برنامههای دولت ترکیه برای اصلاح و مدرنسازی نظام آموزشی این کشور
در ارزیابی TIMSS 2023که هر چهار سال یکبار توسط انجمن بینالمللی ارزیابی دستاوردهای آموزشی (IEA) انجام میشود و نتایج آن در ماه دسامبر 2024 منتشر شد،عملکرد ترکیه در امتیازات و رتبهبندیها در تمام چرخهها در ریاضیات و علوم در مقاطع چهارم و هشتم باعث جلب توجه بین المللی شده است.
در TIMSS 2023، ترکیه در علوم پایه هشتم با امتیاز متوسط ۵۳۰ در رتبه هفتم جهان قرار گرفت. در زمینه علوم، نسبت دانشآموزان در سطح مهارتی بالا از ۲۵ درصد در TIMSS 2019 به ۲۷ درصد در TIMSS 2023 افزایش یافت. نسبت دانشآموزان در سطح مهارتی پیشرفته که در TIMSS 2019 برابر با ۱۳ درصد بود، در TIMSS 2023 به ۱۷ درصد رسید. به این ترتیب، ۴۴ درصد از دانشآموزان پایه هشتم در TIMSS 2023 به سطوح مهارتی بالا و پیشرفته در علوم دست یافتند. در TIMSS 2023، ترکیه نه تنها از میانگین بینالمللی TIMSS در ریاضیات پایه هشتم عبور کرد، بلکه برای اولین بار از نقطه میانی مقیاس TIMSS (۵۰۰ امتیاز) نیز گذشت و در میان ۴۴ کشور در رتبه سیزدهم قرار گرفت. در میان کشورهای عضو OECD، ترکیه رتبه خود را در مقایسه با مطالعه قبلی به میزان ۵ پله بهبود داد و به رتبه دهم رسید و به دومین کشوری تبدیل شد که بیشترین افزایش امتیاز را به دست آورد.
به بهانه انتشار نتایج ارزیابی TIMSS 2023 و با توجه به اینکه سیستم آموزشی نقش مهمی در توسعه اقتصادی یک کشور دارد در این گزارش، سیاست ها و برنامههای دولت ترکیه برای اصلاح و مدرن سازی نظام آموزشی این کشور بررسی شده است.
دولت ترکیه با حدود ۲۰ میلیون دانش آموز و یک میلیون و ۵۰۰ هزار دبیر و آموزگار در سالهای گذشته اصلاحات گستردهای را برای بهبود و مدرنسازی نظام آموزشی با هدف افزایش رقابتپذیری جهانی انجام داده است. سند چشمانداز آموزشی ۲۰۲۳ این کشور، برنامههایی را برای مدرنسازی امکانات مدارس، بهبود محیطهای یادگیری و ادغام فناوری در کلاسهای درس طرحریزی کرده است. این چشمانداز بر اهمیت بهبود زیرساختهای فیزیکی برای حمایت از آموزش با کیفیت در سراسر کشور تأکید دارد و اهداف و اصلاحات جامعی را برای تحول سیستم آموزشی به منظور پاسخگویی به نیازهای قرن ۲۱ تعریف میکند. این طرح بر شمول، نوآوری و کیفیت در آموزش تأکید دارد و تمرکز ویژهای بر آمادهسازی دانشآموزان برای رقابت در عرصه جهانی دارد. این سند چشم انداز، از طریق برنامههای عملیاتی مشخص و شاخصهای قابل اندازهگیری پشتیبانی میشود که در ادامه به آن اشاره میشود.
برنامههای دولت برای توسعه نظام آموزشی
1- اصلاح در ساختار آموزشی: نظام آموزشی رسمی ترکیه از سال 2012 به سه دوره ۴ ساله تقسیم شده است که به مدل ۴+۴+۴ معروف است. این ساختار یک چارچوب یکپارچه ارائه میدهد در حالی که انعطافپذیری و تنوع در مسیرهای آموزشی را امکانپذیر میسازد. آموزش ابتدایی(İlköğretim) شامل پایههای ۱ تا ۴، برای کودکان ۶ تا ۱۰ ساله است. آموزش متوسطه اول (Ortaokul) شامل پایههای ۵ تا ۸، برای دانشآموزان ۱۱ تا ۱۴ ساله و 3. آموزش متوسطه دوم(Lise) شامل پایههای ۹ تا ۱۲و دانشآموزان ۱۵ تا ۱۸ ساله است.
