مناسبات اقتصادی و تجاری ازبکستان و روسیه

دو کشورازبکستان و روسیه، طی سالهای اخیر روابط اقتصادی و تجاری بسیار قوی داشته اند که این وضعیت بیانگر علقه‌ها و وابستگی‌های تاریخی، نزدیکی جغرافیایی و منافع اقتصادی متقابل دو طرف است. با توجه به جایگاه سنتی روسیه در منطقه آسیای میانه، روسیه از شرکای اصلی اقتصادی کشورهای منطقه از جمله ازبکستان در تجارت و سرمایه گذاری می‌باشد.

مهمترین جلوه‌های همکاری اقتصادی دو کشور عبارتند از: 

روابط تجاری دو کشور

طی سالهای اخیر فدراسیون روسیه دومین شریک تجاری ازبکستان پس از چین بوده است. طبق اعلام موسسه ملی آمار ازبکستان، حجم روابط تجاری دو کشور در سال 2023 میلادی حدود 8.867 میلیارد دلار بوده که از این میزان 3.006 میلیارد دلار به صادرات ازبکستان به روسیه و 5.860 میلیارد دلار نیز واردات ازبکستان از فدراسیون روسیه بوده است. در دوره 9 ماهه سال 2024 نیز حجم کل تجارت دو کشور 8.664 میلیارد دلار بوده که حدود 2.770 میلیارد دلار به صادرات ازبکستان به روسیه اختصاص داشته و میزان واردات ازبکستان نیز 5.895 میلیارد دلار بوده است.

مهمترین کالاهای صادراتی روسیه به ازبکستان:

1.محصولات انرژی:

با توجه به تقاضای بخش صنعتی، حمل و نقل و خانگی ازبکستان در حوزه انرژی،نفت خام، فرآورده‌های نفتی و گاز طبیعی از مهمترین بخش های سبد وارداتی این کشور از روسیه محسوب می‌شود. در دوره 8 ماهه 2024 واردات نفت و فرآورده از روسیه 1.422 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 30 درصد افزایش داشته است.انتظار می رود در سال 2024ازبکستان حدود یک میلیون تن نفت و فراورده‌های نفتی از روسیه وارد کند.با توجه به وجود توافقنامه سه جانبه، این محموله‌ها از طریق قزاقستان وارد می‌شود.

در حوزه واردات گاز نیز ازبکستان در سال 2023 حدود 1.280 میلیارد متر مکعب گاز از طریق خط لوله آسیای مرکزی وارد کرده که این میزان برای سال 2024 حدود 3.800 میلیارد متر مکعب افزایش یافته و قرار است تا سال 2024 به میزان 11 میلیارد متر مکعب برسد.

2.فلزات و محصولات فلزی:

آهن و فولاد، آلومینیوم و سایر فلزات آهنی و غیرآهنی، که اغلب در صنایع رو به رشد ساختمانی و تولیدی ازبکستان استفاده می‌شود.طبق آمار موجوداز بکستان در سال 2022 حدود 2.01 میلیارد یورو آهن، فولاد و محصولت مرتبط را وارد نموده که این میزان در سالهای بعد رشد داشته است.

3.ماشین آلات و تجهیزات صنعتی:

ماشین آلات صنعتی، ماشین آلات کشاورزی و تجهیزات بخش انرژی و حمل و نقل. با توجه به اینکه، کلیه زیرساختهای اقتصاد و صنعت ازبکستان، منطبق با مدل شوروی سابق است،روسیه 34.3 درصد ماشین آلات، تجهیزات صنعتی و فناوری زیرساخت های حیاتی به ارزش 2.17 میلیارد دلار را  در سال 2024 برای ازبکستان تامین می‌کند.

4.کالاهای اساسی کشاورزی و مواد غذایی:

ازبکستان تا حدود زیادی به واردات محصولات کشاورزی و مواد غذایی از روسیه متکی است، بطوریکه طی سالهای اخیر، ازبکستان یکی از 10 کشور پیشرو وارد کننده محصولات غذایی و کشاورزی مثل گندم، جو، ذرت، حبوبات، شکر، پودر شیر، گوشت، لبنیات،و سایر مواد غذایی فرآوری شده بوده است. تنها در سال 2022 ارزش این واردات حدود 2.8 میلیارد دلار بوده که در سالهای بعدی افزایش یافته است.

