نقش بنادر در اقتصاد دریامحور کامرون

کامرون یکی از کشورهای آفریقایی فعال در حوزه اقتصاد دریامحور است. این کشور دارای سه بندر مهم و راهبردی دوالا، لیمبو و کریبی در سواحل اقیانوس اطلس می‌باشد که اقتصاد و تجارت کشورهای مرکز آفریقا را به سایر نقاط جهان پیوند می زند. همچنین بنادر تیکو و گاروا از جمله بنادر واقع در آبراهه‌های داخل سرزمین کامرون می‌باشند که تجارت میان مناطق مختلف کامرون و کشورهای همسایه از جمله نیجریه را تسهیل می‌نماید.

کشورهای آفریقایی مانند کامرون که دارای ظرفیت مناسبی در بخش بنادر می‌باشند می‌توانند در مقایسه با کشورهای محصور در خشکی (جمهوری آفریقای مرکزی، چاد، نیجر، بورکینافاسو و مالی) نقش هاب منطقه‌ای را ایفا نمایند. لذا، افزایش توجه دولتهای آفریقایی از جمله کامرون به توسعه بنادر دوالا، کریبی و لیمبو با مشارکت قدرتهای بزرگ نظیر چین و با هدف افزایش ظرفیت بنادر در راستای توسعه اقتصادی نشان از اهمیت اقتصاد دریا محور در راهبرد کشورهای این قاره دارد.

کامرون یکی از کشورهای فعال  آفریقا در حوزه اقتصاد دریامحور است. این کشور دارای سه بندر مهم و راهبردی به نام‌های دوالا، لیمبو و کریبی در سواحل اقیانوس اطلس می‌باشد که اقتصاد  و تجارت کشورهای مرکز آفریقا را به سایر نقاط جهان پیوند می زند. همچنین بنادر تیکو  و گاروا از جمله بنادر واقع در آبراهه‌های داخل سرزمین کامرون می‌باشند که تجارت میان مناطق مختلف کامرون و همچنین کشورهای همسایه از جمله نیجریه را تسهیل می‌نماید. اقتصاد دریامحور که در ادبیات جهانی عموماً با عنوان اقتصاد آبی از آن یاد می‌شود  به استفاده پایدار کشورها  از ظرفیت منابع و گستره‌های آبی اعم از اقیانوس‌ها، دریاها، دریاچه‌ها و جزایر برای رشد اقتصادی، بهبود معیشت و ایجاد اشتغال و در نهایت افزایش تولید ناخالص داخلی اطلاق می‌گردد. امروزه بنادر به ابزار مهم  اقتصادی در تجارت خارجی بدل گشته است که باید دولت‌ها بدان توجه نمایند. به عبارتی دیگر امروز در اقتصاد جهانی دولتها از بنادر به عنوان یک مزیت ژئوپلیتیکی در راستای تقویت اقتصاد ملی و نقش یابی منطقه‌ای و قرار گرفتن در فرایند تجارت جهانی بهره می‌برند.

یکی از اهداف مهم و راهبردی کامرون در حوزه اقتصاد دریامحور تبدیل به‌ هاب ترانزیت دریایی در عرصه تجاری در منطقه مرکزی آفریقا می‌باشد.  موقعیت هاب کامرون در هم تنیدگی اقتصادی و تجاری منطقه را افزایش  داده و  انتظار می‌رود باعث توسعه تجارت درون منطقه‌ای و همچنین تسهیل همکاری با دیگر مناطق آفریقا گردد. در ادامه به بررسی بنادر مهم کامرون می‌پردازیم.