2-بهبود شرایط فیزیکی ساختمانهای مدارس: دولت ترکیه به بهبود شرایط فیزیکی مدارس و پاسخ به افزایش جمعیت دانشآموزی، به ساخت تأسیسات جدید و بازسازی مدارس موجود اولویت داده است تا محیطی مناسبتر برای یادگیری ایجاد کند. از جمله برنامههای دولت، تمرکز بر مقاومسازی و تاب آوری مدارس در برابر زلزله است. این برنامه از سال ۲۰۱۷ با حمایت بانک جهانی و تسهیلات جهانی برای کاهش خطر بلایا (GFDRR) اجرا میشود، هدف آن ساخت مدارس مقاوم در برابر زلزله در مناطق زلزلهخیز است. تا سال ۲۰۲۳، ۵۷ مدرسه با بیش از ۱۴۰۰ کلاس درس ساخته شده است که محیطهای آموزشی ایمنتری را برای بیش از ۴۰,۰۰۰ دانشآموز در مناطق زلزله زده فراهم کرده است.
3- بهبود کیفیت آموزش معلمان: دولت ترکیه اقدامات و برنامههای متعددی را برای ارتقای کیفیت آموزش معلمان اجرا کرده است که بر آموزشهای پیشخدمت و حین خدمت تمرکز دارد. معلمان درچارچوب برنامه توسعه حرفهای مستمر (CPD)، بهطور منظم در حین خدمت آموزش میبینند تا با استانداردها و روشهای تدریس مدرن در کلاسها همگام شوند. سند استراتژی معلمان2023-2017، اصلاحات جامعی را در آموزش معلمان مشخص میکند و بر توسعه حرفهای مستمر معلمان تأکید دارد. این سند به چالشهایی مانند کیفیت آموزش پیشخدمت، نیاز به بهروزرسانی برنامههای درسی و تعیین استانداردهایی برای دانشکدههای آموزشی با همکاری دانشگاهها وهمسو کردن شایستگیهای معلمان با استانداردهای بینالمللی پرداخته است.
4- افزایش دسترسی به آموزش در مناطق روستایی: دولت ترکیه اقدامات و برنامههای متعددی را برای افزایش دسترسی به آموزش در مناطق روستایی و محروم اجرا کرده است که بر توسعه زیرساختها، حمایت مالی و ابتکارات هدفمند برای گروههای محروم تمرکز دارد. دولت از سال ۲۰۰۳، برنامه انتقال نقدی مشروط (CCT) را برای تشویق به حضور در مدرسه برای کودکان خانوادههای کمدرآمد، بهویژه در مناطق روستایی اجرا کرده است. خانوادهها کمک مالی دریافت میکنند به شرطی که فرزندانشان بهطور منظم در مدرسه حضور داشته باشند. بهویژه، پرداختهای بالاتری برای دختران اختصاص داده شده است تا نابرابری جنسیتی در آموزش را کاهش دهد. این ابتکار نقش مهمی در افزایش نرخ ثبتنام و کاهش نرخ ترک تحصیل در مناطق روستایی داشته است. برای مقابله با فاصله جنسیتی در آموزش، وزارت آموزش ملی (MONE) مدارس شبانهروزی عمدتاً برای دختران در مناطق روستایی تأسیس کرده است. این مدارس اقامت امن، دسترسی به مواد آموزشی و خدمات ضروری را فراهم میکنند. دولت همچنین برای غلبه بر موانع جغرافیایی، خدمات حمل و نقل برای دانشآموزان مناطق روستایی فراهم میکند تا دسترسی ایمن و مطمئن به مؤسسات آموزشی تضمین شود. دولت همچنین برنامههای تشویقی برای جذب و نگهداشت معلمان واجد شرایط در این مناطق اجرا کرده است. این شامل ارائه مشوقهای مالی، حمایتهای مسکونی و فرصتهای توسعه حرفهای برای معلمانی است که مایل به کار در مناطق روستایی هستند.
