نگرانی آفریقای جنوبی از پیامدهای خروج از AGOA
با روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا و اقدامات وی در زمینه خروج از تعهدات بین‌المللی، موضوع لغو عضویت آفریقای جنوبی در قانون رشد و فرصت آفریقا (AGOA) به یکی از نگرانی‌های روزمره دولت و بخش خصوصی این کشور تبدیل شده است. برای درک بهتر از دلایل نگرانی مقامات دولت و بخش خصوصی، کافی است در نظر بگیریم در حالی که ارزش کل صادرات آفریقای جنوبی در سال ۲۰۲۴ به ایالات متحده 8.3 میلیارد یورو بوده، حدود 4 میلیارد یورو کالا در قالب معافیت‌های برخوردار از مفاد AGOA به آمریکا صادرات داشته است.
بازخوردهای احتمالی این اقدامات بر اقتصاد آفریقای جنوبی، باعث شده تا دست‌اندرکاران امر، به تکاپو افتاده و از همه ابرازهای ممکن برای کاهش این تاثیرات منفی بهره جویند. طی هفته گذشته، جان استین هاوزن وزیر کشاورزی کابینه ائتلافی آقای راماپوسا، در مقاله‌ای که در تارنمای اینترنتی Businesslive منتشر شد، ضمن تشریح نگرانی‌های خود، در اقدامی مثبت و با هدف کاهش نگرانی‌های عمومی و آرامش بخشی به دست‌اندرکاران این صنعت، راهکارهای احتمالی پیش رو را نیز بر شمرد. وی در این مقاله عنوان می‌کند که صنعت مرکبات آفریقای جنوبی بر لبه پرتگاه ایستاده است، زیرا اگر رئیس جمهور آمریکا تصمیم بگیرد قانون رشد و فرصت آفریقا (Agoa) را تمدید نکند، پیامدهای آن برای بخش کشاورزی، به ویژه صادرات پر رونق مرکبات، ویرانگر خواهد بود.
جان استین هاوزن می‌گوید: «برای بیش از دو دهه، آگوا یکی از ستون‌های تجارت آفریقای جنوبی با آمریکا بوده و به طیف گسترده‌ای از محصولات کشاورزی، از جمله مرکبات، دسترسی بدون عوارض گمرکی اعطا می‌کند. آفریقای جنوبی دومین صادرکننده بزرگ مرکبات دنیاست که آمریکا یک بازار مهم برای آن است. برابر مفاد گزارش انجمن باغداران مرکبات آفریقای جنوبی، در چارچوب Agoa صادرات مرکبات به آمریکا در سال گذشته بیش از 102 هزار تن به ارزش کل بیش از 89 میلیون یورو بوده است. بر پایه این گزارش، مجموع تعرفه بر صادرات، بدون در نظر گرفتن آگوا کمی بیش از 1.84 میلیون یورو بود. حذف امتیازات آگوا این راه نجات اقتصادی را از بین برده و هزاران شغل را در زنجیره ارزش کشاورزی به خطر می‌اندازد».
وی می‌افزاید: «در چارچوب آگوا، مرکبات آفریقای جنوبی بدون تعرفه وارد بازار آمریکا می‌شود. در صورت عدم تمدید قرارداد، صادرات مرکبات ما مشمول تعرفه متوسط 1.53 درصد خواهد شد که در نگاه نخست ممکن است جزئی به نظر برسد، اما در صنعتی با حاشیه سود پایین، چنین هزینه‌هایی اغلب به کشاورزان و کارگران منتقل شده و معیشت آنان را به خطر می‌اندازد. علاوه بر این، آفریقای جنوبی همزمان با صادرکنندگان مرکبات مانند اسپانیا، مراکش و مصر که از قراردادهای تجاری با آمریکا برخوردارند، رقابت می‌کند. از دست دادن Agoa باعث می‌شود آفریقای جنوبی در تنگنا قرار گرفته و محصولات ما، توان رقابتی کمتری داشته باشند. انجمن باغداران مرکبات قبلاً هشدار داده که بدون Agoa سهم بازار ما در آمریکا کاهش یافته و منجر به فشار مالی بر کشاورزان و صادر کنندگان می‌شود. بخش کشاورزی آفریقای جنوبی عمیقاً به هم مرتبط است و هر حلقه در زنجیره ارزش، متکی به صادرات پایدار است. کاهش صادرات مرکبات، منجر به کاهش تقاضا برای نهاده‌های کشاورزی مانند کود، آفت‌کش‌ها و تجهیزات می‌شود و بر تامین‌کنندگان تأثیر منفی بر جای می‌گذارد. علاوه بر این، در صورت کاهش حجم صادرات، هزاران کارگر فصلی شاغل در مزارع مرکبات با ناامنی شغلی یا کاهش دستمزد روبرو خواهند شد».
