بررسی وضعیت اقتصادی سریلانکا در چهار ماه دوم 2022

در این گزارش آمارها و وضعیت اقتصادی سریلانکا در چهار ماهه دوم سال جاری بررسی شده است.

هر چند سال 2022 به دلیل کاهش محدودیت‌های ناشی از بیماری کرونا و بهبود نسبی وضعیت گردشگری نوید سالی خوب را برای سریلانکا می‌داد، اما وضعیت آن‌گونه که دولت این کشور انتظار داشت، پیش نرفت. در وهله اول اقتصاد ضعیف و بحران‌های چند ساله، سریلانکا را مساعد تحت تأثیرپذیری از تکانه‌های اقتصاد جهانی قرار داد. در این رابطه مناقشه روسیه و اوکراین و اثرات آن بر محیط بین‌المللی به ویژه در بخش انرژی و امنیت غذایی، اقتصاد سریلانکا را همچون سایر کشورها به شدت تحت تأثیر قرار داد. تغییر یک‌باره وضعیت اقتصادی ناشی از بحران‌های متعدد بین‌المللی به ویژه در زمینه انرژی، بروز اثرات ناشی از افزایش قابل توجه نقدینگی در سال 2021 که بیش از 1.2 تریلیون روپیه برآورد می‌شود، افزایش شدید تورم و کاهش ارزش پول ملی، دولت را از تأمین نیازهای اولیه کشور ناتوان کرد. این مسئله در حالی است که سریلانکا در ماه آوریل اعلام نکول کرده بود و اقتصاد این کشور همچنان در شوک این اقدام قرار داشت.

اثرات اولیه این موضوع به وضوح خود را در ناتوانی این کشور در واردات انرژی نشان داد، مسئله‌ای که موجب خاموشی‌های متمادی در کشور، کمبود شدید سوخت در جایگاه‌ها و حتی کمبود دارو‌ها و سایر اقلام شد. اولین اثر این بحران، کاهش حضور گردشگران بود، موضوعی که با انتشار اعلامیه‌‌های اخطار سفر از سوی بسیاری از کشورها، بیش از پیش در شرایط نامناسب قرار گرفت و در اوج بحران اقتصادی، سریلانکا را از یکی از مهم‌ترین منابع جریان نقدینگی ارزهای خارجی محروم کرد. لذا سریلانکا در سال 2022 شرایط اقتصادی سختی را تجربه می‌کند و در این بین چهار ماه دوم سال 2022، سخت‌ترین شرایط این تجربه تلخ را برای سریلانکا رقم زد.

البته در بازه زمانی مذکور اقتصاد سریلانکا شاهد تحولات در مسیر انجام اصلاحات نیز بود. در وهله اول روند مذاکرات با صندوق بین‌المللی پول که در اوایل سال آغاز شده بود نهایتاً به توافق در سطح کارکنان با این نهاد پولی انجامید. از سوی دیگر سریلانکا انجام اصلاحات اقتصادی متعددی را نیز به مرحله اجرا گذاشت. ارائه بودجه موقت، اصلاح قانون مالیاتی، تلاش برای کاهش واردات از طریق ممنوعیت برخی اقلام و شناورسازی قیمت‌ حامل‌های انرژی بخشی از مهم‌ترین اقدامات انجام شده در مسیر انجام اصلاحات اقتصادی بود. بر همین اساس در این گزارش وضعیت اقتصادی این کشور به ویژه از منظر خارجی مورد بررسی و ارزیابی قرار خواهد گرفت.

