راهبرد ویتنام در صنعت نیمه رسانا تا سال 2030 و چشم انداز 2050
ویتنام اهمیت فزاینده صنعت نیمه‌رسانا را در توسعه اقتصادی، پیشرفت فناوری و رقابت جهانی به رسمیت شناخته است و در پاسخ به این موضوع دولت این کشور اخیراً استراتژی توسعه صنعت نیمه‌رسانا با یک نقشه راه روشن برای دستیابی به اهداف تا سال 2030 و چشم‌انداز بلندمدت برای سال 2050 را اعلام کرد. تدوین چنین برنامه راهبردی با هدف تبدیل ویتنام به عنوان یک بازیگر کلیدی در زنجیره تأمین جهانی نیمه‌رسانا و ترویج خودکفایی و نوآوری ملی صورت گرفته است.
صنعت نیمه‌رسانا به عنوان یک ستون حیاتی در عصر دیجیتال و قلب تپنده بسیاری از فناوری‌های پیشرفته، توجه ویژه‌ای را از سوی قدرت‌های جهانی و نوظهور به خود جلب کرده است. این صنعت نقش مهمی در رشد فناوری‌های نوین مانند اینترنت اشیا (IoT)، هوش مصنوعی (AI)، خودروهای خودران، و فناوری‌های مخابراتی پیشرفته مانند 5G دارد و از نظر راهبردی برای اقتصادهای بزرگ و توسعه‌یافته بسیار مهم و به دلیل پیشرفت‌های سریع فناوری و تقاضای بالای محصولات الکترونیکی در سراسر جهان، ارزش آن به طور مداوم در حال افزایش است.
افزایش تقاضا برای تراشه‌های تخصصی، تغییرات ژئوپلیتیکی به ویژه در روابط تجاری بین آمریکا و چین و پیگیری سیاست کاهش وابستگی به چین و متنوع‌سازی زنجیره تأمین نیمه رسانا توسط دولت‌های غربی باعث ایجاد فرصت‌های بزرگی برای کشورهای نوظهوری مانند ویتنام شده تا به عنوان گزینه‌های جایگزین برای تولید و تأمین تراشه‌ها مورد توجه قرار گیرند و همزمان ویتنام به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، نیروی کار جوان و سیاست‌های حمایتی از سرمایه‌گذاری خارجی و با حمایت و سرمایه گذاری شرکت‌های بزرگی مانند سامسونگ، اینتل و اپل در حال تبدیل شدن به یکی از قطب‌های مهم در زنجیره تأمین نیمه‌رسانا و در حال جانمایی خود در اکوسیستم تولید جهانی است. در همین راستا و به منظور تقویت و چارچوب مند نمودن اقدامات ویتنام در زمینه صنعت نیمه رسانا آقای فام مین چین نخست وزیر ویتنام در 21 سپتامبر 2024 راهبرد این کشور در توسعه این صنعت تا سال 2030 و چشم انداره 2050 را امضاء و برای اجرا به بخش های مختلف دولت ارسال نموده است.
در این راستا، نخست وزیر ویتنام بر اهمیت صنعت نیمه رساناها در آینده نه تنها به دلیل نیاز گسترده به این قطعات در صنایع مختلف، بلکه به دلیل تأثیر آن بر خودکفایی کشورها و جایگاه آن‌ها در زنجیره تأمین جهانی تاکید و بر توان کشورهای پیشرو در تولید نیمه‌رسانا‌ها و کنترل بیشتر بر توسعه این فناوری‌های اشاره و صنعت نیمه‌رسانا را به عنوان یک صنعت حیاتی در شکل‌دهی به اقتصاد دیجیتال آینده که قادر به ایجاد مزیت رقابتی در سطح جهانی و کلید دسترسی به تکنولوژی‌های نوین است، تعریف کرده است.
