ارزیابی وضعیت کشورهای اروپایی بر اساس شاخص گذار شبکه در سال 2024
گذار شبکه، چالشی پیچیده و چند وجهی است که ویژگی‌های متعدد هر سیستم انرژی و روابط بین آنها را بازگو می‌کند که تاکنون، مطالعه تطبیقی جامعی در خصوص آن انجام نشده است. برای پر کردن این شکاف، اندیشکده GLOBSEC، برای اولین بار شاخص گذار شبکه (Grid Transition Index 2024) را ارائه کرده است. بر اساس این شاخص، آمادگی 35 کشور اروپایی در گذار شبکه انتقال نشان داده می‌شود و عملکرد آنها در سه حوزه وضعیت فعلی زیرساخت‌های شبکه‌ای و بنیان‌های اقتصادی، وضعیت شبکه در سال 2030 و پذیرش فناوری‌های حیاتی برای گذار موفقیت آمیز به انرژی سبز مورد ارزیابی قرار گرفته است.
تحول و دگرگونی در سیستم‌های انرژی برای رسیدن به آینده پایدار مستلزم ادغام حجم زیادی از انرژی‌های تجدیدپذیر میباشد. علاوه بر این، کربن‌زدایی هم نیاز به الکتریکی شدن بخش‌هایی دارد که به طور سنتی با سوخت‌های فسیلی تغذیه می‌شوند. این نوع از برقی شدن، فشار قابل توجهی بر شبکه‌های برق وارد می‌کند که باید مقادیر بیشتری را انتقال دهند و الگوهای جدید مصرف برق را تامین نمایند؛ اما این انتظارات از شبکه برق به سختی در اروپا قابل تامین میباشد و در مورد توانایی‌های آتی نیز شک و تردیدهایی وجود دارد. عملکرد سیستم‌ها در ناتوانی در اتصال مشتریان جدید، قطعی خدمات و تلاش برای ادغام سطوح متوسط انرژی‌های تجدیدپذیر نشان می‌دهد که بسیاری از شبکه‌ها قادر به انجام این کار نمی‌باشند و ریسک مهم حصول به هدف بزرگتر (که همان گذار سبز انرژی است) را بازگو کنند.
تاکنون هم ارزیابی کمی از میزان آمادگی شبکه‌های اروپایی برای این تغییر حیاتی وجود نداشته است. گذار شبکه یک چالش پیچیده و چند وجهی است که ویژگی‌های متعدد هر سیستم انرژی و روابط بین آنها را بازگو می‌کند. به دلیل چالش‌های روش شناختی، یک مطالعه تطبیقی جامعی از شبکه انتقال تاکنون نیز انجام نشده است. برای پر کردن این شکاف، اندیشکده گلوب سک GLOBSEC که مقر آن در براتیسلاوا (اسلواکی) و شعب آن در بروکسل، واشنگتن، اتریش و کیف قرار دارند و متعهد به تقویت امنیت، ایمنی و پایداری در اروپا و سراسر جهان میباشد، برای اولین بار شاخص گذار شبکه (Grid Transition Index 2024) را ارائه کرده است. بر اساس این شاخص، آمادگی 35 کشور اروپایی در گذار شبکه انتقال نشان داده می‌شود و عملکرد آنها در سه حوزه وضعیت فعلی زیرساخت‌های شبکه‌ای و بنیان‌های اقتصادی، وضعیت شبکه در سال 2030 و پذیرش فناوری‌های حیاتی برای گذار موفقیت آمیز به انرژی سبز مورد ارزیابی قرار گرفته است.
یافته‌های این گزارش، تفاوت‌های قابل توجهی در میزان آمادگی برای گذار شبکه را نشان می‌دهد. به استثنای هلند (فاقد آمادگی) و آلمان و ایرلند (تاحدودی آماده)، به طور کلی کشورهای اروپای غربی آمادگی بهتری را دارا می‌باشند. اما در اروپای مرکزی و شرقی نیز عملکرد برخی از کشورهای بسیار بد میباشد (نقشه زیر) و تصورات رایج درباره آمادگی کشورها را به چالش کشیده و اهمیت سیاست‌های مسئولانه انرژی برای داشتن آینده پایدار و قابل اعتماد از نظر انرژی را مورد تاکید قرار داده است.
حتی با وجود پیشرفت‌های قابل توجه، هنوز تولید برق از سوخت‌های فسیلی در سراسر اروپا رایج میباشد. به طور متوسط در 35 کشور اروپایی بیش از 40 درصد برق از محل سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود که اکثریت قابل توجهی از آنها باید طی یک دهه آینده از این فرایند حذف شوند و با فشار روزافزون بر روی شبکه‌های برق مواجه خواهند شد.
شاخص گذار شبکه، تفاوت‌ها در خصوص میزان پذیرش مورد انتظار کشورها نسبت به تکنولوژی‌های جدید شبکه و تجدیدپذیر را هم برجسته می‌کند. شکاف گسترده در استقرار این شبکه‌ها، می‌تواند اختلافات در هزینه‌های برق و مزیت‌های رقابت نسبی در صنایع در سراسر اروپا را نشان دهد. درخصوص تکنولوژی‌های جدید، تمامی‌کشورهای اروپایی انتظار دارند که تا سال 2023 در مقوله باطری‌های شبکه، همگرایی اتفاق بیافتد اما در مقیاس، تفاوت‌های گسترده‌ای می‌تواند وجود داشته باشد. حتی ناهمگونی بیشتر در پذیرش «پاسخ به تقاضا» در بین کشورهای اروپایی وجود دارد چنانچه هفت کشور اروپائی حتی درباره هر گونه ظرفیت‌سازی برای پاسخ به تقاضا تا سال 2023 نیز برنامه‌ریزی نمی‌کنند. پذیرش کم فناوری‌های جدید ممکن است نیاز به زیرساخت‌های فیزیکی بیشتر و افزایش هزینه‌های سیستم هم داشته باشد.
گذار شبکه کماکان در سیاست‌گذاری‌های اروپایی‌ها نادیده گرفته شده است. برنامه‌های ملی بازیابی و تاب‌آوری کشورها نشان می‌دهد که تنها چند کشور اتحادیه اروپا به طور کامل اهمیت شبکه‌ها را درک کرده‌اند. علاوه بر این، حتی برخی از کشورهایی که با سطوح پایین آمادگی مواجه بودند، از پتانسیل صندوق‌های بازیابی و تاب‌آوری برای بهبود شبکه‌های خود و اتخاذ اصلاحات لازم استفاده نکرده‌اند. برای پیمایش موفقیت آمیز پیچیدگی‌های گذار شبکه، سیاست‌ها باید با شرایط منحصر به فرد هر کشور سازگار باشد. نتایج این شاخص بر نیاز به راه‌حل‌های مناسب کشوری تاکید می‌کند، در حالی که استراتژی‌های کلی مانند صدور مجوز کارآمدی و انعطاف‌پذیری افزایش یافته و در همه جا قابل اجرا می‌باشند؛ با این وجود، سایر استراتژی‌ها باید با زمینه‌های ملی سازگار شوند. سرمایهگذاری قابل توجهی در زیرساخت شبکه مورد نیاز است و اختصاص منبع برای تامین مالی هم بسیار مهم است. تامین مالی نباید بر مصرف کنندگان برق فشار بیاورد، زیرا این امر می‌تواند با افزایش هزینه‌های برق، مانع گذار به انرژی سبز شود. جدای از یارانه‌های مالی، سیاست‌گذاران باید با تسریع فرآیندهای مجوز برای شبکه‌هایی که برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده می‌شوند، امکان گذار شبکه را فراهم کنند.