• نگاه کلی

موضوع ژانویه فوریه مارس آوریل می ژوئن جولای اوت 8 ماه اول 2022 8 ماه اول 2021 صادرات 1101 1092 1057 970 1047 1248 1164 1224 8902 7904 واردات 1959 1873 1819 1699 1451 1226 1287 1486 12801 13411 تراز تجاری 859- 781- 762- 729- 404- 21 123- 261- 3899- 5507- درآمدهای گردشگری 148 174 192 113 54 59 85 68 893 64 حواله‌های ارزی کارگران 259 205 318 249 304 274 279 325 2215 4224 ورودی بازار سرمایه 36 49 10 2 0.4 0.01- 2 3 97 181- درآمد دولت اسناد خزانه و اوراق قرضه وام‌های بلندمدت 117 140 * 342 299 2 4 62 1759 1739 5 * * 4 0.1 2 4 0.1 16 16 111 140 * 338 298 * * 62 1743 1223 سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی * * * * * * * * * 500 تراز کلی * * * * * * * * 3035- 2423-

اولین نکته‌ای که در جدول فوق قابل ملاحظه‌ است بهبود کلی تراز تجاری است که در وهله اول ناشی از افزایش حدوداً یک میلیارد دلاری صادرات سال 2022 نسبت به مدت مشابه در سال 2021 و در مرحله بعد کاهش تقریباً 600 میلیون دلاری واردات است. کاهش وارداتی که به دلیل نبود منابع ارزی کافی و محدودیت‌های اعمالی از سوی دولت ایجاد شد. البته باید اشاره کرد که اگر قیمت نفت و سایر حامل‌های انرژی در این مدت افزایش نمی‌یافت، سریلانکا می‌توانست شاهد کاهش بیشتری در واردات خود باشد. در همین زمینه مسئله شاخص تجارت که نشان‌دهنده ارزش کالاهای صادراتی به وارداتی است اهمیت پیدا می‌کند، مسئله‌ای که کاملاً به ضرر سریلانکا بوده، زیرا قیمت محصولات وارداتی رشد بسیار بیشتری را تجربه کرده‌اند.

موضوع دیگری که در این بین حائز اهمیت و به وضوح قابل مشاهده است، تأثیرپذیری شدید صنعت گردشگری از وضعیت اقتصادی این کشور است. به نحوی که چهار ماه دوم سال 2022 تقریباً ورود گردشگران نسبت به چهار ماه اول کاهش 58 درصدی را تجربه کرد. معیار دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، حواله‌های ارزی است که تقریباً روند ثابتی را در هشت ماه اول سال طی کرده است و نسبت به مدت مشابه سال 2021 با کاهش تقریباً 50 درصدی رو‌به‌رو بوده است.

بر همین اساس با وجود بهبود نسبی تمامی‌پارامتر‌های اقتصادی در هشت ماه اول سال 2022 به ویژه در بخش گردشگری که شاهد رشد 14 برابری نسبت به مدت مشابه سال قبل بوده است، به دلیل کاهش قابل توجه حواله‌های ارزی، تراز پرداخت کلی سریلانکا با کاهش حدوداً 600 میلیون دلاری رو‌به‌رو بوده است و از منفی 2423 میلیون دلار به منفی 3035 میلیون دلار تنزل یافته است. لذا تلاش‌های بسیار زیاد بانک مرکزی سریلانکا برای تشویق کارگران سریلانکایی شاغل در خارج از کشور برای ارسال درآمدهای خود از طریق شبکه بانکی از این منظر قابل درک خواهد بود. 

صادرات

درآمد حاصل از صادرات در می 2022 با 17.5 درصد رشد نسبت به می 2021 به1047میلیون دلار رسید. البته در این بین تنها محصولات صنعتی شاهد افزایش صادرات بودند و بخش کشاورزی و معدنی با کاهش رو‌به‌رو شدند. درآمدهای صادراتی در می 2022 نسبت به می 2021 در کالاهای صنعتی24.2درصد رشد را تجربه کرد اما در کالاهای کشاورزی و معدنی به ترتیب با کاهش4.2 درصدی و58.4 درصدی مواجه شد. در این ماه شاخص‌های صادرات حاکی از افزایش 13.7درصدی حجم صادرات و افزایش 3.3 درصدی ارزش کالاهای صادراتی بود. لذا با وجود کاهش صادرات در بخش کشاورزی و معدنی به دلیل افزایش کلی حجم صادرات و همچنین ارزش کالاهای صادراتی، سریلانکا در این ماه شاهد افزایش صادرات نسبت به مدت مشابه سال قبل بود.

