اقتصاد دریامحور چین: روندهای کنونی و چشم‌اندازهای آینده

تجارت دریامحور، شیلات، کشتی‌سازی و گردشگری دریامحور، نقشی اساسی در رشد اقتصادی چین دارد. در سال ۲۰۲۳، حجم تجارت دریامحور چین به حدود ۴.۶ میلیارد تن رسید و این کشور را به بزرگترین بازیگر جهانی در این حوزه تبدیل کرد. این بخش تقریباً ۹ درصد از تولید ناخالص داخلی چین را تشکیل می‌دهد و بیش از ۳۶ میلیون شغل را پشتیبانی می‌کند.

اقتصاد دریامحور چین شامل بخش‌های متنوعی مانند تجارت دریامحور، شیلات، کشتی‌سازی و گردشگری دریامحور است. آخرین آمار نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۳، حجم تجارت دریامحور چین تقریباً به ۴.۶ میلیارد تن رسید که آن را به بزرگترین در جهان تبدیل کرده است. اقتصاد دریامحور حدود 9 درصد از تولید ناخالص داخلی چین را تشکیل می‌دهد که معادل تقریباً ۱.۳ تریلیون دلار است. اجزای اصلی اقتصاد دریامحور چین عبارتند از:

تجارت دریامحور: در حال حاضر، چین یکی از کلیدی ترین بازیگران حمل و نقل دریامحور در سطح جهان محسوب می‌شود، بطوریکه بنادر چینی 40 درصد از ترافیک کانتینری جهان را مدیریت می‌کنند. در سال ۲۰۲۳، چین کالاهایی به ارزش 3.36 تریلیون دلار صادر کرد که بخش عمده‌ای از آن توسط دریا حمل شد.

شیلات: صنعت ماهیگیری چین بزرگترین در جهان است و سالانه بیش از ۶۵ میلیون تن غذاهای دریامحور تولید می‌کند. بخش شیلات بیش از ۴۵ میلیارد دلار به اقتصاد کمک می‌کند.

کشتی‌سازی: چین در صنعت کشتی‌سازی جهانی پیشرو است و حدود نیمی از تناژ کشتی‌های تجاری جهان را تولید می‌کند. کشتی‌سازی‌های اصلی در شانگهای، دالیان و گوانگژو قرار دارند که مجموعاً بیش از ۳۰ میلیارد دلار درآمد سالانه تولید می‌کنند.

گردشگری دریامحور: مناطق ساحلی و جزایر سالانه میلیون‌ها گردشگر را جذب می‌کنند و بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار به اقتصاد کمک می‌کنند.

 سهم در اقتصاد چین

تأثیر اقتصاد دریامحور بر چشم‌انداز اقتصادی گسترده‌تر چین قابل توجه است. این بخش بیش از ۳۶ میلیون شغل را به طور مستقیم و غیرمستقیم در صنایع مختلف پشتیبانی می‌کند. شهرهای ساحلی مهم چین مانند شانگهای، شنژن و گوانگژو به قطب‌های اقتصادی بزرگی تبدیل شده‌اند و پیشبرد توسعه منطقه‌ای را در چین بر عهده دارند. سرمایه‌گذاری‌ها در زیرساخت‌های بندری، فناوری و پایداری زیست‌محیطی، چین را به بازیگر اصلی لجستیک دریامحور تبدیل کرده است. همچنین یکپارچه‌سازی فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی و اتوماسیون در بنادر طی سال های اخیر، به طور قابل توجهی کارایی و رقابت‌پذیری را افزایش داده است.

از منظر اقتصادی، سهم اقتصاد دریامحور قابل توجه است:

سهم تولید ناخالص داخلی: حدود 9 درصد از تولید ناخالص داخلی چین از اقتصاد دریامحور حاصل می‌شود که معادل حدود ۱.۳ تریلیون دلار است.

اشتغال: این بخش بیش از ۳۶ میلیون شغل را پشتیبانی می‌کند که سهم اصلی اشتغال در مناطق ساحلی را به خود اختصاص داده است.

سرمایه‌گذاری: سرمایه‌گذاری‌های سالانه در زیرساخت‌های بندری و صنایع مرتبط بیش از ۵۰ میلیارد دلار است.

