گزارش اقتصاد دریا محور چین با تمرکز براستان‌های جنوبی چین

تولید ناخالص اقتصاد اقیانوسی چین در سال 2022 به 9.9 تریلیون یوان (1.39 تریلیون دلار) رسید که 7.8 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می دهد. از نظر جغرافیایی، 14 استان چین دارای خط ساحلی می‌باشند که هر کدام از این استانها بر جنبه‌های مختلف توسعه اقیانوس ها تمرکز دارند، نکته قابل ذکر اینکه حدود 95 درصد از کالاهای تجارت خارجی چین از طریق کشتیرانی دریایی حمل می‌شود.

اقدامات منطقه‌ای چین در زمینه اقتصاد دریایی:

   ظهور اقتصاد دریامحور در چین به دلیل وسعت سرزمینی، موقعیت جغرافیای سیاسی و جمعیتی، حضور فعال و فزاینده‌ی این کشور در اقیانوس های جهان، وجود تجارت بین کشورها و نقش کنترلی و نظارتی دولت و رابطه آن با اقتصاد دریامحور، امری اجتناب ناپذیر می‌باشد.

  چین با انجام اقدامات داخلی در زمینه ارتقای اقتصاد و همزمان ایجاد مشارکت با سایر کشورها، توسعه اقتصاد دریایی را با هدف تقویت پایداری حاکمیت در اقیانوس‌ها و برآورده کردن منافع همه کشورهای شرکت کننده در زمینه اقتصاد دریایی به جدیت دنبال می‌کند. سیاست‌گذاران چینی در این مسیر و با در نظر گرفتن اشتراکات با کشورهای آ سه آن، اهداف مشترک فراوانی با کشورهای آسیای جنوب شرقی تدوین نموده که هدف نهایی آن مشارکت اقتصاد آبی چین و آ سه ‌آن و ایجاد یک رابطه متقابل سودمند در حوزه منافع و توسعه و رفاه متقابل می‌باشد. همچنین وابستگی متقابل این کشورها در برنامه همکاری جامع اقتصادی منطقه (RCEP)، موجبات تقویت و تثبیت هرچه بیشتر مشارکت بین چین و کشورهای آسه آن در اقتصاد آبی را فراهم آورده و باعث همسویی مشترک و افزایش زمینه‌های همکاری بین چین و کشورهای اتحادیه کشورهای جنوب شرقی آسیا ASEAN گردیده و از طرفی خطرات عوامل مختلف که تهدیدی برای مشارکت اقتصاد آبی چین و آسه‌آن هستند را کاهش داده است.

  جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم (Maritime Silk Road) در سال 2013 به عنوان یک استراتژی توسعه برای تقویت اتصال زیرساخت در سراسر آسیای جنوب شرقی، اقیانوسیه، اقیانوس هند و شرق آفریقا توسط کشور چین معرفی گردید که با تمرکز بر توسعه زیرساخت‌ها در سراسر آسیای مرکزی، در کنار ابتکار کمربند - راه، مسیر نفوذ بیشتر چین در سراسر آسیا را فراهم ساخته است.

  قابلیت‌های دریایی چین:

  کشور پهناور چین از نظر خطوط ساحلی رتبه چهارم جهان را دارا می‌باشد و اقتصاد دریایی آن  از دهه 1990، توسعه زیادی یافته است. تعداد 14 استان چین شامل تیانجین، هوبی، لیائونینگ، شاندونگ، جیانگ سو، شانگهای، ژجیانگ، فوجیان، تایوان، گواندونگ، هنگ‌کنگ، ماکائو، گوانشی، هاینان دارای حدود 18 هزار کیلومتر خطوط ساحلی هستند.