در ماه ژوئن نیز درآمد حاصل از صادرات با 23.9 درصد رشد نسبت به ژوئن 2021 به 1248 میلیون دلار رسید و بالاترین صادرات ماهانه در هشت ماه اول سال 2022 را ثبت کرد. در این ماه محصولات صنعتی و کشاورزی شاهد رشد صادرات بوده اما دسته محصولات معدنی با کاهش مواجه شد. در این ماه محصولات صنعتی و کشاورزی به ترتیب 28.4 و 9.2 درصد نسبت به مدت مشابه سال 2021 رشد صادراتی را تجربه کردند اما محصولات معدنی با کاهش 34.8 درصدی رو‌به‌رو بود. با بررسی شاخص‌ها قابل مشاهده است که افزایش حجم صادرات به میزان 23.5 درصد، نقش بیشتری نسبت به قیمت در افزایش صادرات ژوئن 2022 نسبت به ژوئن 2021 داشته است.

وضعیت صادراتی در ماه جولای 2022 نسبت به جولای 2021، رشد 5.4 درصدی را نشان ‌می‌دهد و در این ماه تنها محصولات صنعتی شاهد رشد صادرات بودند. درآمد‌های صادراتی در جولای 2022 نسبت به جولای 2021 در کالاهای صنعتی12.4درصد افزایش و در کالاهای کشاورزی 14.5 درصد کاهش داشت که عمدتاً به دلیل کاهش صادرات غذاهای دریایی و ادویه بود. این آمار در بخش محصولات معدنی 42.8 درصد کاهش یافت. بررسی شاخص‌ها نیز نشان می‌دهد که حجم صادرات در ماه جولای 2022 نسبت به سال قبل 8 و شاخص قیمت رشد قابل توجه 14.6 درصدی را تجربه کرده است.

در ماه اوت 2022 درآمدهای صادراتی نسبت به اوت 2021 رشد 11.2 درصدی داشتند. تقریباً مانند ماه‌های پیش از آن صادرات کالاهای صنعتی و کشاورزی با رشد همراه بودند اما کالاهای معدنی با کاهش صادرات مواجه شدند. در این ماه کالاهای صنعتی با 12.6 درصد و کالاهای کشاورزی 6.2 درصد رشد داشتند اما کالاهای معدنی با کاهش 21.3 درصدی رو‌به‌رو شدند.  بررسی شاخص‌ها نیز نشان می‌دهد که افزایش حجم صادرات6 درصد و شاخص قیمت 4.9 درصد افزایش داشتند.