5- توزیع کتب درسی و منابع تکیملی رایگان: از سال ۲۰۰۳، وزارت آموزش ملی ترکیه (MEB) برنامهای را برای توزیع کتابهای درسی رایگان به دانشآموزان در سراسر کشور اجرا کرده است. هدف این برنامه، ترویج فرصتهای برابر آموزشی و کاهش بار مالی بر خانوادهها است. تا سال ۲۰۲۲، حدود ۳.۹ میلیارد کتاب درسی و منابع تکمیلی توزیع کرده است. در سال تحصیلی ۲۰۲۴-۲۰۲۳، MEB حدود ۱۹۲ میلیون کتاب درسی و مواد تکمیلی رایگان برای دانشآموزان تهیه کرد. علاوه بر این،MEB منابع تکمیلی رایگان برای حمایت از یادگیری دانشآموزان و کاهش نابرابریهای آموزشی ارائه کرده است. تا ماه مه ۲۰۲۲، بیش از ۳۶ میلیون مواد تکمیلی چاپی توزیع شده است. این ابتکارات، نشاندهنده تعهد دولت به اطمینان از دسترسی همه دانشآموزان، صرفنظر از پسزمینه اقتصادی-اجتماعی، به منابع آموزشی ضروری است.
6- کاهش دروس نظری و افزایش آموزشهای عملی: دولت ترکیه به طور فعال در حال اصلاح سیستم آموزشی خود است تا آموزشهای عملی را افزایش دهد و نتایج آموزشی را با نیازهای بازار کار بهتر هماهنگ کند. برخی اقدامات کلیدی عبارتند از: 1. سند سیاست آموزش فنی و حرفهای۲۰۲4 که در ماه آگوست سالجاری توسط وزارت آموزش ملی ترکیه (MEB) منتشرشد. این سند بر بهروزرسانی برنامههای درسی برای شامل شدن یادگیری مبتنی بر مهارت و تجربه عملی تأکید دارد تا اطمینان حاصل شود که دانشآموزان مهارتهایی را به دست میآورند که مستقیماً در بازار کار قابل استفاده باشد. 2.چشمانداز آموزشی ۲۰۲۳، دولت به عنوان بخشی از چشمانداز آموزشی ۲۰۲۳، تلاش کرده است تعادلی میان دروس نظری و آموزش عملی برقرار کند. این تلاش شامل ادغام یادگیری مبتنی بر پروژه، کارهای آزمایشگاهی و فعالیتهای حل مسئله در دنیای واقعی در برنامه درسی است. هدف این برنامه، تقویت تفکر انتقادی، خلاقیت و مهارتهای عملی در میان دانشآموزان برای آمادهسازی آنها برای نیازهای اقتصاد مدرن است. 3. همکاری با صنایع: برای افزایش ارتباط آموزش عملی، دولت ترکیه همکاریهایی بین مؤسسات آموزشی و صنایع را ایجاد کرده است. این همکاریها فرصتهایی برای کارآموزی، شاگردی و آموزش حین کار برای دانشآموزان فراهم میکند و به آنها امکان میدهد تجربه مستقیم در زمینههای انتخابی خود کسب کنند. چنین همکاریهایی همچنین به هماهنگسازی محتوای آموزشی با استانداردها و شیوههای فعلی صنعت کمک میکند. 4. ایجاد کارگاههای مهارتی: در مدارس، کارگاههای طراحی و مهارتسنجی ایجاد شده است تا دانشآموزان بتوانند مهارتهای عملی و خلاقیت خود را توسعه دهند. علاوه بر این، از سال ۲۰۱۷، سوالات مبتنی بر مهارت به امتحانات ورودی دبیرستان اضافه شدهاند. این رویکرد بر تفکر انتقادی، حل مسئله و استدلال تحلیلی تأکید دارد.5. اصلاحات در آموزش معلمان: با توجه به نقش حیاتی معلمان در اجرای آموزش عملی، ترکیه اصلاحاتی را در آموزش آنها آغاز کرده است. این اصلاحات بر تجهیز معلمان به مهارتها و روششناسیهای لازم برای ارائه موثر یادگیری عملی و تجربی متمرکز است. این تلاشهای جامع نشاندهنده تعهد دولت به کاهش تأکید بر دروس نظری و افزایش آموزش عملی در سیستم آموزشی به هدف آماده کردن دانشآموزان برای ورود به بازارکار و کمک به توسعه بیشتر اجتماعی-اقتصادی کشور است.