فرمول و نقشه راه توسعه ویتنام در صنعت نیمه رسانا
آقای چین از یک سو، تغییرات و بازتنظیمات اساسی صنعت نیمه رسانا و روندهای جدید در حال ظهور را به مثابه فرصت‌هایی برای ترویج خودکفایی و توسعه ظرفیت تولید نیمه رسانا‌های ویتنام قلمداد نموده و از سوی دیگر سو بر مزایای جغرافیایی و انسانی ویتنام برای مشارکت فعال و عمیق‌تر در زنجیره تأمین جهانی صنعت نیمه رسانا تاکید داشته است و نقشه راه راهبرد توسعه صنعت نیمه رسانا ویتنام تا سال ۲۰۳۰ و چشم‌انداز سال ۲۰۵۰ را طبق فرمول C = SET + 1 تدوین نموده است.
در این فرمول C به معنای تراشه نیمه رسانا (Semiconductor Chip)، S به معنای تخصصی شده و تراشه تخصصی (Specialized)، E به معنای الکترونیک و صنعت الکترونیک (Electronics)، T به معنای استعداد و منابع انسانی (Talent) و 1+ به معنای ویتنام به عنوان یک مقصد جدید و امن برای زنجیره تأمین جهانی در صنعت نیمه رسانا است.
به منظور اجرا و عملیاتی نمودن راهبرد توسعه صنعت نیمه رسانای نخست‌وزیر یک نقشه راه سه مرحله‌ای ترسیم شده است.
مرحله نخست از 2024 تا 2030
هدف اصلی در این دوره بهره‌گیری از مزایای جغرافیایی و منابع انسانی در صنعت نیمه رسانا، جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، تبدیل ویتنام به یکی از مراکز جهانی نیروی انسانی در حوزه نیمه رسانا و ایجاد ظرفیت در تمامی مراحل تحقیق، طراحی، تولید، بسته‌بندی و آزمایش صنعت نیمه رسانا است. برنامه اقدامی دولت ویتنام تا پایان 2030 عبارت است از:
تاسیس حداقل ۱۰۰ شرکت طراحی، یک کارخانه تولید تراشه نیمه رسانا در مقیاس کوچک و ۱۰ کارخانه بسته‌بندی و آزمایش محصولات نیمه رسانا؛
توسعه محصولات نیمه رسانا در صنایع و زمینه‌های مختلف؛
افزایش درآمد صنعت نیمه رسانا به بیش از ۲۵ میلیارد دلار در سال و کسب ۱۰ تا ۱۵ درصدی ارزش افزوده در داخل ویتنام؛
افزایش تعداد نیروی انسانی در حوزه صنعت نیمه رسانا به بیش از ۵۰ هزار مهندس و فارغ التحصیلان دانشگاهی؛
مرحله دوم از 2030 تا 2040
در این دوره صنعت نیمه رسانا و الکترونیک ویتنام با استمداد از توان داخلی و سرمایه‌گذاری خارجی توسعه یافته و به یکی از مراکز جهانی صنعت نیمه رسانا تبدیل میشود. برنامه اقدامی دولت ویتنام تا پایان 2040 عبارت است از:
تاسیس حداقل ۲۰۰ شرکت طراحی، ۲ کارخانه تولید تراشه نیمه رسانا، ۱۵ کارخانه بسته‌بندی و آزمایش محصولات نیمه رسانا؛
دستیابی تدریجی به خودکفایی در حوزه تکنولوژی طراحی و تولید محصولات نیمه رسانا؛
افزایش درآمد صنعت نیمه رسانا به بیش از ۵۰ میلیارد دلار در سال و کسب 15 تا 20 درصدی ارزش افزوده در داخل ویتنام؛