بندر دوالا

بندر دوالا مهم‌ترین بندر تجاری کامرون می‌باشد. گفتنی است، پرتغالی‌ها نخستین مردمان اروپایی بودند که در پایان قرن پانزدهم به دوالا آمدند. در اواسط قرن هفدهم، مهاجران آفریقایی شهری را در این سرزمین بنا کرده و آن را دوالا[1] نام نهادند. در قرن هجدهم دوالا به مکانی برای تجارت برده در کامرون تبدیل شده بود. در سال 1884 بندر دوالا تحت الحمایه آلمان و همچنین پایتخت کامرون بود. این بندر پس از جنگ دوم جهانی به پرجمعیت‌ترین شهر کامرون بدل گشت که امروز مامن بسیاری از کارگران بومی و سایر کشورهای آفریقایی است. بندر چند منظوره دوالا بندر اصلی کامرون است که در ساحل رودخانه ووری واقع شده است. دوالا بزرگ‌ترین شهر کامرون و همچنین یک مرکز مالی و  تجاری است که در قرن 19 میلادی ساخته شده است و در زمره مراکز صنعتی برتر  در منطقه مرکز آفریقا محسوب می‌گردد. خدمات بندر دوالا صرفاً  به نقل و انتقال کالا  منحصر نبوده بلکه شرکت‌های تولیدی و فرآوری مواد غذایی، بهداشتی و مراکز تعمیر و نگهداری کشتی را نیز در خود جای داده است. از جمله مزیت‌های دیگر این بندر اتصال آن به کشورهای مجاور از طریق بزرگراه و راه آهن می‌باشد که آن را به یک مرکز بزرگ توزیع کالا بدل ساخته است به شکلی که نیمی از تجارت بین المللی دریایی یائونده از این بندر صورت می‌پذیرد.

در این بندر اقلامی چون الوار، قهوه، آلومینیوم، کاکائو، موز و پنبه به بازارهای بین المللی صادر می‌گردد و محموله‌های سوختی مانند بنزین، غلات، مواد شیمیایی، بوکسیت، تجهیزات ساختمانی و ماشین آلات وارد کشور می‌شود. همچنین بندر دوالا مرکز بزرگ ماهیگیری است که طی سالهای اخیر به قطب صنعت غذای دریایی در منطقه تبدیل شده است. بندر دوالا نقش مهمی در تجارت خارجی کامرون دارد و به عنوان مبادی اصلی برای فعالیت‌های واردات و صادرات در منطقه عمل می‌نماید. موقعیت راهبردی بندر و امکانات پیشرفته، کیفیت تجارت دریایی را افزایش داده است. در واقع دوالا بزرگ‌ترین بندر و مرکز حمل و نقل در کامرون و یک مرکز مهم کشتیرانی در غرب و مرکز آفریقا می‌باشد که نقش برجسته‌ای در حوزه لجستیک در خلیج گینه ایفا می‌نماید. بندر دوالا طبق شاخص عملکرد لجستیک بنادر[2] در سال 2023 در رتبه سیزدهم در آفریقا قرار گرفت که بالاتر از بنادر پونت نواق[3] کنگوی برازاویل و  بندر اونیدو[4]در گابن محسوب می‌گردد که به ترتیب در رتبه‌های پانزدهم و نوزدهم قرار داشتند.

بندر گاروا

بندر گاروا [5] یک بندر فصلی است که در رودخانه بنو[6] در شمالغربی واقع شده است و به تجار محلی مناطق شمالی کشور  امکان دسترسی می‌دهد. این بندر از طریق آبراه‌های داخلی به کشور همسایه نیجریه متصل می‌گردد.  بندر مزبور از ماه ژوئن تا اکتبر عملیاتی بوده و توسط شورای شهر اداره می‌گردد. از جمله امکانات بندر گاروا می‌توان به وجود 2 اسکله به ابعاد 250 متر و عمق 6 متر  و انبار ذخیره کالا به مساحت 12 هزار متر مربع و شش انبار به مساحل 4850 متر اشاره نمود. بندر گاروا هیچگونه تجهیزات جابه جایی کانتینری ندارد زیرا بیشتر محموله‌های بسته بندی در مقیاس محلی از این مرکز حمل و نقل می‌گردد. در سال‌های اخیر به دلیل ساخت سد برق آبی این امر باعث کاهش آب ورودی رودخانه و رسوب گل و لای در کانال ناوبری شده  است و در نتیجه ورود کشتی‌ها به منطقه محدود گشته است. در این بندر تخلیه و جا به جایی محموله‌ها  به شکل مکانیزه نبوده و توسط نیروی انسانی و به شکل سنتی صورت می‌پذیرد.  بندر تنها دارای دو جرثقیل متحرک با ظرفیت بارگیری 5 تن است. معمولاً در ماههای تابستان و با خشک شدن کامل رودخانه بنو غیرفعال می‌گردد.