7- توجه به آموزش STEM : دولت ترکیه به طور فعال در حال ترویج آموزش STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) در مدارس برای تقویت مهارتهای دانشآموزان و همسویی با روندهای جهانی آموزشی است. اقدامات کلیدی در این زمینه عبارتند از: ۱.تأسیس مراکز آموزش STEM: وزارت آموزش ملی پیشنهاد ایجاد مراکز آموزش STEM را برای انجام تحقیقات و ارائه آموزش مطرح کرده است. این مراکز با هدف ایجاد محیطی مناسب برای یادگیری و نوآوری در زمینه STEM فعالیت خواهند کرد. 2. برنامههای آموزش معلمان: برنامههای برای تجهیز آنها به مهارتهای لازم برای ارائه مؤثر برنامههای درسی STEM طراحی شده است. ۳. بهروزرسانی برنامههای درسی: تلاشهایی برای بهروزرسانی برنامههای آموزشی به منظور ادغام اصول آموزش STEM در جریان است. این شامل اتخاذ رویکردهای بینرشتهای است که علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات را ترکیب کرده و درک جامعتری از این حوزهها به دانشآموزان ارائه دهد.
8- تأکید بر آموزش زبانهای خارجی: دولت ترکیه برنامههای متعددی را برای تقویت آموزش زبانهای خارجی در مدارس اجرا کرده است. 1. آموزش زبان انگلیسی: در سال ۲۰۱2، وزارت آموزش ملی، تغییراتی در برنامههای درسی ایجاد کرد که آموزش زبان انگلیسی را از پایه دوم ابتدایی (حدود سن ۸ سالگی) اجباری کرد. این اصلاحات با هدف آغاز زودهنگام یادگیری زبان و بهبود تسلط دانشآموزان بر زبانهای خارجی انجام شد. 2.گسترش زبانهای انتخابی: علاوه بر زبان انگلیسی، زبانهای دیگری مانند آلمانی، فرانسوی، عربی، کردی و بوسنیایی به عنوان دروس انتخابی در برنامههای درسی مدارس ترکیه گنجانده شدهاند تا تنوع زبانی و فرهنگی در آموزش تقویت شود. این اقدامات نشاندهنده تعهد دولت به بهبود آموزش زبانهای خارجی و فراهم کردن فرصتهای یادگیری متنوع برای دانشآموزان سراسر کشور است.3. اجرای پروژههای مشترک با اتحادیه اروپا و شورای اروپا: در سال ۲۰۲۴، پروژهای پنجساله با همکاری اتحادیه اروپا و شورای اروپا آغاز شد که هدف آن تقویت آموزش زبانهای خارجی در ترکیه و همراستایی با استانداردهای بینالمللی مانند چارچوب مشترک اروپایی مرجع برای زبانها (CEFR) است. این پروژه به دنبال بهبود کیفیت و کارایی آموزش زبانهای خارجی درترکیه است. 4. توسعه پلتفرمهای آموزشی آنلاین: وزارت آموزش ملی پلتفرمهای آموزشی آنلاین برای زبانهای ترکی و انگلیسی ایجاد کرده است تا مهارتهای زبانی دانشآموزان را تقویت کند. این پلتفرمها، منابع آموزشی متنوعی را در اختیار دانشآموزان قرار میدهند. 5. برنامههای آموزش معلمان: MoNE برنامههای توسعه حرفهای برای معلمان زبانهای خارجی ارائه میدهد تا آنها را با روشهای تدریس مدرن و مؤثر آشنا کند. این برنامهها با هدف بهبود کیفیت تدریس و ارتقای مهارتهای زبانی دانشآموزان طراحی شدهاند.