افزایش تعداد نیروی انسانی در حوزه صنعت نیمه رسانا به بیش از ۱۰۰ هزار مهندس و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی؛
مرحله سوم از 2040 تا 2050
در این دوره صنعت نیمه رسانا و الکترونیک ویتنام با تمرکز بر تحقیق و توسعه به یکی از کشورهای پیشرو در صنعت نیمه رسانا و الکترونیک در جهان تبدیل خواهد شد. برنامه اقدامی دولت ویتنام تا پایان 2050 عبارت است از:
تاسیس ۳۰۰ شرکت طراحی، ۳ کارخانه تولید تراشه نیمه رسانا، ۲۰ کارخانه بسته‌بندی و آزمایش محصولات نیمه رسانا؛
افزایش درآمد صنعت نیمه رسانا به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار در سال و کسب 20 تا 25 درصدی ارزش افزوده در داخل ویتنام؛
آموزش نیروی انسانی با ساختار و تعداد مناسب برای برآورده‌سازی نیازهای توسعهای صنعت نیمه رسانا؛
کامل نمودن اکوسیستم صنعت نیمه رسانا ویتنام برای خودکفایی و دستیابی به ظرفیت پیشرو در برخی از مراحل و بخش‌های زنجیره تولید؛
وظایف و راهکارها:
ویتنام برای دستیابی به اهداف تعیین‌شده در راهبرد توسعه صنعت نیمه رسانا ویتنام تا سال ۲۰۳۰ و چشم‌انداز ۲۰۵۰ پنج وظیفه و راهکار اجرایی تعریف نموده است که عبارتند از:
توسعه تراشه‌های تخصصی از طریق تحقیق و توسعه در زمینه محصولات تراشه‌های تخصصی نسل جدید و جذب سرمایه‌گذاری در مراکز تحقیقاتی حوزه نیمه رساناها، با تمرکز بر زمینه‌هایی مانند تراشه‌های هوش مصنوعی، تراشه‌های اینترنت اشیاء؛ ایجاد مکانیسم پشتیبانی برای به اشتراک‌گذاری و استفاده از برخی زیرساخت‌های آزمایشگاهی و مراکز تحقیقاتی؛ گسترش تحقیق و توسعه، انتقال فناوری در سطح ملی، موسسات تحقیقاتی، دانشگاه‌ها و شرکت‌های فعال در زمینه نیمه رساناها؛ توسعه اکوسیستم صنعت نیمه رسانا داخلی، اتصال با اکوسیستم صنعت نیمه رسانا شرکای راهبردی؛ ایجاد بسترها و ابزارهایی برای خدمت به استارت‌آپ‌های مبتکر و آموزش متخصصین؛ ترویج توسعه و استفاده از تراشه‌های تخصصی در برخی صنایع و زمینه‌ها مانند کشاورزی با فناوری پیشرفته، صنعت خودکارسازی، لوازم الکترونیکی مصرفی، صنعت تحول دیجیتال و غیره؛ توسعه مکانیسم‌های ترجیحی، حمایت‌های سرمایه‌گذاری و تأمین مالی ویژه دولتی برای ساخت کارخانه‌های کوچک تولید تراشه‌های نیمه رسانا با فناوری پیشرفته که نیازها در حوزه‌های پژوهشی، طراحی و تولید تراشه‌های نیمه رسانا را برآورده نماید؛ حمایت از شرکت‌ها و مراکز تحقیقاتی و آموزشی برای سفارش تولید تراشه‌های نیمه رسانا بر اساس مدل متمرکز [1]Multi Project Wafer به منظور صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌های تولید و تشویق پروژه‌های تحقیقاتی و استارت‌آپ‌ها در حوزه نیمه رسانا.
