سهم بخش معادن در اقتصاد تانزانیا

تانزانیا از نظر ظرفیت معدنی، یکی از غنی ترین کشورهای جهان محسوب می شود. این کشور دارای طیف متنوعی از مواد معدنی مانند سنگ آهن، زغال سنگ، اورانیوم، طلا، الماس، نیکل، مس و تانزانیت است.

معادن تانزانیا

طی چند سال گذشته، بخش معدنی تانزانیا (در مقیاس خرد و کلان) نشان داده است که حوزه­ای پیشرو، صادرات محور و رو به رشد است. استخراج معادن در تانزانیا شامل فلزات (طلا، سنگ آهن، نیکل، مس، کبالت، نقره)، مواد معدنی صنعتی (الماس، تانزانیت -موادی ارزشمند که فقط در تانزاینا یافت می‌شود- یاقوت ، گارنت، سنگ آهک، خاکستر سودا، گچ، نمک، فسفات و گرافیت) و مواد اولیه تامین انرژی و سوخت (زغال سنگ، اورانیوم) می­شود. تانزانیا همچنین خاستگاه بسیاری از خاک‌های کمیاب و مواد معدنی حیاتی است که در حال حاضر در مرحله اکتشاف قرار دارند. در کشور تانزانیا به عنوان کشوری سرشار از مواد معدنی و منابع طبیعی مانند طلا، الماس، زغال سنگ و گاز طبیعی، تا سال 2021، نزدیک به 500 مجوز برای اکتشاف و بهره­برداری از بیش از 40 نوع ماده معدنی صادر شده بود. از آنجا که فعالیت­های معدنی، از جمله بخش­های برجسته اقتصاد تانزانیاست، ده درصد از تولید ناخالص داخلی تانزانیا را به خود اختصاص داده است و با جذب قریب به سیصد هزار نفر شاغل، بخش مهمی از اقتصاد این کشور را تشکیل داده است.

برنامه پنج ساله توسعه ملی تانزانیا (2021 تا 2026)

سومین برنامه پنج ساله توسعه ملی[1] تانزانیا، با هدف دستیابی به اهداف تعیین­شده در چشم­انداز توسعه ملی 2025 طراحی و تدوین شده است. محور­های اصلی این برنامه عبارتند از افزایش ظرفیت بخش تولیدی کشور؛ ایجاد یک اقتصاد رقابتی با هدف تحریک تجارت و سرمایه­گذاری در کشور؛ رشد نیروی انسانی؛ بهبود زیرساخت‌های کلیدی از جمله جاده‌ها، راه‌آهن، خطوط کشتیرانی، حمل‌ونقل هوایی؛ دسترسی مطمئن و ارزان به انرژی؛ تسهیل رقابت آزاد بخش خصوصی؛ تقویت محیط سرمایه‌گذاری و کسب و کار؛ بهبود و تقویت سیستم آموزشی از جمله اصلاح برنامه درسی در راستای تقاضای بازار کار و همچنین ادغام تحقیق و توسعه با فعالیت­های مولد اقتصادی؛ افزایش مشارکت تانزانیا در تجارت جهانی و منطقه­ای؛ تولید پایدار در زمینه محصولات کشاورزی، دامداری، شیلات و جنگل­داری؛ حفاظت از محیط زیست برای کاهش اثرات نامطلوب تغییرات اقلیمی و ... .

در این میان، سومین برنامه پنج ساله توسعه در کشور تانزانیا بر بخش معادن و ظرفیت­های معدنی در پیشبرد توسعه در کشور، تمرکز خاصی نموده و آن را یکی از حوزه­های حیاتی و پیش­برنده در مسیر صنعتی­سازی کشور می­داند. تاکیدات کلیدی در این حوزه شامل تقویت مدیریت و کنترل معادن در مقیاس بزرگ و متوسط، توانمندسازی فعالان معادن کوچک-مقیاس مانند جوانان و زنان است. مقرر است در این خصوص، شرکت دولتی معادن تانزانیا موسوم به (STAMICO) با ارائه آموزش­های لازم در مورد معدن مولد، فناوری­ها، اطلاعات، تجهیزات و آموزش فعالان بخش معدن در زمینه تجاری­سازی تولیدات و اکتشافات خود، سهم مهم و موثری بر عهده داشته باشد. از دیگر ابتکارات و اقداماتی که قرار است برای بهره­برداری از پتانسیل معادن تانزانیا در راستای توسعه و رشد کشور در پیش گرفته شود می­توان به تقویت کمیسیون معادن تانزانیا، سازمان زمین‌شناسی تانزانیا  (GST) مرکز گوهرشناسی تانزانیا (TGC) و ابتکار شفافیت صنایع استخراجی تانزانیا  (TEITI)ترویج الزام به ارزش افزوده بر استخراج مواد معدنی، شناسایی، ترویج و تسهیل استخراج مواد معدنی کمیاب و تقویت شرکت­ها و بازارهای معدنی، مراکز نمایشگاهی و ... اشاره نمود.