9- دیجیتالی کردن فرآیندهای آموزشی: با توسعه فناوریهای دیجیتال، استفاده از ابزارهای آموزشی مدرن و دیجیتالی در کلاسهای درس ترویج شده است تا فرآیند یادگیری تعاملیتر و جذابتر شود. یکی از برنامههای مهم در این راستا، پروژه «فاتح (Fatih) است که از سال 2010 به منظور ارتقای کیفیت آموزش و همگامسازی با فناوریهای نوین اجرا شده است. برخی از ویژگیهای آن عبارتند از: 1. نصب تختههای هوشمند تعاملی در کلاسها: به منظور فراهم کردن امکان استفاده از محتوای چندرسانهای و تعاملی،2.توزیع تبلت به دانشآموزان: این تبلتها با محتوای آموزشی پیشبارگذاری شده و به اکوسیستم پروژه FATİH متصل هستند. ۳. زیرساخت اینترنت و شبکه: مدارس به اینترنت پرسرعت و شبکههای وایفای مجهز میشوند تا دانشآموزان و معلمان به منابع آموزشی آنلاین دسترسی آسان داشته باشند. 4.محتوای آموزشی و کتابهای الکترونیکی، این پروژه شامل توسعه کتابهای درسی دیجیتال و سایر مواد یادگیری الکترونیکی است.5. توسعه شبکه اطلاعات آموزشی(EBA) بعد از همه گیری کووید 19 این شبکه که یک پلتفرم ملی آموزش دیجیتال است توسعه یافت تا منابع آنلاین، درسهای تعاملی و کلاسهای مجازی را برای دانشآموزان و معلمان فراهم کند.6.آموزش معلمان: آنها برای استفاده موثر از این فناوریها در روشهای تدریس، آموزش حرفهای دریافت میکنند.
- گسترش دسترسی به آموزش عالی: از جمله برنامههای اصلی دولت، گسترش ظرفیت و فراهم کردن دسترسی دانش آموزان به آموزش عالی بوده است که در نتیجه نرخ ثبتنام در دانشگاهها افزایش یافته و دسترسی به تحصیلات تکمیلی برای اقشار مختلف جامعه فراهم شده است. برنامههای کلیدی شامل مواردزیراست: 1.گسترش دانشگاهها در سراسر کشور: تعداد دانشگاههای دولتی از ۵۳ در سال ۲۰۰۳ به ۱۲۹ در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است و ۷۸ دانشگاه غیرانتفاعی نیز به این مجموعه اضافه شدهاند. ۲. حمایت مالی و بورسیهها: دولت ترکیه بورسیهها و برنامههای کمک مالی متعددی برای حمایت از دانشجویان ارائه میدهد. یکی از ابتکارات، برنامه «بورسیههای ترکیه» است که به دانشجویان داخلی و بینالمللی که در ترکیه در حال تحصیل هستند، کمک مالی ارائه میدهد. این برنامه، شامل پوشش هزینههای تحصیل، اسکان و هزینههای زندگی است و موانع مالی برای دستیابی به آموزش عالی را کاهش میدهد.3.ارتقای کیفیت و فراگیری: علاوه بر گسترش دسترسی، شورای آموزش عالی ترکیه (CoHE) بر بهبود کیفیت آموزش و ترویج فراگیری تمرکز دارد. این ابتکارات، شامل تغییرات ساختاری و تلاشهای بینالمللیسازی است تا با استانداردهای جهانی همگام شود. به همین دلیل، ترکیه به یکی از کشورهای پیشرو در پذیرش دانشجویان بینالمللی تبدیل شده است. در سال 2023، تعداد این دانشجویان به 301694 هزار نفر از ۱۸۲ کشور رسیده است.4. پرداختن به نابرابریهای جنسیتی:گسترش آموزش عالی تأثیر مثبتی بر دسترسی زنان به آموزش عالی و بازارکار داشته است. مطالعات نشان میدهند که تأسیس دانشگاهها در مناطقی که قبلاً دسترسی به آموزش عالی نداشتند، نرخ دستیابی زنان به آموزش عالی را ۱۲ تا ۱۳ درصد و مشارکت آنها در نیروی کار را ۴ درصد افزایش داده است. این تلاشهای جامع، نشاندهنده تعهد ترکیه به ارائه دسترسی برابر به آموزش عالی و ایجاد یک جامعه فراگیرتر و تحصیلکردهتر است.