 مهمترین اقلام صادراتی ازبکستان به روسیه

 مهمترین کالاهای صادراتی ازبکستان، عموما کالاهایی در بخش صنعت و کشاورزی است که این کشور در آن مزیت است. اقلام کلیدی صادراتی عبارتند از:

1.محصولات کشاورزی و غذایی:

شامل میوه‌ها و سبزیجات تازه: انگور، خربزه، گیلاس، زردآلو و گوجه فرنگی

الیاف پنبه، مواد غذایی فرآوری شده، از جمله آب میوه، مربا، و سبزیجات کنسرو شده، میوه‌های خشک و آجیل: کشمش، بادام و گردو و... .

بخش کشاورزی ازبکستان، طی این سالها از تقاضای روسیه برای محصولات ارگانیک و باکیفیت بهره می‌برد که این روند با بهبود شرایط حمل و نقل، لجستیک و موافقت نامه‌های تجاری ترجیحی تسهیل می‌شود. تنها در ژانویه سال 2024 بود که ازبکستان 27.2 درصد صادرات محصولات کشاورزی و غذایی خود به ارزش 75 میلیون دلار را به روسیه ارسال نمود.

2.پوشاک و منسوجات:

روسیه یکی از بازارهای کلیدی و پایدار محصولات نساجی ازبکستان بوده که بخش قابل توجهی از پنبه، نخ پنبه، پارچه، و پوشاک تمام شده ازبکستان به روسیه صادر می‌شود. طبق امار موجود، در شش ماهه اول 2024 ازبکستان صادراتی به ارزش 1.5 میلیارد دلار در این حوزه به روسیه داشته است.

3.کالاهای صنعتی: شامل ماشین آلات، شامل قطعات و ابزار، مصالح ساختمانی مانند سیمان و کاشی، سرامیک. آمار دقیقی در خصوص میزان صادرات تجهیزات صنعتی و ماشین آلات ازبکستان به بازار روسیه وجود ندارد.

4.داروها و مواد شیمیایی: فرآورده‌های اساسی دارویی و مواد شیمیایی مورد استفاده در صنایع مختلف. بخش دارو و مواد شیمیایی 5.4 درصد میزان کلی صادرات ازبکستان را بخود اختصاص داده است. گرچه محدودیتهای اطلاعاتی در خصوص اعلام آمار دقیق صادرات این بخش در ازبکستان وجود دارد، لیکن بطور کلی میتوان ادعا نمود که روسیه از شرکای اصلی ازبکستان در این حوزه بوده است.

در پایان ذکر این نکته الزامی است که در آخرین مذاکرات اقتصادی دو کشور، دو کشور ارتقاء حجم تجارت دوجانبه  به 20 میلیارد دلار تا سال 2030 را هدفگذاری نموده اند.

 همکاری‌های دو کشور در حوزه سرمایه گذاری:

روسیه یک سرمایه گذار مهم در ازبکستان محسوب می‌شود. بیشتر سرمایه گذاری شرکتهای روس در ازبکستان در حوزه‌های زیر صورت گرفته است:

انرژی شامل پروژه‌های نفت، گاز و انرژی‌های تجدیدپذیر:

ازبکستان با شرکت های انرژی روسیه مانند گازپروم و لوک اویل در زمینه اکتشاف تولید گاز طبیعی و فرآوری هیدروکربن‌ها همکاری می‌کند.

همچنین روسیه از تلاش های ازبکستان برای توسعه انرژی هسته ای حمایت می‌کند و روس اتم اولین نیروگاه هسته ای این کشور را ساخت. شرکت روس اتم روسیه در حال ساخت اولین نیروگاه هسته ای ازبکستان در جیزاخ است. این پروژه از راکتورهای پیشرفته VVER-1200 استفاده خواهد کرد که استقلال انرژی ازبکستان را تقویت می‌کند.

شایان ذکر است که روسیه در حال برنامه ریزی برای استقرار رآکتورهای هسته ای کوچکتر برای تولید برق در ازبکستان است تا اهداف انرژی پاک را پیش ببرد.

-حمل و نقل و امور زیربنایی:

سرمایه گذاری در اجرای پروژه‌های زیربنایی به ویژه در حوزه راهسازی، تاسیس شرکتهای مشترک لجستیکی و بطور کلی سرمایه گذاری در جهت تسهیل حمل و نقل و ترانزیت کالا بین دو کشور هدف اصلی همکاری‌های دو کشور در این بخش بوده است.

