱ درصدی نسبت به ۱.۰ میلیارد دلار داشته است.

چین به عنوان واردکننده عمده رنگ‌ها، واسطه‌های رنگ و مواد شیمیایی آلی از هند شناخته می‌شود. آمریکا بزرگ‌ترین واردکننده روغن‌های اسانسی و مواد شیمیایی معدنی بوده در حالی که برزیل صدر جدول واردات مواد شیمیایی کشاورزی از هند قرار دارد. صادرات لوازم آرایشی، صابون و محصولات بهداشتی هند به آمریکا نیز در میان مقصدهای اصلی صادراتی از هند بالاترین میزان را داشته است.

با این حال میزان صادرات مواد شیمیایی، پتروشیمی و کودهای شیمیایی طی پنج سال گذشته نوساناتی را نشان داده است. صادرات عمده مواد شیمیایی از حدود 1.6میلیون تن در سال مالی 2019-20 به 2.6 میلیون تن در سال مالی 24-2023 افزایش یافت است  با این حال اوج صادرات مواد شیمیایی این کشور با حدود 4,626,765 تن در سال مالی 2022-23 بوده است.

برعکس، صادرات مواد پتروشیمی از 8,798,230 تن در سال مالی 2019-20 به 3,850,778 تن در سال مالی 2023-24 کاهش یافته است که این موضوع علیرغم رسیدن به بالاترین میزان صادرات به 9,334,559 تن در سال مالی 2022-23بوده است.

 صادرات کود نیز از 303604 تن در سال مالی 20-2019 به 154682 تن در سال مالی 22-2021 کاهش یافت اما این میزان در سال مالی 2022-23 به 186148 تن و در سال مالی 2022-2023 به 298762 تن افزایش یافت.

ج- کودهای شیمیایی

مواد شیمیایی مورد استفاده برای محافظت از محصولات کشاورزی در برابر حشرات و آفات به عنوان مواد شیمیایی کشاورزی طبقه بندی می‌شوند. این شامل حشره کش ها، آفت کش ها و علف کش های مختلف است. این کشور آسیای جنوبی یکی از تولیدکنندگان پیشرو مواد کشاورزی در جهان بود. مواد شیمیایی کشاورزی تقریباً 30 درصد از صنعت مواد شیمیایی ویژه در هند را تشکیل می دهند که بزرگترین بخش در این بخش است.

بخش کشاورزی هند در سال های اخیر شاهد رشد چشمگیری بوده است و خود را به عنوان یک رقیب اصلی در بازار جهانی قرار داده است. صادراتاین بخش در سال 2022 به 5.5 میلیارد دلار رسید، پیش بینی می‌شود تا سال مالی 2027-28 به 14.5 میلیارد دلار برسد از این رو از این رو مواد شیمیایی کشاورزی برای هند از اولویت بالایی برخوردار است

هند بعد از آمریکا دومین صادرکننده بزرگ مواد شیمیایی کشاورزی در جهان در سال 2022 با بازارهای عمده صادراتی چین، ژاپن، برزیل و ایالات متحده آمریکا بوده است.

تولیدکنندگان هندی، مواد شیمیایی کشاورزی ژنریک با قیمت رقابتی ارائه می‌کنند که در سطح جهانی مورد توجه قرار گرفته است. مقرون به صرفه بودن و کیفیت بالای محصولات کشاورزی، هند را به مقصدی جذاب برای تولید مواد شیمیایی کشاورزی تبدیل کرده است.

هند در حال حاضر مواد شیمیایی کشاورزی را به بیش از 140 کشور در سراسر جهان عرضه می‌کند. با اختلال در عرضه مواد غذایی در اتحادیه اروپا به دلیل درگیری در اوکراین، کشورها به هند و سایر مناطق روی آورده اند تا نیازهای فوری غذایی خود را برآورده کنند و شرکت های هندی را بر آن داشته تا به اتحادیه اروپا نیز صادرات داشته باشند. همچنین با به رسمیت شناختن نقش محوری این  بخش ( مواد شیمی‌کشاورزی) دولت هند آن را به عنوان یکی از 12 بخش برتر برای دستیابی به رهبری جهانی تعیین کرده است. در خصوص حشره کش ها نیز "قانون حشره کش ها[3]" در سال 1968 بر تمام جنبه‌های چرخه تولید حشره کش در هند، از جمله واردات، تولید، حمل و نقل، توزیع، ذخیره سازی، فروش و استفاده نظارت می‌کند. این قانون جامع ایمنی و کارایی را در هر مرحله تضمین می‌کند. دولت مرکزی بر ثبت و کنترل کیفیت اولیه نظارت دارد، در حالی که دولت های ایالتی تولید، فروش، حمل و نقل، توزیع و کنترل کیفیت بعدی را از طریق آزمایشگاه‌های دولتی آزمایش آفت کش ها مدیریت می‌کنند. در صورت نگرانی‌های ایمنی یا کارایی، دولت های ایالتی این اختیار را دارند که فروش، توزیع و استفاده از آفت کش ها را تا دو ماه به حالت تعلیق درآورند.