 نقش ابتکار کمربند و جاده (BRI) در اقتصاد دریامحور چین

ابتکار کمربند و جاده (BRI) نقش اساسی در گسترش اقتصاد دریامحور چین ایفا کرده است. این ابتکار که در سال ۲۰۱۳ آغاز شد، بر توسعه زیرساخت‌ها و تقویت همکاری‌های اقتصادی در سراسر آسیا، اروپا و آفریقا تمرکز دارد. هدف آن ایجاد شبکه گسترده‌ای از مسیرهای تجاری شبیه به جاده ابریشم قدیمی، با یک بخش دریامحور مهم به نام جاده ابریشم دریامحور قرن بیست و یکم است. تحت BRI، چین سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در ساخت و به‌روزرسانی بنادر در سراسر جهان انجام داده است. به زعم رهبران چین، این سرمایه‌گذاری‌ها تأثیرات عمیقی بر اقتصاد دریامحور این کشور خواهند داشت:

بندر گوادر، پاکستان: از زمان ورود به کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC)، بندر گوادر توسعه قابل توجهی داشته است. چین حدود 1.62میلیارد دلار در پروژه‌های زیرساختی مختلف در این منطقه سرمایه‌گذاری کرده که آن را به یک نقطه کلیدی در مسیر دریامحور مورد نظر چین برای BRI تبدیل نموده است.

بندر پیرائوس، یونان: شرکت کشتیرانی COSCO چین بیش از ۱ میلیارد یورو در بندر پیرائوس سرمایه‌گذاری کرده است. این سرمایه‌گذاری، بندر پیرائوس را به یکی از سریع‌ترین بنادر در حال رشد در اروپا تبدیل کرده است، بطوریکه حجم جابجایی کانتینری آن از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۲ به میزان ۵۰0 درصد افزایش یافته است.

بندر هامبانتوتا، سری‌لانکا: این بندر تحت یک قرارداد ۹۹ ساله اجاره شده و 1.12 میلیارد دلار از چین برای توسعه آن در نظر گرفته شده و آن را به یک هاب دریامحور استراتژیک در اقیانوس هند تبدیل کرده است.

این بنادر به عنوان نقاط حیاتی در شبکه دریامحور چین عمل می‌کنند و با کارآمد تر ساختن تجارت دریامحور چین، نفوذ این کشور بر مسیرهای حمل و نقل جهانی را افزایش می‌دهند.

از سوی دیگر، BRI به طور قابل توجهی سبب تقویت تجارت بین چین و کشورهای مشارکت‌کننده شده است. تا سال ۲۰۲۳، تجارت با کشورهای مسیرBRI  30 درصد از حجم کل تجارت چین را تشکیل می دهد که نشان‌دهنده تأثیرگذاری این ابتکار بر در هم تنیدگی اقتصادی مد نظر چین است: در سال ۲۰۲۲، حجم تجارت بین چین و کشورهای BRI به 1.58 تریلیون دلار رسید که افزایش سالانه 4.19 درصد را نشان می‌دهد. از سوی دیگر، شرکت‌های چینی از زمان آغاز این ابتکار بیش از ۹۰ میلیارد دلار در کشورهای مسیر BRI سرمایه‌گذاری کرده‌اند که بر حوزه‌هایی نظیر لجستیک، تولید و انرژی متمرکز است.

نقش حیاتی تنگه مالاکا در اقتصاد دریامحور چین

تنگه مالاکا یکی از مهم‌ترین نقاط گلوگاهی دریامحور در جهان است و برای اقتصاد دریامحور چین اهمیت زیادی دارد. این گذرگاه باریک بین شبه جزیره مالایا و جزیره سوماترای اندونزی، به عنوان یک شریان حیاتی برای تجارت جهانی عمل می‌کند.

حجم تجارت و اهمیت اقتصادی

حدود 25 درصد از کالاها در کل شبکه تجارت جهانی سالانه از تنگه مالاکا عبور می‌کنند. اهمیت این تنگه برای چین، حتی حیاتی‌تر است. حدود 80 درصد از واردات نفت و بخش قابل توجهی از تجارت کلی چین از این مسیر عبور می‌کند. در سال ۲۰۲۲، بیش از ۱۶ میلیون بشکه نفت در روز از تنگه مالاکا عبور کرد که نقش حیاتی آن در امنیت انرژی و ثبات اقتصادی چین را نشان می‌دهد.

همین وابستگی قابل توجه چین به تنگه مالاکا، آن را در معرض آسیب‌پذیری‌های راهبردی قابل توجهی قرار می‌دهد؛ نگرانی راهبردی چین در مورد احتمال مسدود شدن یا اختلال در تنگه که به معضل مالاکا مشهور شده است، می‌تواند به طور جدی واردات انرژی و تجارت خارجی این کشور را تحت تأثیر قرار دهد. هرگونه درگیری نظامی یا حادثه دریامحور در این منطقه می‌تواند پیامدهای وخیمی‌برای اقتصاد چین داشته باشد. تنگه همچنین مستعد دزدی دریامحور و تهدیدات امنیتی است که مستلزم نظارت و پایش مداوم و حضور نیروی دریامحور برای اطمینان از عبور امن کشتی‌های تجاری است.