تولید ناخالص اقیانوسی چین (دربرگیرنده بخش‌های مختلف از کشتی‌سازی گرفته تا پرورش ماهی اقیانوس‌ها و خدمات حمل و نقل) در سال 2023 با شش درصد افزایش به 9.9 تریلیون یوان (1.39 تریلیون دلار) رسید که حدود 8 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می دهد این امر اقتصاد دریایی چین را به یکی از بزرگترین اقتصادهای جهان تبدیل کرده است. رشد انفجاری چین در تمامی‌بخش های اقتصاد دریا از جمله ظرفیت کشتی سازی، ناوگان کشتیرانی تجاری، صنایع شیلات، فعالیت های بندری، گردشگری ساحلی و دریایی قابل مشاهده است. این دستاوردها نشانگر پتانسیل بالای این کشور در ارتقای اقتصاد دریایی و توسعه صنایع و نشان از توانایی و قدرت چین در جهت تحول و رشد اقتصاد دریای خود دارد.

بخش دریانوردی چین درسال گذشته، با سرعت بیشتری نسبت به کل اقتصاد گسترش یافته و منطقه وسیع دریایی کشور به منبع جایگزین انرژی، غذا و آب شیرین تبدیل شده است.

میزان نفت خام استخراج شده از دریا 5.8 درصد نسبت به سال قبل رشد داشته، در حالی که استخراج گاز طبیعی به دلیل پیشرفت در اکتشاف میادین نفتی دریایی 5.8 درصد افزایش و سهم عمده ای در افزایش بازده انرژی چین در سال های اخیر را به خود اختصاص داده است.

تولیدات در بخش پرورش ماهی‌های اقیانوسی و عرضه غذاهای دریایی، از سال 2022 نزدیک به 3 درصد افزایش یافته و در سال گذشته به حدود 35 میلیون تن رسیده است.

 ظرفیت محموله بندری چین در سال 2023، به رقم 15.7 میلیارد تن و حجم کل حمل و نقل کانتینری به 300 میلیون TEU رسید که به ترتیب 0.9 درصد و 4.7 درصد نسبت به سال قبل افزایش نشان می دهد. حجم حمل و نقل در مقایسه با سطوح ده سال قبل به ترتیب 33 درصد و 56 درصد افزایش یافته است.

طرح های توسعه ای دولت چین در زمینه اقتصاد دریا محور:

  بانک خلق چین، با همکاری اداره دولتی اقیانوسی و سایر مقامات مربوطه، در ابتدای سال 2018 به طور مشترک "دستورالعمل راهنمای بهبود و تقویت خدمات مالی برای توسعه اقتصاد دریایی" را صادر کرد که مفاد این دستورالعمل، بر اهمیت فعالانه سیستم‌ها و مدل‌های سرمایه‌گذاری و تامین مالی برای حمایت از اقتصاد دریایی تاکید شده است.

بورس اوراق بهادار شنزن و وزارت منابع طبیعی به طور مشترک طرحی را با عنوان"شاخص های اقتصاد دریایی چین" در اکتبر2020، تدوین کردند که این شاخص با درنظر گرفتن اقتصاد آبی و توسعه تخصیص منابع در صنعت دریایی و فعالیت شرکت های بورسی در این حوزه را مورد بازبینی قرار می‌دهد. همچنین کمیته استانداردهای اوراق قرضه سبز به طور رسمی "اصول اوراق قرضه سبز چین" را منتشر نمود که این طرح تعریف دقیقی از "اوراق قرضه آبی" ارائه می‌کند. این اوراق ابزارهای مالی هستند که منابع مالی برای حفاظت از دریا و بهره برداری مسئولانه از منابع دریایی را تامین می نمایند.

 استان‌های گواندونگ، هاینان و فوجیان؛ استانهای پیشرو در اقتصاد دریا محور چین

استان گواندونگ:   

 تولید ناخالص داخلی در بخش اقتصاد دریایی گواندونگ در سال 2023 به 1.88 تریلیون یوان رسید و با افزایش 4 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل، جایگاه برتر خود را در این کشور برای 29 سال متوالی حفظ کرد. این استان 13.8 درصد از تولید ناخالص داخلی منطقه و 18.9 درصد از ارزش کل تولید اقیانوسی چین به خود اختصاص داده است.

  شهرهای اصلی این استان شامل گوانجو، شنزن، فوشان و جونگشان، در برنامه‌های خود ارائه خدمات پیشرفته از جمله تحقیق و توسعه اقیانوس و لجستیک دریایی و تولید تجهیزات پیشرفته در منطقه دلتای رودخانه مروارید را در برنامه دارند و تمرکز خود را بر صنایع مشخصی مانند کشاورزی اقیانوس ها و نیروی بادی دریایی قرار داده اند.