تلاش برای بهره­ گیری از معادن کشور در راستای توسعه ملی

در سال­های اخیر اکتشافات معدنی در نقطات مختلف کشور افزایش یافته که منجر به جذب سرمایه­گذاری خارجی قابل توجهی شده است. جذب سرمایه­گذاری خارجی، علاوه بر جذب سرمایه داخلی قریب به یک میلیارد دلار در سالیان اخیر است و همچنان، ظرفیت بالایی برای توسعه و اکتشاف معادن در تانزانیا به چشم می­خورد. اکتشافات اخیر در کشور تانزانیا مانند کشف معادن نیکل، هلیوم، گرافیت، اورانیوم و ذغال­سنگ، باعث افزایش علاقه سرمایه­گذاران شده است. دولت تانزانیا مایل است شاهد فعالیت­های ارزش افزوده بیشتری در کشور شامل فرآوری مواد معدنی باشد و در این مسیر و از سال 2020، اقدام به تاسیس کارخانه فرآوری طلا (تبدیل به شمش طلا)، مرکز فرآوری و صادرات مواد معدنی، کنترل مواد معدنی و کاهش قاچاق، ایجاد چندین بازار ویژه حوزه معادن و مراکز معدنی متعدد نموده است تا بتواند با جلوگیری از خام فروشی و تجارت غیرقانونی سنگ­های قیمتی توسط شبکه­های غیرمجاز، از موهبت معادن خود در مسیر توسعه و رشد کشور بهره­برداری لازم را داشته باشد.

جمع ­بندی

با تکمیل بررسی هوایی مناطق مستعد معادن و تهیه نقشه از این نقاط، انتظار می­رود سرمایه‌گذاری‌های معدنی بیشتری جذب معادن تانزانیا شود و از ذخایر معدنی تانزانیا، از جمله هلیوم بهره‌برداری بهتری بشود. برای تسریع در پیشرفت­های حوزه معادن، دولت تانزانیا بودجه وزارت معدن را از 89 میلیارد شیلینگ (هر دلار برابر با حدود 2650 شیلینگ) در سال مالی 2023/2024 به 231 میلیارد شیلینگ در سال مالی 2024/2025 افزایش داده است. دولت تانزانیا با افزایش این بودجه­، بعنوان مثال، به دنبال اکتشاف معادن جدید هلیوم است تا تانزانیا را پس از روسیه و ایالات متحده به عنوان سومین تولیدکننده بزرگ هلیوم در جهان معرفی کند. نهایتاً تمام تلاش بخش دولتی و خصوصی تانزانیا در زمینه معادن موجود در این کشور، رشد تولید ناخالص داخلی با بهره­گیری از ظرفیت عظیم بخش معادن است. براساس آمارها، تقاضای جهانی برای گرافیت (جهت ساخت باطری دستگاه­های برقی)، 6.5 میلیون تن است که در آفریقا، ماداگاسکار با 13 درصد تولید گرافیت جهان، موزامبیک با 10 درصد و تانزانیا با 0.64 درصد تولید جهانی گرافیت در جایگاه سوم در آفریقا قرار دارد. پیش‌بینی می‌شود کل درآمدهای ارزی از 2997 میلیون دلار آمریکا در سال 2019/20 به 5505 میلیون دلار در سال 2025/26 افزایش یابد. صادرات مواد معدنی برای سال مالی 2022/2023 بالغ بر 3.1 میلیارد دلار آمریکا بوده است.

چند تارنمای مفید در حوزه معادن تانزانیا

اتاق معادن تانزانیا                                                                     https://chamberofmines.or.tz/

وزارت معادن تانزانیا                                                                                     https://www.madini.go.tz

کمیسیون معادن تانزانیا                                                               https://www.tumemadini.go.tz/

شرکت دولتی معادن تانزانیا                                                                   https://www.stamico.co.tz/

[1] - Five Year Development Plan III