-تولید مشترک تجهیزات صنعتی:

چندین پروژه سرمایه گذاری مشترک در زمینه تولید خودرو، تولید محصولات نساجی و تجهیزات کشاورزی در ازبکستان در جریان است. مهمترین آنها پروژه مشارکت با شرکت کاماز روسیه با اتحادیه خودرو ازبکستان برای تولید مشترک کامیون است.

-تولید مواد شیمیایی، پتروشیمی و کود:

روسیه در صنایع شیمیایی ازبکستان از جمله پروژه‌هایی برای تولید کود و سایر محصولات شیمیایی و پتروشیمی سرمایه گذاری کرده است.

کلام آخر اینکه ازبکستان و روسیه برنامه‌های بلندپروازانه ای برای ارتقاء همکاری اقتصادی و افزایش  ارزش کل پروژه‌های مشترک به بیش از 44 میلیارد دلار دارند.

انتظار می رود در سال 2024، شرکت های روسی حدود 5 میلیارد دلار در ازبکستان سرمایه گذاری کنند. این نشان دهنده افزایش قابل توجهی نسبت به سال قبل است که طی آن سرمایه گذاری‌ها حدود 3 میلیارد دلار بوده است. این سرمایه گذاری‌ها بخشی از توافق نامه‌های همکاری گسترده تر بین دو کشور است که در حال حاضر شامل بیش از 3000 سرمایه گذاری مشترک در بخش های مختلف است.

  مهاجرت نیروی کار ازبکستان به روسیه

ازبکستان یکی از منابع مهم تامین نیروی کار روسیه می‌باشد، بطوریکه در حال حاضر حدود 40 درصد نیروی کار خارجی ( بین 1.8 تا 2 میلیون نفر) این کشور را ازبکها تشکیل می دهند. پول های ارسالی مهاجران کارگری ازبک که در بخش های صنعتی، ساخت و ساز و خدماتی روسیه به کار گرفته شده اند، یکی از منابع مهم ورود ارز به ازبکستان محسوب می‌شود.

 روابط مالی و بانکی بین ازبکستان و روسیه

1.بانک های روسیه در ازبکستان:

چندین بانک روسی از جمله VTB Bank، Gazprombank و Sberbank در ازبکستان فعالیت و امور پولی همکاری‌های تجاری، پروژه‌های سرمایه‌گذاری و کسب و کار اتباع دو کشور را تأمین مالی می‌کنند.آنها معاملات فرامرزی، وام ها و جریان سرمایه گذاری بین دو کشور را تسهیل می‌کنند.

2.فعالیت بانک های ازبک در روسیه:

طی سالیان اخیر نیز بانک ها و موسسات مالی ازبکستان،برای حمایت از مهاجران کارگری و تسهیل ارسال وجوه، که برای اقتصاد ازبکستان حیاتی است، روندافتتاح دفاتر خود در روسیه را تسریع نموده اند.

3.ابتکارات مالی مشترک:

روسیه و ازبکستان توافقنامه‌هایی را برای تقویت روابط بانکی، تامین مالی پروژه‌های مشترک و تجارت دوجانبه و استفاده از ارز ملی،با حمایت موسسات مالی دولتی و خصوصی دو طرف امضا کرده اند.

4.استفاده ازارزهای ملی در تجارت:

طی سالهای اخیر دو کشور،استفاده از سوم ازبکستان و روبل روسیه در تجارت دوجانبه را رشد داده اند، بدین ترتیب وابستگی خود را به دلار آمریکا و مخاطرات ارزی مترتبه آن را کاهش داده اند.

5.تامین مالی سرمایه گذاری:

بانک‌ها و صندوق‌های توسعه روسیه وام‌ها و خطوط اعتباری قابل توجهی برای حمایت از پروژه‌های زیربنایی و صنعتی در ازبکستان، از جمله سرمایه‌گذاری‌های انرژی، حمل‌ونقل و تولید صنعتی ارائه کرده‌اند.

نهادهایی مانند بانک توسعه اوراسیا (EDB) و Vnesheconombank پروژه‌های مشترک در ازبکستان، به ویژه در بخش هایی مانند کشاورزی، انرژی و حمل و نقل را تامین مالی می‌کنند.