   بهبود ساختار صنعت دریایی گواندونگ باعث شده که ارزش افزوده صنعت تولید دریایی این استان به 467.51 میلیارد یوان برسد که سهم این استان را در توسعه اقتصاد دریایی همچنان تقویت خواهد کرد. تولید تجهیزات مهندسی دریایی، داروسازی دریایی و محصولات بیولوژیکی، نیروی دریایی، نمک زدایی آب دریاها و سایر صنایع دریایی نوظهور با ارزش افزوده 25.77 میلیارد یوان به سرعت در حال توسعه هستند.

  استان گواندونگ با در اختیار داشتن خط ساحلی گسترده و بندرهای برتر در جنوب چین، توسعه پنج خوشه صنعتی دریایی شامل برق بادی فراساحل، ساخت تجهیزات مهندسی دریایی، گردشگری دریایی، نفت و گاز و شیلات دریایی مدرن به ارزش حداقل 100 میلیارد یوآن تا سال 2025 را در دستور کار دارد. این استان همچنین از طریق اتصال زیرساخت های دریایی، ارتباط خود با هنگ کنگ و ماکائو را توسعه داده و یکپارچگی منطقه خلیج بزرگ گواندونگ-هنگ کنگ- ماکائو (GBA) را محقق می سازد. توسعه گردشگری دریایی، تأمین مالی و خدمات حمل و نقل دریایی به همراه یکپارچگی فناوری دیجیتال با صنعت دریایی از مهمترین برنامه‌های دولت استانی برای توسعه اقتصاد دریایی می‌باشد. این طرح موسسات مالی واجد شرایط را تشویق به پرداخت تسهیلات به صنایع دریایی بویژه صنعت کشتی سازی می نماید. تأسیس بانک های بین المللی توسعه دریایی در کنار راه اندازی منطقه آزمایشی تأمین مالی آبی چین (China Blue Financial Reform Pilot Zone) به مرکزیت چیانهای در شنزن از دیگر برنامه‌های دولت استان گواندونگ در راستای تقویت اقتصاد دریایی استان می‌باشد.

    دو بندر بزرگ شنزن و گوانجو در استان گواندونگ (به عنوان پرجمعیت‌ترین و ثروتمندترین استان چین) وجود دارد که شنزن در رتبه چهارم بزرگترین بنادر کانتینری دنیا (با ظرفیت 28 میلیون TEU) و رتبه اول در استان گواندونگ و بندر گوانجو، در رتبه پنجم بزرگترین در جهان (با ظرفیت 24 میلیون TEU) و رتبه دوم در استان گواندونگ قرار گرفته که این دو بندر، با انجام فعالیت های گسترده در زمینه اقتصاد دریایی، نقش مهمی در تسهیل تجارت داخلی و بین المللی جنوب چین دارند.

   بندر گوانجو همواره در تلاش است تا خود را به عنوان مکانی مطلوب برای ذخیره ثابت زغال‌سنگ، مواد معدنی و غلات در جنوب چین، به‌ویژه برای دلتای رودخانه مروارید معرفی نماید. این بندر با روی آوردن به کشتی‌های کروز برای گسترش گردشگری دریایی و توسعه مسیرهای گردشگری، امکانات بیشتری را در مسیر گردشگری کروز برای گردشگران چینی و خارجی فراهم آورده که این حرکت می‌تواند تعداد سفرهای دریایی بین المللی را به طرز قابل توجهی افزایش دهد. در حال حاضر، بندر گوانجو 167 مسیر کشتیرانی بین المللی دارد.

استان‌هاینان

    استان‌هاینان با نزدیک به دو میلیون کیلومتر مربع آب های سرزمینی، دارای قلمرو دریایی گسترده‌ای می‌باشد. در طول ۳۰ سال گذشته، اقتصاد دریایی این استان توسعه قابل توجهی یافته به‌طوری‌که سهم آن در تولید ناخالص داخلی استان از کمتر از ۶ درصد به ۳۰ درصد افزایش یافته است.