دسته‌بندی می ژوئن جولای اوت هشت ماه اول 2022 هشت ماه اول 2021 صادرات صنعتی مواد غذایی، نوشیدنی، تنباکو 42.3 52.3 49.7 42 366 354 علوفه دامی 9.9 21.1 9 22.6 109.2 77.5 پوشاک و منسوجات 483.9 568.8 551.4 566.9 4095.6 3434.8 محصولات کائوچو 74 99.5 86.4 96.6 676.3 681.7 الماس و جواهرات 38.1 35.1 43.1 43.3 278.7 179.1 ماشین‌آلات و لوازم مکانیکی 46 50 52.4 53 375.9 329.1 تجهیزات حمل‌ونقل 10 9.9 14.5 11.1 89.4 74.8 فرآورده‌های نفتی 53 54.2 32.2 32.3 409.8 294.9 محصولات شیمیایی 19.6 20 21.4 18.2 150.8 143.7 محصولات چوبی و کاغذی 12.9 12.9 9.1 11.6 95.7 82.6 محصولات صنعت چاپ 6.6 8.6 8.1 5.3 37.9 35.5 چرم،کالاهای مسافرتی و کفش 5.8 6.8 8.2 8.7 54.2 33.8 پلاستیک و مصنوعات از آن 5.6 5.4 4.5 5 43.2 50.7 فلزات پایه و محصولات مرتبط 14.1 14.5 14.7 13.5 120.2 100.1 محصولات سرامیکی 3.4 4.1 3.7 3.9 26 24.7 سایر صادرات صنعتی 27.8 27.1 30 31.3 228.8 197.4 کل صادرات صنعتی 853.2 990.3 932.2 965.3 7157.8 6094.3 صادرات کشاورزی چای 93.7 116.5 117.5 124.4 819.3 882.4 کائوچو 2.7 2.8 2.9 3.2 29.4 27.3 نارگیل 36.5 40.5 33.1 35.5 284.3 276.9 ادویه 21.1 31.7 33.8 40.1 233.5 282.4 سبزیجات 1.7 3.4 1.8 3 17.5 18.4 تنباکوی فرآوری نشده 0.7 2.1 2.8 2 15.7 21.4 محصولات کشاورزی جزئی 17.7 18.1 15.7 20.5 120.4 91.1 غذای دریایی 16.8 36.4 20.6 25.5 188.4 165.5 کل صادرات کشاورزی 190.9 2.9 228.3 254.2 1708.5 1765.5 صادرات مواد معدنی 1.9 3.1 1.6 2.5 21.1 30.7 صادرات طبقه‌بندی نشده 1.4 3.1 1.6 2.4 14.8 13.6 کل صادرات 1047.3 1247.8 1163.6 1224.4 8902.2 7904

همان‌گونه که قابل مشاهده است، اثرات بحران اقتصادی سریلانکا در چهار ماه دوم سال 2022 به وضوح خود را نشان داده است. هر چند افزایش قابل توجه محدودیت‌های اعمالی بر واردات را نمی‌توان نادیده گرفت اما کاهش شدید واردات بیشتر ناشی از فشارهای ناشی از کمبود منابع ارزی است. از سوی دیگر باید به این مسئله توجه کرد که کاهش واردات اثرات متعددی در پی داشته است. کمبود مواد غذایی از یک‌سو و کاهش ارزش پول ملی، امنیت غذایی سریلانکا را به شدت تحت تأثیر قرار داد به نحوی که گفته می‌شود 80 درصد از جمعیت این کشور مجبور به ایجاد تغییراتی سبد غذایی خود شدند. از سوی دیگر کاهش واردات در کالاهای واسطه‌ای اثر قابل‌توجهی بر تولید در این کشور خواهد داشت که اثرات آن می‌تواند در ماه‌های آتی مشخص شود. البته باید به این نکته توجه کرد که شاخص تجارت نشان دهنده آن است که اگر افزایش قابل توجه ارزش کالاهای وارداتی نبود، واردات سریلانکا می‌تواند با کاهش بیشتری رو‌به‌رو شود.

حواله‌های ارزی کارگران

یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی سریلانکا و در واقع دومین منبع درآمدی این کشور، حواله‌های ارزی ارسالی توسط سریلانکایی‌های مهاجر است. سریلانکا تا پیش از شروع بحران بیماری کرونا سالانه به طور متوسط حدود 7 میلیارد دلار از محل حدود 2 میلیون نفر سریلانکایی حاضر در خارج از کشور درآمد داشت. اما این روند در وهله اول به دلیل بیماری کرونا و از دست رفتن بسیاری از فرصت‌های شغلی و در مرحله بعد ایجاد اختلاف قابل توجه در نرخ ارز در شبکه بانکی و بازار آزاد، درآمد سریلانکا از این محل را با چالش قابل‌توجهی همراه کرد.