موقعیت بنادر دوالا و گاروا به ترتیب در (جنوب غربی و شمالغربی کامرون)

بندر کریبی

بندر کریبی یکی از بنادر تازه تأسیس کامرون می‌باشد که  با هدف افزایش ظرفیت بنادر این کشور در سال 2018 توسط سرمایه گذاران خارجی از جمله چین توسعه یافت. این بندر در سه ماهه نخست سال 2022  از نظر  ظرفیت بارگیری پیشی گرفت. از 31  مارس 2024 تا کنون  47 درصد از محموله‌های کانتینری توسط دوالا  و 53 درصد توسط بندر کریبی که دارای آبهای عمیق می‌باشد، انجام شده است. یکی از اهداف مهم از توسعه بندر کریبی کامرون تبدیل این کشور به‌هاب ترانزیت منطقه‌ای در حوزه مواد معدنی استخراج شده در کشورهای کامرون و به ویژه سایر کشورهای کمیسیون اقتصادی و پولی مرکز آفریقا[7] به خصوص از شمال گابن و شمال کنگو  می‌باشد. این پروژه که بیش از 400 میلیارد فرانک سیفا (800 میلیون دلار) تخمین زده می‌شود از طریق اخذ وام از اگزیم بانک چین و دولت کامرون تأمین مالی می‌شود. [8] در همین راستا کمیسیون اقتصادی ملل متحد برای آفریقا از آمادگی خود برای همکاری با دولت کامرون برای توسعه بندر کریبی خبر داده است.  

موقعیت بندر کریبی کامرون

کامرون طی سالهای اخیر از طریق دیپلماسی فعال در سیاست خارجی با قدرتهای بزرگ تلاش نموده تا بندر کریبی را توسعه دهد. در همین راستا،  شرکت مهندسی بنادر چین[9]  در سال 2022 فاز اول و دوم  بندر کریبی را با هدف تقویت همگرایی اقتصادی و تجاری دو کشور آغاز کرد. بندر کریبی کامرون نقطه عطفی مهم در همکاری‌های دو جانبه تجاری و اقتصادی میان یائونده و پکن محسب می‌گردد. بندر کریبی کامرون و همچنین بندر دوالا دارای سواحل عمیق مناسب پهلوگیری کشتی‌های تجاری کشورهای مختلف جهان از جمله یکی از زمینه‌های همکاری قابل توجه میان دوکشور می‌باشد. پیش‌تر بندر کریبی دهکده کوچکی با ظرفیت ماهیگیری محدود و دور افتاده‌ای بود، اما امروزه این بندر به بندر مدرن و پر تردد کشتی‌های تجاری خارجی تبدیل شده است.

ساخت و توسعه بندر کریبی کامرون  تغییرات بنیادین عمیقی در سطح توسعه، ایجاد فرصت‌های شغلی، توسعه تجارت و رفاه نسبی مردمان منطقه رقم زده است. دو کشور در حوزه زیرساخت و عمرانی همکاری‌های سازنده‌ای با یکدیگر طی سالهای اخیر داشته‌اند. کامرون به عنوان یک کشور جهان سومی در راستای عملیاتی نمودن برنامه  راهبردی توسعه ملی خود 2030-2020  در جستجوی شریک ارزشمند می‌باشد و در این میان چین به عنوان قدرت دوم اقتصادی جهان گزینه مطلوبی می‌باشد.