وزیر کشاورزی کابینۀ آفریقای جنوبی می‌گوید: «ارائه دهندگان خدمات پشتیبانی، از جمله شرکت‌های حمل و نقل و مالکین سردخانه‌ها نیز تحت تأثیر قرار خواهند گرفت، زیرا صادرات مرکبات بخش بزرگی از محموله‌های فاسد شدنی را تشکیل می‌دهد. بنادری مانند دربان و کیپ‌تاون که حجم بالایی از صادرات میوه را انجام می‌دهند، شاهد کاهش فعالیت خواهند بود که منجر به زیان‌های مالی و کاهش مشاغل احتمالی در صنایع مرتبط می‌شود. در نتیجه کاهش صادرات، تأسیسات بسته‌بندی که کارتن و اقلام عایق و برچسب‌گذاری برای صادرات مرکبات تولید می‌کنند نیز با کاهش درآمد روبرو شده و تأثیرات منفی اقتصادی را تشدید می‌کنند. علاوه بر این، در صورت بروز ناکارآمدی لجستیکی به دلیل تغییرات ناگهانی در الگوهای صادرات، شهرت آفریقای جنوبی به عنوان یک تامین کننده قابل اعتماد مرکبات ممکن است خدشه‌دار شود. این امر حتی در صورت مذاکره در مورد توافقنامه‌های تجاری جایگزین در آینده، بازیابی سهم بازار از دست رفته را برای تولیدکنندگان دشوارتر می‌سازد».
پیامد فسخ Agoa به آمار تجارت محدود نخواهد شد. کشاورزی در آفریقای جنوبی همچنان یک بخش پرکار است و در سه‌ماهه سوم سال 2024 حدود 935 هزار نفر را به کار گرفته است. صنعت مرکبات به تنهایی از حدود 25 هزار فرصت شغلی در کل زنجیره ارزش پشتیبانی می‌کند که شامل کارگران مزرعه، کارگران حمل و نقل و لجستیک و متخصصان بسته‌بندی و صادرات است. بسیاری از این موقعیت‌های شغلی در مناطق روستایی که کشاورزی مرکبات سنگ بنای اقتصاد محلی است، متمرکز شده‌اند.
همانطور که Wandile Sihlobo از شرکت Agbiz نیز اشاره کرده، این صنعت بیش از 100 هزار شغل در مناطق روستایی آفریقای جنوبی ایجاد کرده است. این مشاغل فرصت‌های شغلی حیاتی را به ویژه در مناطقی که چشم‌انداز شغل جایگزین محدود است، فراهم می‌کنند. به علاوه، این بخش در سال‌های اخیر با افزایش حجم تولید که منجر به گسترش در صنایع پایین‌دستی مانند پردازش، بازاریابی و توزیع شده، شاهد رشد مداوم بوده است.
از دست دادن آگوا یک اثر دومینویی ایجاد می‌کند: صادرات کمتر، منجر به کاهش تقاضا، کاهش تولید و در نهایت از دست دادن شغل می‌شود. اثرات ضربه‌ای به سرمایه‌گذاری در این بخش نیز خواهد رسید. مشارکت آفریقای جنوبی در آگوا باعث تشویق سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشاورزی، به ویژه در زیرساخت‌های کشاورزی مرکبات شده است. اگر بازار آمریکا کمتر در دسترس باشد، سرمایه‌گذاران ممکن است وجوه را به جای دیگری هدایت نمایند و توان رشد بلندمدت این بخش تضعیف شود.
صادراتی مانند آجیل، میوه‌های فرآوری شده و پشم از دسترسی بدون تعرفه به بازار آمریکا برخوردار هستند، امتیازی که آنها را در سطح جهانی رقابتی کرده است. با اعمال تعرفه‌ها، این صنایع برای حفظ جایگاه خود با مشکل روبرو خواهند شد که منجر به از دست دادن درآمد در سراسر بخش می‌شود.
کیپ غربی، مرکز صادرات محصولات کشاورزی، به ویژه آسیب‌پذیر است و می‌توانند با افزایش رقابت از سوی تولیدکنندگان اروپایی و آمریکای جنوبی روبرو شوند. این امر نه تنها درآمدهای صادراتی را کاهش می‌دهد، بلکه بر اشتغال و فعالیت اقتصادی در جوامع کشاورزی روستایی نیز تأثیر می‌گذارد. بخش غذای فرآوری شده آفریقای جنوبی که در سال‌های اخیر گسترش یافته نیز در معرض خطر است. بسیاری از تولیدکنندگان میوه و آجیل به تقاضای آمریکا وابسته هستند و از دست دادن آگوا می‌تواند سرمایه‌گذاری در کشاورزی با ارزش افزوده را متوقف و فرصت‌های کارآفرینی و رشد را محدودتر کند.