توسعه صنعت الکترونیک از طرق تمرکز بر تخصیص منابع برای تحقیق و توسعه دستگاه‌های الکترونیکی با تمرکز بر دستگاه‌های نسل جدید؛ استفاده از بودجه دولتی برای خرید تجهیزات الکترونیکی داخلی برای ترویج و توسعه بازار صنعت الکترونیک؛ حمایت و تشویق شرکت‌های بزرگ داخلی برای تولید تجهیزات الکترونیکی نسل جدید به منظور توسعه به شرکت‌های چندملیتی، افزایش رقابت‌پذیری جهانی و توسعه بازارهای بین‌المللی؛ ایجاد مکانیسم‌های تشویقی برای تشویق شرکت‌های فناوری دیجیتال به گسترش سرمایه‌گذاری و تولید تجهیزات الکترونیکی نسل جدید؛ حمایت از فعالیت‌های استارت‌آپ‌های خلاق و مبتکر در زمینه نیمه رسانا و الکترونیک؛ توسعه اکوسیستم صنایع پشتیبانی، ترویج انتقال فناوری، تقویت مشارکت و همکاری با شرکت‌های خارجی برای تولید تجهیزات الکترونیکی تخصصی و غیرنظامی نسل جدید؛ حمایت و تشویق شرکت‌های نیمه رسانا و الکترونیک ویتنام برای مشارکت در برنامه توسعه برند ملی و هدف‌گذاری برای بازارهای داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی؛ ترویج تجارت و سرمایه‌گذاری در صنعت نیمه رسانا و الکترونیک در بازارهای کلیدی؛ انتخاب تعدادی از محصولات نیمه رسانا و الکترونیکی برای برنامه توسعه محصولات ملی؛
توسعه نیروی انسانی و جذب استعدادها در حوزه نیمه رسانا از طریق تمرکز و اولویت‌بندی در بازآموزی، آموزش پیشرفته و انتقال و جابجایی منابع انسانی موجود در زمینه‌های الکترونیک، مخابرات، فناوری اطلاعات و فناوری دیجیتال بر اساس پیش‌بینی‌ها، چشم‌انداز بلندمدت و در پیوستگی نزدیک با تقاضای بازار؛ ارائه حمایت‌های مالی برای فعالیت‌های آموزشی، توسعه برنامه‌های درسی و پژوهشی در مقاطع دانشگاهی و تحصیلات تکمیلی؛ سرمایه‌گذاری و خرید تجهیزات مدرن برای مراکز آموزشی و مؤسسات تحقیقاتی؛ توسعه مراکز داده و سیستم‌های ابررایانه برای خدمت و کمک به فعالیت‌های تحقیقاتی، آموزشی و توسعه ای در زمینه‌های نیمه رسانا، الکترونیک و فناوری‌های دیجیتال جدید مانند هوش مصنوعی، محاسبات ابری و غیره؛ توسعه سازوکارها و سیاست‌های نوآورانه برای جذب و پرورش استعدادها و کارشناسان ارشد برجسته جهانی در زمینه‌های نیمه رسانا و الکترونیک در داخل و خارج از ویتنام؛ ارتباط با کارشناسان برجسته داخلی و بین‌المللی، به ویژه کارشناسان ویتنامی‌که در خارج از کشور فعالیت دارند برای تشکیل شبکه نوآوری ویتنام در زمینه نیمه رساناها؛ همکاری ملی در تأمین نیروی انسانی در حوزه نیمه رسانا با برخی کشورهایی که کمبود نیروی انسانی دارند؛ امضای اسناد و یادداشت تفاهم در خصوص نیازهای نیروی انسانی بین مؤسسات آموزشی و شرکت‌های داخلی و خارجی نیمه رسانا و الکترونیک؛