مقررات آفت‌کش‌ها و بررسی‌های دوره ای آفت کش ها که در سطح بین المللی به دلیل سمی‌بودن و یا خطرات بهداشتی ممنوع یا محدود شده اند  تحت صلاحیت وزارت کشاورزی و رفاه کشاورزان است، در حالی که وزارت مواد شیمیایی و پتروشیمی هند، مواد شیمیایی کشاورزی را ترویج می‌کند.

د- ابتکارات دولت هند

1- سیاست PCPIR 2020-35

هدف  این سیاست رسیدن به سرمایه‌گذاری ۱۴۲ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۵ و ۲۱۳ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۰ و ۲۸۴ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۵ است. انتظار می‌رود این سیاست برای حدود ۳۳.۸۳ هزار نفر نیز ایجاد کنند.

2- طرح ترویج و توسعه شیمیایی (CPDS)

هدف اصلی طرح CPDS، تسهیل رشد صنعت شیمیایی و پتروشیمی از طریق انتشار دانش ، مطالعات، نظرسنجی‌ها، بانک‌های اطلاعاتی و مواد تبلیغاتی است. سه مؤلفه اصلی این طرح شامل ایجاد محصولات دانش، انتشار دانش و اهدای جوایز برتری در زمینه پژوهش و نوآوری می‌باشد.

علاوه بر طرح‌های مذکور، دولت هند چندین نهاد پژوهشی، طرح‌ها و شوراهایی را معرفی کرده است تا نیروی انسانی ماهر در صنعت توسعه یابد و رقابت‌پذیری تولیدات هند در بازار جهانی افزایش یابد. این تلاش شامل ارائه کمک‌های مالی به موسسات آموزشی برای ایجاد مراکز تعالی فناوری‌های پتروشیمی موجود و ترویج توسعه کاربردهای جدید پلیمرها بوده است. دولت همچنین  بودجه‌ای را به موسسه مرکزی مهندسی و فناوری پلاستیک (CIPET) اختصاص داده تا ظرفیت‌های پژوهش و توسعه، زیرساخت‌های فنی و برنامه‌های آموزشی تقویت شود.

3- استانداردهای اجباری BIS برای مواد شیمیایی و پتروشیمی

هند گواهینامه اجباری اداره استاندارد (BIS)  برای مواد شیمیایی و محصولات پتروشیمی را  از اکتبر 2024 اجرایی کرده است. این اعلامیه توسط وزارت مواد شیمیایی و پتروشیمی (DCPC) زیر نظر وزارت مواد شیمیایی و کودها در 26 ژوئیه 2024 اعلام شد. هم اکنون مواد شیمیایی و پتروشیمی‌های وارداتی و تولید داخل از استانداردهای کیفی سختگیرانه پیروی خواهند کرد. این اقدام با هدف جلوگیری از استفاده از محصولات خطرناک و نامرغوب انجام می‌شود.

DCPC روند اجباری کردن استانداردهای BIS را برای برخی مواد شیمیایی در دسامبر 2023 آغاز کرد. معیارهای BIS هم برای تولیدکنندگان داخلی و هم برای تامین کنندگان بین المللی اعمال می‌شود.

4-FDI

 در بخش مواد شیمیایی با چند استثنا که شامل مواد شیمیایی خطرناک است به صوت 100 درصدی مجاز است. ورودی FDI در بخش مواد شیمیایی (به غیر از کودهای شیمیایی) بین آوریل 2000 تا ژوئن 2024 به 22.70 میلیارد دلار رسیده است.

5- نهاد دولتی

شورای ترویج صادرات مواد شیمیایی، لوازم آرایشی و رنگ (CHEMEXCIL)

هدف اصلی این شورا که در سال ۱۹۶۲ توسط دولت هند تأسیس شد، ترویج صادرات محصولات شیمیایی به خارج از کشور است. وظایف مهم این شورا ایجاد رابط میان صنعت و دولت، شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی، ارائه مشاوره به دولت در زمینه سیاست‌ها، ارائه آموزش و انتقال دانش به صنایع و سایر امور مرتبط می‌باشد.

[1] مواد شیمیایی پایه (Basic Chemicals) یا مواد شیمیایی اساسی، ترکیبات شیمیایی هستند که در مقیاس بالا تولید شده و به‌عنوان مواد اولیه در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. این مواد معمولاً در پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها و کارخانه‌های شیمیایی تولید می‌شوند و پایه‌ی بسیاری از محصولات نهایی مانند پلاستیک‌ها، داروها، کودهای شیمیایی، رنگ‌ها و شوینده‌ها را تشکیل می‌دهند.

[2] Policy Resolution for Promotion of Petroleum, Chemicals and Petrochemical Investment Regions

[3] اصلاح قانون حشره کش: اصلاحات اساسی برای ساده کردن اجرای مقررات موجود، تشویق به معرفی مولکول های جدید، اطمینان از استانداردهای کیفیت، و ایجاد اکوسیستمی‌که مطابق با انطباق جهانی باشد، مورد نیاز است.