دسته‌بندی می ژوئن جولای اوت هشت ماه اول 2022 هشت ماه اول 2021 کالاهای مصرفی محصولات صنعت غلات و آسیاب 19.7 22.5 32.6 42.9 285.4 24.4 لبنیات 22 11.4 12.7 11.6 174.5 231.2 سبزیجات 24.7 21.6 24.2 32.9 226.2 278.7 غذای دریایی 6.6 5.3 3.8 3.7 49.3 82.5 شکر و شیرینی 12.8 6.9 15.2 28.2 148.8 211.3 ادویه‌ها 9.8 9.2 11.8 11.8 93.2 90.5 سایر غذاها و نوشیدنی‌ها 11.6 12.1 9.4 8.7 128.7 233.3 وسایل نقلیه شخصی 0.7 0.5 1 0.8 5.7 7.8 پزشکی و دارویی 31.5 36.4 33.9 46.5 347.5 532 لوازم‌ خانگی 3 4.8 7.1 5.6 71.3 179.8 پوشاک و لوازم جانبی 15.8 21.1 14.1 13.7 158.6 138.7 دستگاه‌های مخابراتی 2.5 4 1.8 1.3 49.9 283.1 وسایل منزل و اثاثیه 6.4 8.6 7.5 7.8 86.9 103.6 سایر مواد مصرفی غیرخوراکی 9.9 11.9 9.2 15.9 119.7 182.4 کالاهای واسطه‌ای سوخت 461.4 200.1 345.3 388.6 2395.9 2395.9 نفت خام محصولات پالایشگاهی زغال‌سنگ 65 - - 82.2 516.4 516.4 387.9 200.1 345.3 306.3 1748.3 1748.3 8.5 - - 0.1 131.2 131.2 الماس، سنگ‌های قیمتی و فلزات 18.8 23.4 17.4 17 81.7 81.7 منسوجات و نساجی 243 280.9 220.3 269.7 1943.7 1943.7 کاغذ و مقوا و محصولات مرتبط 38.8 45.7 34.2 40 325.5 319.4 نهاده‌های کشاورزی 21.4 15.4 14.3 15.1 148.3 187.3 گندم و ذرت 21.4 12.2 4.1 29.9 170.3 265.9 فلزات پایه 20.8 18.1 18.2 12.7 270 499.2 پلاستیک و مصنوعات آن 50.7 48.7 42 53.8 464.9 518.6 محصولات شیمیایی 75.8 77.4 74 92.7 682.1 732.6 کود 2.4 1.5 32.3 19.9 98.2 104 لاستیک و مصنوعات آن 25.1 28.7 39.4 36.9 257.6 255.8 محصولات معدنی 9.4 10.6 6.9 11.1 102.4 106.1 سایر کالاهای واسطه‌ای 47.1 52.9 40.7 48.7 437.5 522.4 کالاهای سرمایه‌ای ماشین‌آلات و تجهیزات 150.1 156.4 145 136.1 1462.4 1822.5 مواد و مصالح ساختمانی 71.6 68.8 61.1 70.3 689.2 803.9 تجهیزات حمل‌ونقل 16.3 8.5 7.1 6 109.2 252.1 سایر کالاهای سرمایه‌ای 0.2 0.3 0.3 0.2 2.7 3.7 واردات طبقه‌بندی نشده 0.1 0.2 - 5.5 7.7 7.6 کل واردات 1451.5 1226.5 1286.8 1485.9 12800.9 13411.5

همان‌گونه که مشخص است روند نه چندان مناسب حواله‌های ارزی در هشت ماه ابتدایی سال 2022 تقریباً ثابت و نسبت به مدت مشابه در سال 2021 نشان دهنده کاهش حدوداً 47.5 درصدی است. البته در این زمینه بانک مرکزی سریلانکا تدابیر بیشتری به منظور کاهش اختلاف نرخ بانکی و بازار آزاد اعلام کرد و مشوق‌هایی نیز در این زمینه در نظر گرفته است اما این اقدامات با وجود بازخورد مثبت هنوز نتوانسته است تغییرات قابل‌توجهی ایجاد کند. لذا می‌توان در نظر گرفتن که رسیدن درآمدهای سریلانکا در این بخش به 4 میلیارد دلار، سناریوی خوش‌بینانه‌ای به نظر می‌رسد.