جذب سرمایه‌گذاری در بخش نیمه رسانا از طریق ارائه بیشترین سازوکار تشویقی برای جذب پروژه‌های سرمایه‌گذاری خارجی با محتوای فناوری بالا در صنعت نیمه رسانا و الکترونیک از منابع بودجه ملی و محلی؛ توسعه یک سازوکار اداری یک‌مرحله‌ای برای پروژه‌های سرمایه‌گذاری در صنعت نیمه رسانا و الکترونیک؛ ایجاد یک صندوق حمایت از سرمایه‌گذاری برای کاهش تأثیر حداقلی مالیات جهانی؛ در اولویت قرار دادن شرکت‌های خارجی فعال در زمینه‌های نیمه رسانا و الکترونیک که فعالیت‌های تحقیقاتی و توسعه ای در ویتنام انجام و از صنایع ویتنامی استفاده می‌کنند و شرکت‌های مشترک و انجمن‌هایی با شرکت‌های ویتنامی تشکیل می‌دهند؛ ایجاد شرایط مناسب برای شرکت‌های دولتی، خصوصی، شرکت‌های بزرگ، متوسط و کوچک برای تاسیس شرکت‌های مشترک با شرکت‌های خارجی در زمینه‌های نیمه رسانا و الکترونیک؛ ایجاد سازوکار مسیر سبز و سایر سازوکارها برای تسهیل امور شرکت‌های پشتیبانی، شرکت‌های واردات و صادرات کالای فعال در زمینه تامین مواد خام و قطعات مربوط به صنعت نیمه رسانا، تجهیزات الکترونیکی تخصصی نسل جدید؛ سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های دیجیتال، زیرساخت‌های برق، اعمال سازوکارهای حمایتی در حوزه قیمت برق و آب برای پاسخگویی به نیازهای کارخانه‌های تولیدکننده تجهیزات نیمه رسانا و الکترونیک در مناطق برنامه‌ریزی‌شده؛ اولویت‌دادن به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و انرژی سبز برای خدمت به صنایع نیمه رسانا و الکترونیک؛
سایر وظایف و راهکارها مانند ایجاد کمیته ملی راهبری توسعه صنعت نیمه رسانا به ریاست نخست‌وزیر: این کمیته یک سازمان هماهنگ‌کننده بین‌بخشی است که وظیفه کمک به دولت در تحقق، هدایت و هماهنگی و انجام امور بین‌بخشی مرتبط با ترویج توسعه صنعت نیمه رسانا در ویتنام را بر عهده دارد؛ ایجاد هیات/گروه کارشناسان صنعت نیمه رسانا (گروه کارشناسان): این هیات یک نهاد مشورتی و تخصصی مستقل است که با هدف ارائه نظرهای کارشناسی و تحلیل‌های تخصصی به منظور مشاوره و کمک به کمیته راهبری و نخست وزیر در هدایت و جهت‌دهی به توسعه صنعت نیمه رسانا در ویتنام ایجاد میشود و ریاست این گروه بر عهده وزیر اطلاعات و ارتباطات است. گروه کارشناسان متشکل از نمایندگان اتحادیه‌ها، انجمن‌ها، شرکت‌ها، مؤسسات تحقیقاتی و آموزشی و کارشناسان برجسته در زمینه نیمه رساناها است؛ ایجاد یک سیستم و سازمان‌های ارزیابی کیفیت، مراکز آزمایش و بازرسی برای محصولات و خدمات نیمه رسانا و الکترونیک؛ افزودن یک بند هزینه برای تحقیق و توسعه، ساخت و تولید محصولات نیمه رسانا و تجهیزات الکترونیکی در ویتنام از صندوق ملی توسعه علم و فناوری و صندوق ملی نوآوری فناوری؛ ترویج همکاری‌های بین‌المللی برای جذب منابع لازم جهت توسعه صنعت نیمه رسانا و الکترونیک ویتنام؛ تقویت نقش نمایندگی‌های دیپلماتیک ویتنام در خارج از کشور برای ترویج همکاری‌های بین‌المللی در حوزه صنعت نیمه رسانا و الکترونیک؛ تدوین مقررات مربوط به بهره‌برداری، پردازش، بازیافت و دفع زباله‌های سمی در فرایند بهره‌برداری از منابع و تولید نیمه رساناها و تجهیزات الکترونیکی؛ اولویت‌بخشی به ترویج پروژه‌های تولید سبز در بخش نیمه رسانا و صرفه‌جویی در انرژی و منابع و حفاظت از محیط زیست.
