اهمیت ایجاد نظام های پرداخت جایگزین در تحکیم پایداری اقتصادی

لادیسلاو زیمانک تحلیل گر موسسه China-WCE ضمن تحلیل تاکید بر اهمیت نظام های پرداخت جایگزین، ارزهای دیجیتالی و ارزهای ملی برای تحکیم پایداری، امنیت و ثبات راهبردی در اوراسیا، سازمان همکاری شانگهای را دارای مزیت بزرگی در این زمینه می داند زیرا چند کشور مهم عضو آن از نظام پرداخت مستقل قابل مطمئن و مستقل برخوردارند.

سیستم های  پرداخت مستقل

توسعه سیستم های پرداخت یکی از شرایط همکاری اقتصادی موفق و پایدار در منطقه است. ما با خطر قطعه قطعه شدن ژئواکونومیک به دلیل سوء استفاده از محدودیت های تجاری و مالی، استفاده ابزاری از روابط اقتصادی و همچنین به دلیل  ملی گرایی اقتصادی، از جمله سیاست حمایت از محصولات بومی، «دیکوپلینگ – کاهش وابستگی اقتصاد کشورهای در حال توسعه از کشورهای توسعه یافته» و « ریسک زدایی» مواجه هستیم. آمریکا از هژمونی مالی خود در بازی‌های ژئوپلیتیکی سوء استفاده می‌کند. این امر ضرورت توسعه سیستم های پیام رسان مالی جایگزین، مکمل و یکپارچه شده برای محافظت از تراکنش های مالی در برابر دخالت عوامل خارجی و کاهش وابستگی به نهادهای مالی غالب را ایجاب می‌کند. چنین گامهایی می‌تواند به بهبود پیوستگی، افزایش کارآمدی و بهره وری و کاهش هزینه‌ها منجر شود.

سازمان همکاری شانگهای از مزیت بزرگی برخوردار است، زیرا چند کشور آن از نظام پرداخت مستقل قابل  مطمئن و مستقل برخوردارند. هند در سال  2001  نظام پیام های مالی ساختارمند (SFMS) را راه اندازی کرد و دیگر کشورها طی یک دهه از این کشور پیروی کردند. ایران در سال2013 نظام پرداخت الکترونیکی سپام (SEPAM) را راه اندازی کرد، دو سال بعد نظام پرداخت بین بانکی فرامرزی (CIPS) در چین فعالیت خود را آغاز کرد، روسیه اولین تراکنش را در سیستم پیام رسانی مالی (SPFS) در سال 2017  انجام داد. این تصمیمات به ویژه در مورد ایران و روسیه مهم بود، زیرا هر دو کشور اکنون از سوئیفت جدا شده اند. در سال 2023، این دو کشور سیستم های پیام رسان مالی خود را با یکدیگر یکپارچه کرده اند.

 در پرتو این اتفاقات، به نظر می رسد که همکاری سازمان همکاریهای شانگهای با اتحادیه بریکس که BRICS Pay یا پلتفرم پرداخت دیجیتالی را راه اندازی کرده و در حال ایجاد BRICS Bridge یا نظام تسویه حسابهای چند جانبه دیجیتالی و پلتفرم پرداخت محافظت شده در مقابل فشار های سیاسی، سوء استفاده و تحریم های خارجی است، مطلوب به نظر می رسد.  BRICS Bridge از ارزهای دیجیتال بانک های مرکزی کشورهای عضو بریکس استفاده خواهد کرد و هیچ یک از شرکت کنندگان آن نمی‌توانند فعالیت های دیگر اعضا را محدود کنند.

علاوه بر سیستم های پرداخت، ارزهای دیجیتال، از جمله ارزهای دیجیتال بانک های مرکزی و رمز ارزها، پایه دیگری برای ثبات اقتصادی سازمان همکاری شانگهای به شمار می آیند. چین، هند، ایران، قزاقستان و روسیه قبلاً ارزهای دیجیتال بانک های مرکزی خود را راه اندازی کرده اند، و بلاروس در حال اجرای پروژه آزمایشی است. سازمان همکاری شانگهای از سایر مناطق جلوتر است، و این می‌تواند یک مزیت رقابتی چشمگیر ایجاد کند. ارزهای دیجیتال بانک های مرکزی حاکمیت ملی را تقویت نموده و همزمان نفوذ بازیگران خصوصی فراملی را کمتر می‌کنند.

پروژه دیگر شبیه به این که باید به دقت مورد مطالعه قرار گیرد،mBridge  یا ارزهای دیجیتالی بانک های مرکزی چند پلتفرمی است که بر یک بلاک چین اصلی پایه گذاری شده اند و بانک های مرکزی و تجاری چین در آن شرکت می‌کنند. عربستان سعودی، تایلند و امارات متحده عربی، و همچنین بیش از سی عضو ناظر سازمان همکاری‌های شانگهای در آن مشارکت دارند.

