بانکداری اسلامی در فدراسیون روسیه

همایش اقتصادی بین المللی سنت پیترزبورگ به عنوان بزرگترین رویداد اقتصادی روسیه در روزهای 24 لغایت 27 خرداد 1402 با موضوع اصلی «استقلال در توسعه – مبنای عدالت در جهان و تشریک مساعی به خاطر نسل های آینده» برگزار گردید. روز جمعه 26 خرداد در چارچوب این همایش نشستی با عنوان «آیا بانکداری اسلامی‌به ابراز مؤثری برای جذب سرمایه به روسیه تبدیل خواهد شد؟» ترتیب داده شد که نمایندگان بلندپایه نظام مالی فدراسیون روسیه در آن شرکت داشتند.

در سپتامبر 2022 طرح قانونی بانکداری اسلامی در مجلس دومای فدراسیون روسیه مطرح گردید. راه اندازی آزمایشی آن در تعدادی از مناطق روسیه شامل داغستان، چچن، باشقیرستان و تاتارستان در دستور کار قرار دارد. این برنامه قرار بود که از 1 فوریه 2023 به مدت 2 سال کار خود را آغاز کند، اما تا کنون اجرایی نشده است. در طرح قانونی فوق الذکر مواردی نظیر توجه به مسلمانان به عنوان بخش مهمی از جمعیت روسیه، همکاری فعال با کشورهای اسلامی و نیاز به بانکداری اسلامی‌به عنوان ابزار تعامل در عرصه سیاسی با شرکای فدراسیون روسیه (کشورهای مشترک المنافع، ایران، عربستان سعودی، ترکیه، اندونزی و پاکستان) به عنوان مبنا مطرح شده است. بر اساس تعریف ارائه شده، مؤسسات بانکداری اسلامی مجاز به دریافت بهره نبوده و نخواهند توانست فعالیت های مرتبط با تجارت الکل و دخانیات، گرداندن قمارخانه و همچنین تولید و فروش اسلحه را تأمین مالی کنند. آغاز طرح آزمایشی بانکداری اسلامی در چهار منطقه روسیه برای 10 شهریور  1402 در نظر گرفته شده است.

در نشست «بانکداری اسلامی» همایش سنت پیترزبورگ آقای آکساکوف رئیس کمیسیون بازار مالی مجلس دومای فدرال ابراز داشت که برای ترویج بانکداری اسلامی در روسیه حدود ده سال تلاش صورت گرفته، اما در زمان حاضر مناسب ترین شرایط برای اجرای آن ایجاد شده است. در سال گذشته گروهی از نمایندگان مجلس و سناتورها طرح قانونی انجام آزمایش در زمینه پیاده سازی بانکداری اسلامی در نظام مالی روسیه را ارائه کردند. قرار بود که از 1 ژوئیه کار خود را آغاز کند، اما این سند تا کنون به تصویب نرسیده است. آکساکوف ابراز امیدواری کرد که این طرح قانونی در انتهای تابستان به تصویب رسیده و طرح آزمایشی از 10 شهریور کار خود را آغاز کند. وی اعلام کرد که پس از پیاده سازی آزمایشی این ابزار در چهار جمهوری روسیه، امکان افزایش تعداد مناطق وجود دارد و حساب ویژه ای روی دستگاه‌های اجرایی محلی برای رصد دقیق اجرای سختگیرانه اصول دینی در انجام امور بانکی باز شده است. او اظهار داشت که این طرح آزمایشی نشان خواهد داد که چه تغییراتی باید در قوانین روسیه صورت گیرد تا بانکداری اسلامی مؤثر، امن باشد. به گفته وی، بانکداری اسلامی‌باید بخش لاینفک نظام مالی روسیه بماند تا هیچ سیستم اسلامی موازی ایجاد نگردد.

آقای گوزنوف معاون بانک مرکزی روسیه اظهار داشت که تغییرات در قوانین امکان ایجاد سیستمی‌برای بانکداری اسلامی در داخل روسیه و سپس ورود به بازارهای بین المللی را فراهم خواهد آورد. وی از ضرورت ایجاد یک مدل جدید مدیریتی برای بانکداری اسلامی سخن گفت، آن را به عنوان یک چالش همراه با انواع جدیدی از ریسک ارزیابی و بر اهمیت برآورد و مدیریت آنها هم از نظر عملیاتی و هم از نظر نظارتی تأکید کرد. به گفته وی، علی رغم آنکه این طرح آزمایشی در چهار منطقه برگزار می‌شود، همه ساکنان روسیه می‌توانند مشتری این بانک ها باشند. موفقیت این تجربه جدید بر اساس حجم سرمایه گذاری‌های جذب شده، تعداد مشتریان مؤسسات اعتباری و درجه رضایت مردم از امکانات جدید ارزیابی می‌شود.