نتیجه گیری:
پیشرفت‌های فناوری، افزایش تقاضا برای تراشه‌ها و تغییرات ژئوپلیتیکی فرصت‌های جدیدی برای ویتنام به ارمغان آورده تا از مزایای ژئوپلیتیکی و منابع انسانی برای نقش‌آفرینی بیشتر در زنجیره تأمین نیمه‌رسانا استفاده کند. دولت ویتنام با تدوین راهبرد صنعت نیمه رسانا تا سال 203 و چشم انداز 2050 درصدد دستیابی به ایجاد قابلیت‌های اصلی در صنعت نیمه‌رسانه تا سال 2030، تبدیل به مرکز جهانی نیمه‌رسانا تا سال 2040 و رهبری جهانی تا سال 2050 و پنج حوزه تمرکز راهبردی خود را به توسعه تراشه‌های تخصصی، رشد صنعت الکترونیک، توسعه منابع انسانی، جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد یک اکوسیستم ملی نیمه‌رسانا قرار داده است. به نظر می رسد راهبرد ویتنام برای توسعه صنعت نیمه‌رسانا بازتابی از اهداف گسترده‌تر اقتصادی این کشور برای تبدیل شدن به یک مرکز منطقه‌ای برای صنایع پیشرفته و یک بازیگر کلیدی در زنجیره تأمین جهانی نیمه‌رسانا است و با تدوین یک نقشه راه روشن، سرمایه‌گذاری هدفمند در منابع انسانی و مشارکت‌های راهبردی بین‌المللی، در صدد است صنعت نیمه‌رسانای خود را تا سال 2050 به یک موتور محرک اقتصادی بزرگ تبدیل کند. با این وجود ویتنام دارای چندین چالش برای عملیاتی نمودن راهبرد صنعت نیمه رسانا است که عبارتند از: تأمین زیرساخت‌های مناسب برای تولید نیمه‌رسانا؛ هزینه بالای سرمایه‌گذاری فناوری و تدوین چارچوب‌های قانونی مناسب برای ارتقاء نوآوری و حفاظت از محیط زیست و رقابت بسیار شدید در صنعت جهانی نیمه‌رسانا؛
شایان ذکر است ویتنام در حال حاضر چندین مرکز صنعتی برای تولید قطعات الکترونیکی و نیمه‌رسانا دارد. این مراکز به دلیل سیاست‌های حمایتی دولت برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی، به قطب‌های تولیدی تبدیل شده‌اند. برخی از مهم‌ترین این مراکز شامل منطقه اقتصادی شمالی (Hanoi - Bac Ninh - Bac Giang) به ویژه شهر هانوی و استان‌های باک‌نین و باک‌جیانگ، منطقه اقتصادی جنوبی (Ho Chi Minh City - Binh Duong - Dong Nai) به ویژه شهر هوشی‌مین و مناطق اطراف آن مانند بین‌دوونگ و دونگ‌نای، منطقه اقتصادی مرکزی (Da Nang - Quang Nam) به ویژه شهر دانانگ و استان کوانگ‌نام و پارک فناوری پیشرفته سایگون (Saigon Hi-Tech Park - SHTP) هستند.
[1] مدل «ویفر چند پروژه‌ای» (Multi Project Wafer) یا MPW به روشی در ساخت مدارهای مجتمع (IC) گفته میشود که در آن چندین طرح مختلف از پروژه‌های مختلف به صورت همزمان روی یک ویفر سیلیکونی تولید می‌شوند. این روش امکان کاهش هزینه‌ها و تسریع در ساخت نمونه‌های اولیه مدارهای مجتمع را فراهم می‌کند، زیرا هزینه‌های بالای تولید یک ویفر به تنهایی بین پروژه‌های مختلف تقسیم میشود. در این مدل، طراحان می‌توانند طرح‌های خود را ارائه دهند و شرکت تولیدکننده آن‌ها را به طور مشترک با طرح‌های دیگر روی یک ویفر تولید می‌کند. این روش معمولاً برای پروژه‌های تحقیقاتی، دانشگاهی، یا شرکت‌هایی که نیاز به تولید تعداد کمی از نمونه‌های اولیه دارند، به‌کار می‌رود.