چین برای مقابله با این آسیب‌پذیری‌ها، چندین راهبرد را اجرا کرده است که از جمله آنها، تنوع‌بخشی به مسیرهای انرژی است. خط لوله چین-میانمار که از سال ۲۰۱۳ عملیاتی شده، به چین امکان می‌دهد نفت و گاز را مستقیماً از خلیج بنگال وارد کند و تنگه مالاکا را دور بزند. این خط لوله ظرفیت عبور ۲۲ میلیون تن نفت خام در سال را دارد. از سوی دیگر، ارتش آزادی‌بخش خلق چین به طور قابل توجهی قابلیت‌های نیروی دریامحور خود را برای تأمین امنیت مسیرهای دریامحور کلیدی افزایش داده است. این شامل استقرار نیروهای دریامحور در اقیانوس هند و شرکت در مأموریت‌های بین‌المللی ضد دزدی دریامحور است. همچنین چین از طریق ابتکارات دیپلماتیک با کشورهای آسه‌آن تلاش دارد تا همکاری‌های منطقه‌ای را برای تقویت ثبات ترویج داده و اطمینان حاصل کند که اختلالی در مسیرهای تجاری دریامحور از طریق تنگه مالاکا، رخ نخواهد داد.

 برخی از بنادر مهم چین

بنادر اصلی چین، از جمله شانگهای، نینگبو-ژوشان، شنژن و گوانگژو، برای اقتصاد دریامحور آن حیاتی هستند:

بندر نینگبو-ژوشان: در سال ۲۰۲۳ بیش از ۱.۲ میلیارد تن بار را مدیریت کرده که آن را به بزرگترین بندر از نظر تناژ در جهان تبدیل کرد. این بندر طی سال های اخیر، از طریق ساخت اسکله‌های عمیق و پایانه‌های بارگیری و تخلیه بار خودکار، ارتقاء قابل توجهی در ظرفیت خود تجربه کرده است.

بندر شنژن: در سال ۲۰۲۳ بیش از ۲۷ میلیون TEU را مدیریت کرد که آن را به یکی از بنادر کانتینری برتر جهان تبدیل می‌کند. نزدیکی این بندر به قطب‌های تولیدی بزرگ، نقش آن را به عنوان یکی از دروازه‌های حیاتی تجارت دریامحور چین برجسته کرده است.

بندر گوانگژو: با مدیریت سالانه بیش از ۶۰۰ میلیون تن بار، این بندر نقش مهمی در توسعه اقتصادی منطقه‌ای و تجارت بین‌المللی چین ایفا می‌کند و ار تأسیسات بزرگی برای بارگیری میعانات نیز برخوردار است.

برنامه‌های آینده برای این بنادر بر افزایش ظرفیت، یکپارچه‌سازی فناوری‌های هوشمند و ارتقای پایداری زیست‌محیطی متمرکز است. برای مثال، به کار گیری فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و بلاکچین برای ارتقا بهره وری و کارآیی عملیات های بارگیری و تخلیه بار و مدیریت لجستیک، مفهوم بنادر هوشمند را در چین تقویت خواهند کرد.

 اقتصاد دریامحور شانگهای

شانگهای یکی از بنیان‌های اصلی در اقتصاد دریامحور چین است. بندر شانگهای، پر ترددترین بندر کانتینری جهان، در سال ۲۰۲۳ بیش از ۴۷ میلیون TEU را مدیریت کرد. عناصر کلیدی اقتصاد دریامحور شانگهای عبارتند از:

زیرساخت بندری: سرمایه‌گذاری‌های مستمر دولت چین در زیرساخت بندری شانگهای، ظرفیت های آن را افزایش داده و کارایی عملیاتی را بهبود بخشیده است. این بندر مجهز به پایانه‌های خودکار بارگیری و تخلیه بار، و سامانه‌های لجستیکی پیشرفته است.

نوآوری و پایداری: بندر شانگهای در زمینه پذیرش و اجرای ابتکارات سبز در چین پیشرو است، که با هدف کاهش انتشار کربن صورت می‌پذیرند. سرمایه‌گذاری‌ها در انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های زیست‌محیطی مانند سیستم‌های برق‌رسانی ساحلی و تجهیزات جابجایی بار برقی هستند با هدف کاهش انتشار کربن، اولویت‌های اصلی اعلام شده از سوی شهرداری شانگهای برای توسعه بندر این شهر هستند.

