نرخ تورم در ترکیه

بر اساس گزارش سازمان آمار ترکیه نرخ تورم در این کشور از 85.5 درصد در ماه اکتبر به 84.4 درصد در نوامبر 2022 کاهش یافت.

اصولا دو نوع تورم وجود دارد: تورم ناشی از فشار تقاضا و تورم ناشی از فشار هزینه. اگر در یک اقتصاد پول بیشتر از کالا باشد، تورم تقاضا رخ می دهد. به عبارت دیگر، اگر کالاها و خدماتی که اقتصاد تولید می‌کند و به بازار عرضه می‌کند، کمتر از امکاناتی باشد که مردم برای خرید آنها دارند، قیمت‌ها افزایش می‌یابد. دو راه برای جلوگیری از این معضل وجود دارد: افزایش تولید و یا افزایش نرخ بهره؛

افزایش تولید در کوتاه مدت آسان نیست زیرا نیاز به سرمایه گذاری‌های جدید و منابع مالی دارد. پس راه دیگر این است که با افزایش نرخ بهره و یا سود، اطمینان حاصل کرد که مردم پول خود را  نه تنها خرج نمی‌کنند بلکه اقدام به پس انداز و سپرده گذاری می‌کنند. به عبارت دیگر، با این کار باید تقاضا را کاهش داد.

تورم ناشی از فشار هزینه، زمانی اتفاق می افتد که قیمت عوامل و نهاده‌های مورد استفاده در تولید کالا و محصولات افزایش یابد. اگر دستمزد، اجاره بها، قیمت نفت، گاز طبیعی، برق، مواد اولیه و محصولات نیمه تمام مصرفی به عنوان نهاده افزایش یابد، این افزایش در قیمت منعکس و در نتیجه باعث افزایش تورم می‌شود.

کاهش ارزش پول ملی نیز بعنوان یکی از عوامل تورم ناشی از فشار هزینه در کشورهایی همچون ترکیه که تحت تاثیر دلاریزاسیون شدن هستند، نقش بسزایی دارد. به دلیل افزایش مخاطرات ناشی از ریسک های بالا، لیر ترک به سرعت در برابر ارزهای خارجی ارزش خود را از دست می دهد. از سپتامبر 2021، که بانک مرکزی ترکیه شروع به کاهش نرخ بهره کرد، لیر ترک 52  درصد از ارزش خود را در برابر دلار از دست داده و نرخ تورم نیز چندین برابر شده است.

نمودار زیر وضعیت کنونی ترکیه در تجربه افزایش نرخ تورم بخاطر کاهش نرخ بهره را نشان می دهد (منحنی قرمز رنگ نرخ تورم و منحنی آبی رنک نرخ بهره را نشان می دهد):

 

 

همانطور که مشاهده می‌شود، تلاش بانک مرکزی ترکیه برای کاهش نرخ تورم که با کاهش نرخ بهره آغاز شد، برعکس، منجر به افزایش نرخ تورم شده است. این در حالی است که از ابتدای ژانویه 2023 شاهد کاهش متوالی  نرخ تورم خواهیم بود. همانطوریکه در ماه نوامبر 2022 نیز نرخ تورم به 84.4درصد کاهش یافت. البته این کاهش‌ها نه به دلیل رویکرد اساسی بانک مرکزی  بلکه به دلیل اثرات پایه ای می‌باشد.

در همین دوره، وقتی ایالات متحده آمریکا با مشکل تورم بالا البته نه به اندازه ترکیه، مواجه شد، بانک مرکزی این کشور شروع به مدیریت و افزایش تدریجی نرخ بهره کرد. نمودار زیر نشان می دهد که بانک مرکزی آمریکا چگونه توانسته است نرخ تورم را از طریق افرایش نرخ بهره کاهش دهد. (منحنی قرمز رنگ نرخ تورم و منحنی آبی رنک نرخ بهره را نشان می دهد):

 

 

 

در ارتباط با کشور روسیه نیز همین امر صدق می‌کند. قبل از شروع جنگ،  نرخ تورم در روسیه 9.2 درصد و نرخ بهره 8.5 درصد بود. با شروع جنگ وقتی نرخ تورم به 17.8 درصد رسید، بانک مرکزی روسیه به سرعت نرخ بهره را به 20 درصد افزایش داد در نتیجه این اقدام ناگهانی، تورم به سرعت شروع به کاهش کرد. با کاهش نرخ تورم، بانک مرکزی روسیه نیز نرخ بهره را کاهش داد. امروز  نرخ تورم در روسیه 12.6 درصد و نرخ بهره  7.5 درصد می‌باشد.

کاهش نرخ تورم از ژانویه 2023  در ترکیه (اثر پایه)

وقتی سازمان آمار ترکیه نرخ تورم در ماه نوامبر 2022 را 84.4 درصد اعلام کرد، نورالدین نباتی، وزیر خزانه داری و دارایی ترکیه در ارزیابی کاهش نرخ تورم از 85.5 درصد ماه اکتبر 2022  به 84.4 درصد در نوامبر 2022 گفت:"از دسامبر 2022 نرخ تورم حتی اگر به دلیل اثر پایه هم باشد به سرعت شروع به کاهش خواهد نمود و ما به هدف خود یعنی تورم تک رقمی دست خواهیم یافت." با ذکر یک مثال می‌توان نحوه محاسبه نرخ تورم براساس اثر پایه که در ترکیه در حال روی دادن است را نشان داد:

• نرخ تورم سالانه ترکیه در نوامبر 2022 معادل 84.4 درصد
• نرخ تورم ماهانه در دسامبر 2021 معادل 13.6 درصد

برای محاسبه نرخ تورم سالانه برای دسامبر 2022 باید به نرخ تورم دسامبر 2021 نیز مراجعه کرد  اما در اثر پایه، نرخ ماهانه تورم ماه مورد نظر که در این مثال دسامبر 2022  می‌باشد را مد نظر قرار می دهند و اثر تورمی دسامبر 2021 را اعمال نمی‌کنند. دراین شرایط، اگر فرض نمائیم که نرخ تورم ماهانه در دسامبر 2022 معادل 2 درصد اعلام شود، در آن صورت نرخ تورم سالانه در دسامبر 2022 عبارت خواهد بود از :   72.8%=2 %+ 13.6%-84.4 %

در مثال بالا از نرخ  تورم 84.4 درصد، نرخ تورم ماه دسامبر 2021 که معادل 13.6 درصد بود را کسر و بجای آن نرخ تورم ماه دسامبر 2022 که معادل 2 درصد (فرض مثال اعلام شده است) بود را جمع نموده و همانگونه که مشاهده می‌شود نرخ تورم از 84.4 درصد به 72.8 درصد کاهش یافته است. این کاری است که وزیر دارایی ترکیه اذعان به انجام آن نموده است.