جان استین هاوزن معتقد است با اینکه بازار آمریکا بسیار مهم است، اما آفریقای جنوبی باید بر تلاش‌های خود برای متنوع ساختن مقاصد صادراتی مرکبات سرعت بخشد. فرصت‌های رشد در آسیا، به‌ویژه در چین و هند وجود دارد، جایی که تقاضا به دلیل افزایش روند مصرف‌کنندگان آگاه به سلامت، در حال افزایش است. تقویت قراردادهای تجاری با اتحادیه اروپا و گسترش دسترسی به بازار خاورمیانه نیز به جبران ضررهای احتمالی ناشی از اقدام آمریکا کمک می‌کند.
علاوه بر این، بهبود لجستیک ذخیره‌سازی سرد و کارایی زنجیره تامین، مرکبات آفریقای جنوبی را در این بازارهای جایگزین رقابتی‌تر خواهد کرد. با این حال، آفریقای جنوبی با چالش‌های زیرساختی، از جمله حمل و نقل ریلی غیرقابل اعتماد، عملیات بندری ناکارآمد و تاسیسات سردخانه قدیمی دست به گریبان است. شبکه حمل و نقل ریلی کشور که برای انتقال مرکبات از مزارع داخلی به بنادر نقشی حیاتی ایفا می‌کند، از ناکارآمدی‌های عملیاتی و اختلالات مکرر رنج می‌برد که منجر به تاخیرهای پرهزینه شده است، لذا سرمایه‌گذاری در نوسازی لجستیک ریلی و ارتقاء امکانات بندری، به ویژه در دربان و کیپ‌تاون، برای کسب اطمینان از رسیدن محصولات صادراتی مرکبات به بازارهای جهانی به سرعت و در بهترین شرایط، حیاتی خواهد بود.
وی افزود: آفریقای جنوبی در رویارویی با چالش‌های تجاری در بازار جهانی مرکبات تنها نیست. می‌توان مقایسه‌ای مرتبط با آرژانتین، یکی دیگر از صادرکنندگان مرکبات در حال توسعه که از توافق تجارت آزاد با آمریکا سود نمی‌برد، انجام داد. آرژانتین نیز مانند آفریقای جنوبی، حجم زیادی از مرکبات، به ویژه لیمو و پرتقال، صادر می‌کند و هنگام ورود به بازار آمریکا با موانع تجاری روبرو است. آرژانتین به جای تکیه بر دسترسی بدون تعرفه، بر تقویت پروتکل‌های بهداشت گیاهی، تامین امنیت بازارهای خاص در آسیا و خاورمیانه و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های لجستیکی برای حفظ رقابت متمرکز شده است. آفریقای جنوبی باید از راهبرد آرژانتین با تقویت تلاش‌های متنوع‌سازی بازار، بهبود انطباق با استانداردهای کیفیت بین‌المللی و رسیدگی به ناکارآمدی‌های لجستیکی برای حفظ رقابت جهانی خود درس بگیرد. با در نظر گرفتن این پیامدهای گسترده، همه ذینفعان، دولت، صنعت و همتایان آمریکایی باید تمدید Agoa را در اولویت قرار دهند، زیرا صنعت مرکبات ما به راحتی نمی‌تواند اختلالی به این بزرگی را هضم کند.
با این حال، اگر Agoa تمدید نشود آفریقای جنوبی باید از این فرصت برای تسریع در تنوع بازارهای صادراتی مرکبات خود استفاده کند. صنعت مرکبات ما در حال حاضر به آسیا، به ویژه چین و هند، نفوذ کرده است. علاوه بر این، تقویت روابط تجاری با اتحادیه اروپا و کشورهای حوزه خلیج فارس، جایگزین‌های امیدوارکننده‌ای ارائه می‌دهد. دولت و صنعت باید برای ساده کردن فرآیندهای صادراتی، کاهش تنگناهای لجستیکی و تبلیغ مرکبات آفریقای جنوبی به عنوان یک محصول برتر جهانی با یکدیگر همکاری کنند. یافتن جایگزینی برای آمریکا به عنوان یک شریک تجاری، آسان نخواهد بود و یک شبه هم اتفاق نخواهد افتاد. با پذیرش نوآوری، افزایش مشارکت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، می‌توانیم اطمینان حاصل کنیم که مرکبات آفریقای جنوبی همچنان یک بازیگر غالب در بازار جهانی است. چالش‌های پیش رو قابل توجه هستند، اما با راهبردهای فعال و تعهد به گسترش بازار، صنعت مرکبات ما می‌تواند فراتر از Agoa پیشرفت کند.