لازم به ذکر است، از کریبی به عنوان یک نقطه پایانی خط لوله نفتی 1100 کیلومتری محور دوبا- کریبی نام برده می‌شود که نفت را از میادین داخلی اطراف دوبا در چاد به سواحل کامرون برای بارگیری بر روی نفتکش ها برای صادرات بین المللی انتفال می‌دهد. [10] از جمله اهداف کلان  راه اندازی بندر کریبی بهره برداری از آن به عنوان گلوگاه اصلی تجاری برای همسایگان کامرون ازجمله جمهوری آفریقای مرکزی و  چاد  که در خشکی محصور مانده‌اند بیان شده است تا بانگی و انجامنا از طریق جاده‌های مواصلاتی و و ریلی به آب‌های آزاد دسترسی داشته باشند. از جمله اهداف مهم دیگر از راه اندازی بندر کریبی تبدیل آن به مرکز پتروشیمی و محموله‌های  صنایع کشاورزی از طریق احداث شرکت‌های فرآوری کاکائو  و ورود شرکت‌های سیمان و صنایع ساختمانی عنوان شده است.  لازم به ذکر است شرکت‌های بزرگ حمل و نقل دریایی مانند لجستیک جهانی آفریقا که قبلاً بلوره نام داشت، دارنده امتیار فعالیت در این بندر می‌باشند.  به علاوه بندر کریبی با سواحل پوشیده از ماسه سفید، نخل و وجود مهمان سراهای به سبک فرانسوی و رستوران‌های سنتی با غذاهای دریایی و همچنین وجود کلیسای قدیمی مربوط به دوران استعمار آلمان دارای قابلیت جذب گردشگران خارجی نیز می‌باشد.  در هفت کیلومتری شمال کریبی در جاده کریبی به دوالا آبشارهای لوبه واقع شده است این آبشار مستقیماً به اقیانوس اطلس می‌ریزد.

آبشار لوبه در هفت کیلومتری شمال بندر کریبی

بندر لیمبو

بندر لیمبو[11] یا ویکتوریا دومین بندر بزرگ کامرون می‌باشد که تقریباً در فاصله 28 کیلومتری بندر دوالا در جنوب غربی کشور کامرون و در خلیج گینه واقع شده است. این بندر در سال 1858 توسط مسیونرها (مبلغان مذهبی تأسیس شد)  از آن زمان این بندر برای حمل و نقل محصولات مزارع منطقه ماننند کاکائو، روغن پالم، دانه‌های قهوه و چای استفاده می‌شود. [12] این بندر نقش مکمل را برای بندر بزرگ دوالا دارد که با مشکل ترافیک و ازدحام کالا و افزایش هزینه‌های عملیات بارگیری و لایروبی روبرو بوده است. این بندر قرار است در سال‌های آتی به یک مرکز حمل و نقل اصلی برای نقل و انتقال مواد معدنی، نفت و همچنین مواد غذایی از کامرون و کشورهای همسایه و بالکعس تبدیل شود. لازم به ذکر است این شهر بندری به دلیل میراث فرهنگی و امکانات قایقرانی سالانه 30000 گردشگر از آن بازدید می‌نمایند. این بندر دارای یک اسکله تخلیه بار به مساحت 750 متر و 5 انباری بزرگ به مساحت 1640 متر مربع است. در حال حاضر از این بندر فرآورده‌های نفتی نقل و انتقال می‌شود در این شهر بندری بزرگترین پالایشگاه نفتی کامرون واقع شده است.