آقای آوتوخوف معاون رئیس هیأت مدیره Sovcombank نیز به افزایش تقاضای مردم روسیه برای استفاده از خدمات بانکداری اسلامی اعتراف کرد و در مورد تجربه 5 ساله اخیر توضیحاتی داد. به گفته او در حال حاضر امکان ادامه تجربیات با جذب کارفرمایان در جمهوری‌های چچن، داغستان، تاتارستان و باشقیرستان با اکثریت مسلمانان در دست بررسی بانک قرار دارد. وی خاطرنشان کرد که سود مالی در زمینه بانکداری اسلامی‌به شکل حیرت انگیزی در روسیه بالا بوده و به عنوان مثال در تاتارستان حدود 40 درصد مردم به شکلی با آن آشنایی داشته و نیاز به آن را اعلام کرده اند. آوتوخوف از ارائه کارت بانکی بدون کمیسیون «حلوا حلال» با طراحی ویژه از سال 2018 توسط Sovcombank خبر داد و اذعان داشت که این خدمت با استقبال مردم و نه تنها مسلمانان مواجه شده است.

در ادامه نشست آقای گانیِف معاون اول سبِربانک ضمن اشاره به پیش بینی رشد 40 درصدی میزان گردش مالی بانکداری اسلامی در جهان تا سال 2025 بر اهمیت انجام اقدامات متناسب با تقاضای بازار روسیه از جمله وام مسکن اسلامی تأکید کرد. او همچنین در زمینه تأمین زیرساخت های لازم بانکداری اسلامی‌با هدف جذب سرمایه از کشورهای شرقی جهت پاسخگویی به نیازهای توسعه اقتصادی روسیه که از سرمایه گذاری غربی محروم شده است توضیحاتی ارائه کرد. به گفته وی، سبربانک یک بخش تخصصی در این زمینه ایجاد کرده و اولین دفتر با کارشناسان مسلط به اصول اسلام گشوده شده که پس از تصویب قانون بانکداری اسلامی قصد ارائه وام مسکن در این چارچوب دارد.

شایان ذکر است که تا کنون عامل اصلی ممانعت کننده از فعالیت بانک های اسلامی در روسیه عدم وجود قوانین و نیروی انسانی دارای صلاحیت بوده است. به این علت امکان جذب میزان لازم سرمایه گذاری و ایجاد محصولات رقابتی در این زمینه وجود نداشته است. همچنین سطح پایین اطلاعات شهروندان روسیه دلیل دیگری تلقی می‌شود. برخی کارشناسان هم بر این نظر هستند که کلمه «اسلامی» در خدمات بانکی باعث ایجاد دافعه در افراد سایر ادیان می‌شود.

فعالیت بانکی در روسیه به شکل سختگیرانه ای تحت کنترل نهادهای نظارتی قرار دارد. بانک ها باید از بانک مرکزی تبعیت کرده و قوانین جاری را رعایت نمایند. اصول بانکداری اسلامی در این قوانین دیده نشده و به همین دلیل در حال حاضر در روسیه بانک اسلامی‌به معنی واقعی کلمه وجود ندارد. نهادهای مالی بر اساس طرح رایج کار می‌کنند هر چند برخی از آنها محصولات جداگانه‌یی را بر اساس احکام اسلامی ارائه می دهند. برای آنکه کار بانک اسلامی‌به طور کامل قانونی شود، اعمال تغییرات در نظام بانکی مورد نیاز است. بانک مرکزی پیشنهاد کرده که به شرکت هایی که بانک نیستند اجازه کار در این خصوص داده شده و برای آنها مقررات جداگانه تدوین گردد. برخی از شرکت ها که فعالیت بانکی ندارند به مردم و کارآفرینان خدمات بانکداری اسلامی ارائه خواهند نمود. این مبنایی برای تصویب قوانین فدرال جدید در زمینه بانکداری اسلامی خواهد بود.

در فدراسیون روسیه حدود 20 میلیون شهروند مسلمان زندگی می‌کنند. در مناطق روسیه با اکثریت جمعیت مسلمان بانکداری اسلامی فعالیت دارد، اما خدمات را در مؤسسات مالی و اعتباری کوچک یا سراهای تجاری می‌توان دریافت کرد. تصویب قوانین جدید امکان ارائه خدمات آزمایشی بر اساس اصول جدید را برای بانک ها فراهم خواهد آورد. این امر تأمین مالی را برای پیروان دین اسلام در دسترس خواهد کرد و به جذب سرمایه گذاری از کشورهای مسلمان یاری خواهد رساند که در شرایط تحریم های غربی به طور ویژه برای روسیه ضروری است.