بر عکس، رمز ارزها یک موضوع  مناقشه برانگیز به شمار می آیند. این امر در رویکردهای مختلف سیاسی و حقوقی کشورهای سازمان همکاری شانگهای متجلی می‌شود. چین و پاکستان ممنوعیت کامل رمز ارزها را در قلمرو خود اعمال کرده اند و در ایران و قزاقستان نیز ممنوعیت جزئی اعمال می‌شود. در مقابل، رمز ارزها در بلاروس، هند، قرقیزستان و ازبکستان قانونی هستند، در حالی که تاجیکستان  هیچگونه مقرارتی در این زمینه ایجاد نکرده است. روسیه با وجود ممنوع سازی قبلی، اخیراً آزمایش بازار بورس رمز ارزها را  بر مبنای SPFS و استفاده از توکن‌های دیجیتالی برای تراکنش های فرامرزی آغاز کرده است.

بدون شک استفاده از ارزهای دیجیتال خطرات امنیتی متعددی را با خود به همراه دارد، اما در عین حال به ایستادگی در مقابل تحریم های اقتصادی کمک می‌کند. ارزهای دیجیتال یک گروه همگن نیستند و  برای تبدیل آنها به ذخیره ای برای تحکیم پایداری اقتصادی در مقابل فشارهای خارجی نامطلوب و در عین حال تامین امنیت ملی و ثبات مالی، یک رویکرد متعادل مورد نیاز است.  

استفاده از ارزهای ملی

 پایداری و متنوع سازی ابزارهای اقتصادی با استفاده گسترده تر از ارزهای ملی در تراکنش های متقابل تقویت می‌شود. بین المللی شدن یوان نقش مهمی در دموکراتیزه کردن اکوسیستم های مالی و اقتصادی منطقه ای و جهانی ایفا می‌کند و بدین ترتیب مصونیت در برابر خطر نوسانات دلار و نیز ثبات کلی بازارهای مالی و تسویه حساب های تجاری را تقویت می‌کند. در جولای 2024، سهم واحد پول چین در پرداخت های جهانی به سطح بی سابقه ای رسید. یوان با سهم  4.74 درصدی از تراکنش های جهانی به چهارمین ارز پرکاربرد تبدیل شد که تقریباً دو برابر بیشتر از این مقدار در ماه نوامبر 2022 بود. استفاده روزافزون از یوان را می‌توان به فال نیک گرفت، اما نباید ارز چینی را از نظر هژمونی، ارزی جانشین دلار تلقی کرد. جهانی شدن یوان را باید به عنوان ابزاری برای  متنوع سازی و استقلال مالی بیشتر  تلقی نمود. کشورهای سازمان همکاری شانگهای اتفاق نظر دارند که  سیستم مالی بین المللی آینده نباید بر اساس سلطه یک ارز واحد پایه گذاری شود. این موضع مشترک بین سازمان همکاری شانگهای و بریکس است. بنابراین، سازمان همکاری شانگهای می‌تواند در پروژه ارزی بریکس به عنوان یک ارز پایه احتمالی برای تسویه حساب ها به ارزهای ملی، مشارکت کند. از این منظر، سازمان همکاری شانگهای می‌تواند به یکی از بازیگران کلیدی در شکل گیری نظام مالی جهانی آینده تبدیل شود.

در عین حال، نباید این واقعیت را نادیده گرفت که دموکراتیزه شدن سیستم مالی بین المللی موجب افزایش خطر تحریم های ایالات متحده و متحدانش  خواهد شد. در ژوئیه ۲۰۲۴، یک سناتور برجسته جمهوریخواه لایحه ای را برای «مقابله با سیستم های مالی خصمانه» ارائه کرد که از جمله اعمال تحریم ها علیه هر نهادی که ازCIPS، SEPAM یا SPFS استفاده می‌کند را در بر می‌گرفت. هرچند این یک ابتکار فردی است، اما دولت جمهوری خواه جدید ممکن است اقدامات سخت تری را علیه کشورهای سازمان همکاری شانگهای انجام دهد. اتحادیه اروپا  نیز در اقدامی مشابه در ماه ژوئن، بسته جدیدی از تحریم ها را تصویب کرد که بر اساس آن استفاده از SPFS توسط نهادهای اتحادیه اروپا ممنوع می‌گردد.

استقلال بیشتر برای اکثریت جهانی

همه راهبردها و ابزارهای فوق الذکر با دموکراتیزه کردن نظام جهانی حکمرانی و الزامات رفاه و امنیت مشترک مرتبط هستند. آنها می‌توانند به اکثریت جهانی کمک کنند تا از طریق متنوع سازی و برقراری قواعد و استانداردهای جدید همکاری‌های چند جانبه به پایداری و استقلال بیشتری دست یابند. پتانسیل سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک بازیگر فعال در این زمینه‌ها بسیار زیاد است.

* لادیسلاو زی مانک تحلیل گر موسسه China-WCE –که توسط آکادمی علوم اجتماعی چین در بوداپست تاسیس شده است- می‌باشد. نگارنده از اعضای شرکت کننده در پروژه والدای-نسل نوین است.

*باشگاه گفتگوی والدای در سال 2004 تاسیس شد. نام آن از دریاچه والدای گرفته شده است که در نزدیکی ولیکی نووگورود، جایی که اولین جلسه باشگاه در آنجا برگزار شد، قرار دارد. پتانسیل فکری باشگاه گفتگوی والدای هم در روسیه و هم در خارج از کشور بسیار مورد توجه است و بیش از 9000 دانشمند، محقق و سیاست گذار از سراسر جهان در فعالیت های باشگاه شرکت کرده اند.