   هاینان به عنوان جزیره جنوبی چین با استفاده از پتانسیل اقیانوسی خود، به توسعه رو به گسترش اقتصاد دریایی با بکارگیری نیروهای مولد روی آورده است و با بهره گیری از برنامه‌های تحقیقاتی دریایی، فن‌آوری دریایی و استعدادهای کارآفرینی، مکان تمرینی مهم برای نیروهای تولیدی جدید دریایی ایجاد می‌کند.

  هاینان طی چند سال اخیر پیشرفت زیادی را در صنعت ماهیگیری با توسعه مزارع ماهیگیری هوشمند در اعماق دریا و دیگر کسب و کارهای نوظهور کسب نموده است. صنعت دریایی‌هاینان عمدتاً شامل ماهیگیری، گردشگری اقیانوسی، حمل و نقل دریایی، تحقیقات و آموزش علمی می‌باشد. هاینان همچنین با تاسیس آزمایشگاه ملی بذر در نظر دارد که مکانی با عنوان"غله انبار دریای چین جنوبی" ایجاد نماید و در مرحله بعد، صنعت شیلات دریایی، گردشگری دریایی و حمل و نقل دریایی را به سمت مسیرهای پیشرفته، هوشمند و سبز را ترویج و صنایع دریایی نوظهور مانند نفت و گاز، انرژی پاک دریایی، تجهیزات دریایی، تولید بیولوژیکی دریایی و ایجاد خوشه‌های صنعتی برای فرهنگ گردشگری دریایی را تقویت نماید.

منطقه تجارت آزاد هاینان و نقش آن در اقتصاد دریائی   

 منطقه تجارت آزاد هاینان، با توجه به قرار گرفتن در جنوبی ترین نقطه چین و هم‌جواری با کشورهای عضو اتحادیه جنوب شرق آسیا (آ.سه.آن)، به عنوان خط مقدم ارتباط چین با کشورهای جنوب شرقی آسیا عمل می‌کند. این امر نه تنها فرصت‌های جدیدی را در ابتدای مسیر «کمربند-راه» ایجاد کرده، بلکه نقش شهر هاینان مرکز استان را نیز به عنوان بخش مهمی از "جاده ابریشم دریایی" و اقتصاد دریایی برجسته‌تر می‌کند.

 احداث منطقه تجارت آزاد هاینان بخش مهمی از استراتژی گسترده چین برای ترویج اقتصاد دریایی و جهانی شدن آن در نظر گرفته می‌شود و این استان را به دلیل برخورداری از مزیت جغرافیایی منحصر به فرد در دریای جنوبی چین به عنوان دروازه‌ی کلیدی برای تجارت بین المللی به ویژه در منطقه آسه آن تبدیل کرده است.

    بندر تجارت آزاد هاینان با ارائه تسهیلات و مشوق های تجاری، (ذیل برنامه چهاردهم توسعه استان‌هاینان در سالهای 2021-2025) از قبیل «تعرفه صفر، نرخ مالیات پایین، تجارت آزاد و تسهیل سرمایه‌گذاری، کاهش میزان مالیات شرکت ها تا 15 درصد، تسهیل صدور روادید برای مقاصد تجاری" در کنار بهره‌مندی از موقعیت مناسب جغرافیایی، راه خود را برای نیل به هدف تبدیل شدن این استان به بزرگترین منطقه ویژه اقتصادی در چین تا سال 2035 هموارتر نماید و نقش مهمتری در اقتصاد دریایی چین ایفا خواهد نمود.

  قابل ذکر است، تولید ناخالص دریایی استان‌هاینان در فاصله زمانی از سال 2018 تا 2023 از رقم 142 میلیارد یوان به 255 میلیارد یوان رسیده است که میانگین نرخ رشد سالانه 12.5 درصد را تجربه کرده است. نسبت اقتصاد دریایی در تولید ناخالص داخلی استان از 29 درصد به 33درصد افزایش یافته و سهم آن در تولید ناخالص داخلی منطقه ای استان همچنان در حال افزایش است.