تأثیر اقتصادی: این بندر به طور قابل توجهی به تولید ناخالص داخلی شانگهای کمک می‌کند و حوزه‌های تولید، لجستیک و مالی شانگهای را پشتیبانی می‌کند. در سال ۲۰۲۳، اقتصاد دریامحور بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار از کل اقتصاد شانگهای را شامل می‌شد.

 

ابتکارات اقتصادی زیست‌محیطی و سبز در اقتصاد دریامحور چین

چین بر اساس تعهدات خود در زمینه محیط زیست از جمله ذیل توافقنامه اقلیمی‌پاریس 2015، متعهد به ادغام پایداری زیست‌محیطی در اقتصاد دریامحور خود است. ابتکارات کلیدی این کشور عبارتند از:

چارچوب اقتصاد آبی: ترویج استفاده پایدار از منابع اقیانوسی برای تعادل بین رشد اقتصادی و حفاظت زیست‌محیطی. این شامل حفاظت از اکوسیستم‌های دریامحور، ترویج شیلات پایدار و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر دریامحور است.

بنادر سبز: اجرای ابتکارات بنادر سبز برای کاهش انتشار کربن، بهبود بهره‌وری انرژی و ترویج استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر. بنادری مانند شانگهای و شنژن در این تلاش‌ها پیشرو هستند و راه حل هایی نظیر سیستم‌های برق‌رسانی ساحلی و تجهیزات جابجایی بار برقی را اجرایی کرده اند.

کنترل آلودگی دریامحور: تقویت و تشدید نظارت بر اجرایی مقررات ناظر بر آلودگی دریامحور، از جمله کنترل‌های سختگیرانه‌تر بر انتشار آلودگی از منبع کشتی‌ها و فعالیت‌های صنعتی ساحلی. در این زمینه، دولت چین تدابیری برای کاهش زباله‌های دریامحور، کنترل نشت نفت و بهبود تصفیه فاضلاب معرفی کرده است.

پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر: توسعه مزارع بادی دریامحور و سایر پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر دریامحور برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی. چین هدف دارد تا ظرفیت بادی دریامحور خود را تا سال ۲۰۲۵ به ۲۶ گیگاوات افزایش دهد، که با سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در مناطق ساحلی خصوصا در شرق این کشور قابل تحقق خواهد بود.

 تغییرات اقلیمی و اقتصاد دریامحور چین

تغییرات اقلیمی و آب و هوایی، می‌تواند اثرات قابل اعتنایی بر اقتصاد دریامحور چین داشته و باعث بوجود آمدن چرخه ای شود که می‌تواند چالش‌های زیست‌محیطی و اقتصادی این کشور را تشدید ‌کند. برای مثال، افزایش سطح پهنه‌های آبی آزاد، شهرهای ساحلی مهمی مانند شانگهای و گوانگ‌ژو را تهدید می‌کند، جایی که سطح دریاها به طور متوسط سالانه 3.5 میلی‌متر افزایش می‌یابد. دمای گرمتر اقیانوس‌ها، اکوسیستم‌های دریامحور را تغییر داده و ذخایر ماهی‌هایی که برای صنعت ماهیگیری چین حیاتی هستند را کاهش داده است. به عنوان مثال، صید آبزیانی که از لحاظ اقتصادی مهم محسوب می‌شوند مانند ماهی (Hairtail) طی یک دهه گذشته 40 درصد کاهش یافته است. اسیدی شدن اقیانوس‌ها که ناشی از جذب افزایش CO2 است، به صخره‌های مرجانی آسیب رسانده و تنوع زیستی و شیلات را در سواحل چین تحت تأثیر قرار داده است. علاوه بر این، طوفان‌های شدید که به دلیل تغییرات اقلیمی رو به تزاید هستند، اثرات منفی اقتصادی قابل توجهی به دنیال دارند؛ به عنوان مثال، طوفان لکیما در سال 2019 به تنهایی باعث خسارت 9.5 میلیارد دلاری در سواحل شرقی چین شد. این تأثیرات مرتبط با تغییرات اقلیمی خطرات بزرگی را برای پایداری و رشد اقتصاد دریامحور چین ایجاد می‌کنند که مستلزم به کارگیری راهبردهای انطباقی و کاهش ریسک در آینده خواهند بود.