- شرکت در مطالعات TIMSS و PISA : به منظور افزایش رقابت پذیری جهانی نظام آموزشی، ترکیه بهطور فعال در ارزیابیهای بینالمللی مانند TIMSS (مطالعه روندهای بینالمللی در ریاضیات و علوم) و PISA (برنامه ارزیابی بینالمللی دانشآموزان) شرکت میکند تا عملکرد آموزشی خود را ارزیابی کرده و با استانداردهای جهانی مقایسه کند. این ارزیابیها، اطلاعات ارزشمندی درباره نقاط قوت و ضعف سیستم آموزشی ترکیه ارائه میدهند. همانطور که در خبر ابتدای گزارش ذکر شد، در TIMSS 2023، ترکیه رتبه دوم را در بین کشورهای OECD و رتبه اول را در بین تمام کشورهای اروپایی در علوم پایه چهارم کسب کرد. PISA که مهارت های دانشآموزان ۱۵ ساله را در خواندن، ریاضیات و علوم هر سه سال یکبار ارزیابی میکند و بر مهارتهای حل مسئله در دنیای واقعی تمرکز دارد، در گزارش PISA 2022 OECD ، ترکیه به عنوان یکی از معدود کشورهایی ظاهر شد که در طول بیش از ده سال در زمینههای مختلف پیشرفت نشان داد.
12- مشارکت با یونسکو و OECD: ترکیه برای همگام سازی نظام آموزشی خود با استانداردهای جهانی با نهادهای جهانی همکاری میکند. اسنادی مانند چشمانداز آموزشی ترکیه ۲۰۲۳ برنامههای راهبردی کشور را برای ارتقای کیفیت آموزشی، فراگیری و مدیریت مبتنی بر داده مشخص میکنند و منعکسکننده تأکید یونسکو بر آموزش عادلانه و با کیفیت برای همه هستند. این کشور همچنین در کمیتههای مختلف یونسکو، از جمله هیئت اجرایی و کمیته هدایت آموزش اهداف توسعه پایدار (SDG-4) عضویت دارد. این نقشها به ترکیه امکان میدهد در مباحث سیاستگذاری آموزشی جهانی مشارکت کند و بهترین شیوههای بینالمللی را در سطح داخلی اجرا کند. ترکیه همچنین با OECD برای تحلیل سیاستهای آموزشی خود و دریافت توصیههایی برای بهبود نظام آموزشی همکاری میکند. گزارشهایی مانند "چشمانداز سیاستهای آموزشی در ترکیه" تحلیلهای دقیقی از نقاط قوت، چالشها و تلاشهای سیاستگذاری کشور ارائه میدهند و آنها را با سایر سیستمها مقایسه میکنند. ترکیه در ارزیابیهای OECD مانند PISA برنامه ارزیابی بینالمللی دانشآموزان) و TALIS (نظرسنجی بینالمللی تدریس و یادگیری) شرکت میکند. این ارزیابیها به ارزیابی عملکرد دانشآموزان و شیوههای تدریس کمک میکنند و بینشهای مبتنی بر داده برای اصلاح سیاستها ارائه میدهند.
به طور خلاصه، سیاست ها و برنامههای دولت ترکیه برای اصلاح و توسعه نظام آموزشی این کشور نشاندهندهی تعهد آن به نوسازی نظام آموزشی و ارتقاء رقابتپذیری جهانی و همگام سازی آن با استاندارهای جهانی است. در نتیجه این سیاست ها، نظام آموزشی آن در حال تبدیل شدن به یک الگو برای کشورهای در حال توسعه است. برنامههای اصلاحی دولتی باعث ایجاد محیط یادگیری پویا و تعاملیتری برای دانشآموزان شده و انتطار می رود این تغییرات بهتدریج بر تمام سطوح سیستم آموزشی تأثیرگذار باشد و مهارتهای اساسی مانند تفکر تحلیلی، حل مسئله و تفکر انتقادی را در مدارس تقویت کند. با وجود این اصلاحات، سیستم آموزشی ترکیه با چالش هایی نیز همراه است که نیاز به بررسی جداگانه ای دارد.
https://www.meb.gov.tr/according-to-timss-2023-the-proportion-of-students-with-high-and-advanced-proficiency-in-science-and-mathematics-in-turkiye-increased/haber/35662/en