گردشگری

هیچ صنعتی به اندازه گردشگری در چند سال گذشته در محیط اقتصادی سریلانکا با آسیب مواجه نشد. سال 2019 به دلیل حملات تروریستی عید پاک، سال‌های 2020 و 2021 به دلیل شرایط ناشی از همه‌گیری بیماری کرونا و سال 2022 نیز به دلیل بحران اقتصادی این کشور، صنعت گردشگری به چالش‌های قابل‌توجهی مواجه شد. همین موضوعات موجب شد که سومین منبع درآمدی سریلانکا و مهم‌ترین منبع جریان نقدینگی ارزی برای این کشور با کاهش فزاینده‌ای مواجه شود.

سال 2021 سال مناسبی برای مقایسه وضعیت گردشگری در سریلانکا نیست، زیرا سریلانکا در بیشتر ماه‌های این سال با قرنطینه سراسری نمی‌توانست میزبان تعداد قابل‌توجهی از گردشگران باشد و لذا سال مقیاس را با باید سال 2018 در نظر گرفت. در هشت ماه اول این سال بیش از 1.58 میلیون گردشگر وارد سریلانکا شدند و این در حالی است که این عدد برای سال 2022، کمتر از 500 هزار نفر است. لذا طبعاً درآمدهای این کشور نیز با کاهش قابل‌توجهی همراه بوده است. در حالی که درآمدهای گردشگری سریلانکا در هشت ماه ابتدایی سال 2018 از محل گردشگری 2.93 میلیارد بوده است این میزان در مدت مشابه سال 2022 تنها به 893 میلیون دلار رسید. 

 از سوی دیگر تأثیر تشدید بحران اقتصادی، ناآرامی‌های اجتماعی و بی‌ثباتی سیاسی در سریلانکا که به انتشار اعلامیه‌های اخطار سفر توسط بسیاری از بازارهای اصلی سریلانکا منتهی‌ شد، در 4 ماه دوم سال کاملاً قابل مشاهده است. به نحوی که در چهار ماه دوم سال میزان گردشگران ورودی به سریلانکا با کاهش 58 درصدی نسبت به چهارماهه اول سال رو‌به‌رو بوده است.

جریان‌های مالی

جریان خالص سرمایه‌گذاری خارجی در بازار اوراق بهادار طی ژانویه تا اوت 2022 در مجموع 6 میلیون دلار بود. در بورس اوراق بهادار شامل معاملات بازار اولیه و ثانویه، ورودی خالص سرمایه‌گذاری خارجی به مبلغ 97 میلیون دلار را طی هشت ماه منتهی به اوت 2022 ثبت کرد.

ذخایر بین‌المللی

ذخایر رسمی ناخالص در پایان اوت 2022 به 1.7 میلیارد دلار رسید. البته این موضوع شامل تسهیلات سوآپ ارزی سریلانکا با بانک خلق چین که معادل حدود 1.4 میلیارد دلار است نیز می‌شود. این در حالی است که به دلیل شروط مندرج در توافق سوآپ ارزی به دلیل پایین بودن سطح ذخایر ارزی سریلانکا، این کشور فعلاً امکان استفاده از این منابع را ندارد. لذا میزان قابل استفاده ذخایر ارزی سریلانکا حدود 300 میلیون دلار است. از سوی دیگر کل دارایی‌های خارجی سریلانکا که متشکل از ذخایر رسمی ناخالص و دارایی‌های خارجی ناخالص بخش بانکی است، در پایان اوت 2022 به 5.7 میلیارد دلار رسید.

نرخ تبدیل ارز

بعد از شناورسازی نرخ ارز، نرخ برابری روپیه و ارزهای معتبر بین‌المللی روند مثبتی را طی کرد و در پایان ماه اوت به‌به حدود 350 تا 370 روپیه به ازای هر دلار و یورو رسید. اما در مجموع، از 13 می 2022 تا پایان ماه اوت، روپیه سریلانکا با  کاهش نهایی 44.8 درصدی در برابر دلار را ثبت کرد.