حواله‌ها و حمایت از کارگران مهاجر ازبک

1.انتقال حواله:

بخش بزرگی از مهاجران کارگری ازبکستان در روسیه برای ارسال حواله به کشورشان به سیستم های بانکی متکی هستند. خدماتی مانند Unistream، KoronaPay و انتقال بانک به بانک برای این تراکنش‌ها بسیار مهم هستند.

2.دسترسی آسان به تسهیلات بانکداری :

هر دو کشور در تلاش هستند تا دسترسی بانکی را برای مهاجران ساده کنند، از جمله صدور کارت های بانکی که در هر دو کشور کار می‌کنند و هزینه‌های نقل و انتقالات را کاهش می دهند.

 اصلاحات مالی ازبکستان:

 هدف اصلاحات مالی ازبکستان جذب سرمایه گذاری بیشتر روسیه از طریق آزادسازی مقررات بانکی، تشویق رشد بخش خصوصی و باز کردن بازار مالی خود به روی سرمایه گذاران خارجی است.

چشم انداز آینده همکاری‌های مالی و بانکی دو کشور

این کشورها در حال بررسی فناوری‌های مالی دیجیتال، از جمله همکاری بالقوه در ارزهای دیجیتال و سیستم‌های پرداخت فرامرزی، برای ساده‌سازی تراکنش‌ها و افزایش یکپارچگی اقتصادی هستند.

انتظار می رود همکاری‌های مالی دو کشور با حمایت از تلاش های مشترک در یکپارچگی منطقه ای از طریق اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU  ) بیشتر شود.

 برنامه‌های پیش رو و سایر ابتکارات مشارکتی

1.ادغام منطقه ای:

الحاق بالقوه ازبکستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU)، که روسیه رهبری آن را بر عهده دارد، می‌تواند با رفع موانع تجاری و افزایش تحرک نیروی کار، روابط اقتصادی را عمیق‌تر کند.

2.توسعه زیرساخت های حمل و نقلی:

تلاش های مشترک در توسعه کریدورهای حمل و نقل، مانند کریدور شمال-جنوب، با هدف تقویت مسیرهای تجاری که آسیای مرکزی، روسیه و فراتر از آن را به هم متصل می‌کند، است.

در حوزه حمل و نقل ریلی، هدف مشترک دو کشور تقویت اتصال منطقه‌ای است. ارتقای کریدور راه‌آهن آسیای مرکزی-روسیه و کاوش مسیرهای جدید تحت طرح کریدور حمل‌ونقل شمال-جنوب محور همکاری‌های مشترک دو کشور در این زمینه است.

در حوزه حمل و نقل هوایی نیز تلاش های مشترک برای نوسازی زیرساخت های هوانوردی ازبکستان، از جمله سرمایه گذاری‌های مشترک بالقوه در تولید هواپیمااصلی ترین محور همکاری دوجانبه است.

3.کشاورزی و امنیت غذایی

ایجاد مراکز و تسهیلات لجستیک کشاورزی برای فرآوری محصولات کشاورزی در ازبکستان با حمایت سرمایه گذاری‌های روسیه برای تقویت صادرات به بازارهای روسیه.

4.آموزش و فناوری

- مؤسسات آموزشی:

دانشگاه‌های روسیه، از جمله دانشگاه فنی دولتی باومان مسکو، در حال افتتاح شعبه‌هایی در ازبکستان هستند که آموزش علمی و فنی را افزایش می‌دهند.

همکاری دیجیتال و فناوری اطلاعات:

توسعه مشترک فن‌آوری‌های دیجیتال و سیستم‌های حکومت الکترونیکی برای مدرن‌سازی محیط‌های اداری و تجاری ازبکستان مهمترین هدف همکاری‌های دو کشور در این حوزه است.

5.توسعه گردشگری:

 اجرای پروژه‌های مشترک با هدف افزایش گردشگر ورودی و خروجی کشورها، جذب سرمایه شرکتهای روس در جهت ارتقاء زیرساختهای گردشگری ازبکستان و برگزاری برنامه‌های فرهنگی به منظور شناسایی ظرفیتهای گردشگری دو کشور و التقاط فرهنگی مردم از مهمترین برنامه‌های مشترک دو کشور است.