انتظار می‌رود تا پایان سال ۲۰۲۵ ارزش کل اقتصاد دریایی این استان به ۳۰۰ میلیارد یوان (42 میلیارد دلار) رسیده و استان‌هاینان به طور متوسط به نرخ رشد سالانه 14.3 درصد دست پیدا کند.

استان فوجیان

   استان فوجیان نیز طبق چهاردهمین برنامه پنج ساله توسعه (2021-2025) استان، توسعه اقتصاد دریایی را در دستور کار دارد. براساس گزارش کار دولت استان، فوجیان برنامه توسعه همزمان بنادر، صنعت و شهر را در دست اقدام دارد و در این راستا دو شهر فوجو و شیامن را به مناطق آزمایشی در سطح ملی برای توسعه اقتصاد دریایی اختصاص داده است. همچنین تقویت صنایع مربوط به دریا مانند پرورش آبزیان در آبهای عمیق، زیست پزشکی دریایی و صنایع ساحلی مورد توجه سیاستگذاران این استان قرار گرفته است. در برنامه‌های استان فوجیان، احداث یک مرکز کشتیرانی بین المللی در شهر شیامن و یک بندر بین المللی آب عمیق در شهر فوجو قرار گرفته است. همچنین این استان قصد دارد با استفاده کامل از بسترهای ملی مانند مرکز تحقیقات جزیره وزارت منابع طبیعی، تعدادی پلتفرم نوآورانه برای توسعه مشارکتی صنایع دریایی تاسیس نماید.

    اقتصاد دریایی در استان فوجیان با برآورد اولیه ارزش کل تولید دریایی در سال 2023 به رقم 1.2 تریلیون یوان (166 میلیارد دلار)  که 4.7 درصد از تولید ناخالص داخلی این استان را به خود اختصاص داده و این استان را در میان سه استان برتر چین قرار داده است. فوجیان همچنین در بخش تولید صنعت آبزی پروری و صادرات محصولات آبزی در رتبه اول کشور قرار دارد.

  فوجیان در برنامه خود برای سال 2024، توسعه موثر اقتصاد دریایی و نوسازی شیلات و همچنین ترویج و توسعه فعالیت های دریایی، تقویت ساخت پلت فرم های نوآوری فناوری دریایی و پیشرفت های کلیدی فناوری، پرورش و حمایت از صنایع دریایی سودمند و صنایع نوظهور استراتژیک و ارتقای سطح همکاری‌های خارجی دریایی را در دستور کار خود داده است و قرار است با تمرکز بر اکولوژی و تجهیزات، نوسازی و استانداردسازی آبزی پروری در اعماق دریا، ایجاد مراتع دریایی مدرن و شیلات زیست محیطی در مقیاس بزرگ را توسعه دهد و ساخت یک سیستم مدرن صنعت شیلات ساخت بنادر ماهیگیری و مناطق اقتصادی را تسریع نماید.

  شیامن اقدامات فراوانی به منظور بهبود ظرفیت های تحقیقاتی و تاسیس مجموعه ای از موسسات تحقیقاتی- علمی دریایی و با هدف ترویج توسعه نوآورانه علم و فناوری دریایی و همچنین ترویج تجاری سازی دستاوردهای علمی و فناوری، ادغام زنجیره‌های صنعتی و نوآوری در سالهای اخیر به انجام رسانده است. این شهر ایجاد یک پارک صنعتی با فناوری پیشرفته برای صنعت دریایی را در برنامه دارد که در نظر دارد توسعه صنایع دریایی مانند پزشکی دریایی و محصولات زیستی، تجهیزات دریایی پیشرفته و مواد دریایی را پیش ببرد. شیامن به محرک های جدید رشد اقتصاد دریایی مانند ساخت مرکز حمل و نقل بین المللی جنوب شرقی چین، بهبود بهره‌وری حمل و نقل اقیانوسی و همچنین تقویت صنعت گردشگری ساحلی و دریایی توجه خواهد کرد.

انتظار می رود ارزش تولیدات صنعت دریایی شیامن با روند کنونی پیشرفت های علمی و فناوری تا سال ۲۰۲۵ به رقم ۳۰۰ میلیارد یوان برسد که ۳۰ درصد از کل تولید ناخالص داخلی شهر را به خود اختصاص خواهد داد.