بندر تیکو

تیکو[13] بندر مهمی است که در جنوب غربی کامرون و در امتداد رودخانه بیمبا در خلیج گینه در قسمت شرقی جزیره تیکو واقع شده است و توسط یک گذرگاه به سرزمین اصلی متصل شده است. این بندر قابلیت جا به جایی کشتی‌های باری کوچک و قایق‌های ماهیگیری را دارد و نسبت به بنادر بزرگ و دوالا و لیمبو دارای بار ترافیک دریایی پایینی می‌باشد. با این حال بندر تیکو همچنان به عنوان مرکز توزیع اقلام ضروری و محصولات زراعی شمال کامرون عمل می‌نماید و سالانه 29 هزار تن محموله  از این بندر جا به جا می‌گردد. این بندر  توسط بومیان و کشاورزان محلی به نام Kekis   در قرن 18 ساخته شده است. عمده جوامع پیرامونی این بندر ماهیگیران و شکارچیان می‌باشند. این بندر دو اسکله سنتی  به مساحت 300 متر برای جا به جایی محموله‌های چوب، موز و کاکائو دارد. با توجه به اهمیت شهرک صنعتی تیکو مواد معدنی نظیر آلومینیوم نیز از این مرکز صادر می‌گردد.

 

موقعیت بندر لیمو و و تیکو

مطالعه و بررسی بنادر کشورهای مختلف جهان از جمله آفریقا نشان می‌دهد کشورهایی که به آبهای آزاد دسترسی دارند سعی نموده‌اند تا در نظام اقتصاد جهانی همراه با موج جهانی شدن نقش آفرینی نمایند. با آغاز قرن 21 و افزایش رقابت قدرت‌های بزرگ در حوزه اقتصادی و با هدف دسترسی به منابع و نیروی کار ارزان، اهمیت و نقش قاره آفریقا افزایش یافته است. در همین راستا، کشورهای آفریقایی با هدف تنوع بخشی به درآمدهای ملی خود در فضای رقابت قدرت‌های بزرگ اقدام به جذب سرمایه گذاری خارجی نمودند تا کارکرد بنادر خود را تنوع بخشی نمایند. با افزایش تجارت در بنادر و اسکان تجار خارجی و سرمایه گذاران بین المللی و رونق اقتصادی در مناطق بندری آفریقا به طبع مناطق گردشگری مجاور بنادر نیز توسعه یافته و این امر منجر به افزایش فعالیت رستوران‌ها و مراکز تفریحی و رفاهی و افزایش اشتغال می‌گردد. کما اینکه در برخی موارد کشورهای آفریقایی مانند کامرون و ساحل عاج توانسته‌اند از ظرفیت بنادر خود و دسترسی به دریای آزاد در مقایسه با کشورهای محصور در خشکی (جمهوری آفریقای مرکزی، چاد و مالی) بهره برداری نموده و  نقش هاب منطقه‌ای را ایفا نمایند. در این میان انتقال مراکز صنعتی و تولیدی به بنادر به دلیل نزدیکی به منابع نفتی و سوخت در بستر دریا و سواحل نیز با هدف کاهش هزینه حمل و نقل و افزایش سرعت صادرات و واردات به تنوع بخشی کارکرد بنادر افزوده است. به نظر می‌رسد، افزایش توجه دولتهای آفریقایی از جمله کامرون به توسعه بنادر دوالا، کریبی و لیمبو با مشارکت قدرتهای بزرگ نظیر چین و افزایش ظرفیت بنادر در راستای توسعه اقتصادی نشان از اهمیت اقتصاد دریا محور در راهبرد کشورهای این قاره دارد.

 

 

[1] Douala port

[2] Logistic Performance Index (LPI)

[3] Pointe-Noire

[4] Owendo

[5] Garoua

[6] Benue

[7] Central African Economic and Monetary Commission (CEMC)

[8] https://humanglemedia.com/kribi-autonomous-port-to-transport-central-african-countries-minerals/

[9] China Harbour Engineering Company

[10] https://africa-deployments.com/kribi-deep-water-port-reality/

[11] Limbo

[12] https://www.marineinsight.com/know-more/10-major-ports-and-terminals-in-cameroon/

[13] Tiko