غلبه صربستان بر بحران انرژی با برنامه ریزی جدی

مطلب پیش رو، برگردان مصاحبه منتشر شده در ماهنامه دیپلماتیک کرد صربستان (CORD) با خانم زورانا میخایلوویچ معاون نخست وزیر و وزیر معدن و انرژی صربستان تحت عنوان "غلبه صربستان بر بحران انرژی با کار و برنامه ریزی جدی" می‌باشد.

معاون نخست وزیر و وزیر معدن و انرژی صربستان می‌گوید: در شرایط کنونی، داشتن یک منبع مطمئن انرژی و محصولات آن یک موفقیت است.  امسال در درجه اول به دلیل پیامدهای حمله روسیه به اوکراین و عمیق تر شدن بحران انرژی بسیار چالش برانگیز است، اما نمی‌توان گفت که از سال های گذشته آسانتر است.

ما در سال ۲۰۱۲ با وضعیت دشوار مالی عمومی مواجه شدیم و مدت کوتاهی پس از تشکیل دولت با سیل ماه می ۲۰۱۴ و پیامدهای آن دست و پنجه نرم کردیم. ما امور مالی عمومی را تنظیم کردیم و در چند سال بعد به رشد اقتصادی پایدار دست یافتیم، که همراه با افزایش سرمایه گذاری، اشتغال و استانداردهای زندگی بود سپس همه گیری ویروس کرونا رخ داد که باعث شد اقتصاد سراسر جهان کند شود. مشکلات جهانی انرژی از سال گذشته با افزایش قیمت برق و فراورده‌های انرژی در بازار در دوره بهبود پاندمی آغاز شد و پس از آن جنگ بین روسیه و اوکراین رخ داد. همه چیز در این سال ها آسان نبوده است، اما من معتقد هستم که وقتی شما به خاطر کشور و مردم خود کار می‌کنید، هیچ چیز سختی وجود ندارد.

وی افزود: در حالی که ما مشکلات کوتاه مدت مانند تامین منابع انرژی برای زمستان را حل می‌کنیم، نباید از تغییرات عمیق و پایدار در بخش انرژی چشم پوشی کنیم و آن انتقال انرژی است. البته پیش نیاز مقابله با همه این چالش ها و ادامه توسعه، حفظ صلح و ثبات،  نه تنها در صربستان بلکه در سراسر منطقه است، زیرا تنها در صورتی می‌توان به سمت توسعه پایدار  و ارتباط و زندگی بهتر برای شهروندان در منطقه پیش رفت که در مسیر توسعه پایدار بود و این گونه صربستان می‌تواند به اهداف خود دست یابد. دولت اقداماتی در جهت حفظ ثبات اقتصاد کلان، ثبات قیمت و عرضه انرژی انجام می دهد. این در حالی است که ما همه تلاش خود را می‌کنیم تا خانوارها و اقتصاد به اندازه کافی برق، با قیمت های قابل قبول و همچنین مقادیر کافی گاز و مشتقات نفتی داشته باشند.

هزینه‌های خرید برق در این دوره با قیمت های بی سابقه در بازار بسیار زیاد شده است. به همین ترتیب، شرکت EPS (سازمان صنعت برق صربستان) به دلیل ناکافی بودن تولید خود، مجاز به واردات زغال سنگ شده است. و این هزینه‌ها تاثیر اندکی بر افزایش قیمت پرداختی خانوارها و کسب و کارها داشته است. از اکتبر سال گذشته تا امروز، تقریبا دو میلیارد یورو صرف واردات برق و گاز شده است. واردات برق، بیشتر در طول زمستان، تقریبا معادل ۱۵ یا ۲۰ درصد کل مصرف، ضروری خواهد بود و این به معنای میلیاردها یورو براساس قیمت های فعلی است.

نگرانی اصلی در بخش گاز و حفاظت از منابع است که تا حد زیادی صربستان موفق به رفع آن از طریق قرارداد سه ساله با شرکت گازپروم روسیه، پر کردن بخش صربستانی تاسیسات ذخیره سازی باناتسکی دوور و همچنین ذخیره سازی گاز در مجارستان شده است.

در بلند مدت، به ویژه برای تامین منابع، ساخت خط لوله گاز نیش - دیمیتروگراد اهمیت بالایی دارد. از این طریق قادر به تامین گاز از منطقه دریای خزر را که عمدتا از آذربایجان است، از پاییز آینده آغاز کنیم و در نتیجه قادر خواهیم بود حداقل ۴۰ درصد از نیازهای خود را از تامین کنندگان جایگزین نیز تامین کنیم.

در مورد محصولات نفتی، هدف اصلی حفظ عرضه بازار داخلی حتی در شرایط تحریم های اتحادیه اروپا علیه فدراسیون روسیه است که آن هم محقق شده است.این در حالی است که دولت در مورد قیمت فرآورده‌های نفتی نیز دخالت می‌کند. با توجه به اینکه نمی‌توان اجازه داد تعداد زیادی از خانوارهایی که از حامل های سوخت یا هیزم استفاده می‌کنند در فصل زمستان به دلیل کمبود این منابع  به انرژی برق روی بیاورند، چرا که این امر برای سطح مصرف برق و تعادل انرژی فاجعه بار خواهد بود.

گزینه‌های کوتاه مدت و بلند مدتی صربستان برای آمادگی بهتر برای این نوع چالش ها دارد. تحول انرژی صربستان قبل از بحران انرژی، با اتخاذ یک چارچوب قانونی جدید، از جمله اولین قانون متمایز در مورد استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و قانون جدید بهینه سازی مصرف انرژی و استفاده منطقی از انرژی، آغاز شد. دقیقا همین دو قانون هستند که برای انتقال انرژی حیاتی هستند. از یک سو باید مصرف غیرمنطقی انرژی را کاهش داد و از سوی دیگر باید عرضه انرژی در شرایط گذار انرژی را حفظ کرد. این امر مستلزم ساخت نیروگاه‌های برق آبی بزرگ مانند جرداپ 3 و بیستریسا و سرمایه گذاری‌های جدید در منابع تجدید پذیر انرژی و در درجه اول استفاده از انرژی خورشیدی و بادی است.

در ۳۰ سال گذشته هیچ نیروگاه بزرگ جدیدی در صربستان ساخته نشده است. به همین دلیل است که نیاز به سرمایه گذاری در زمینه ایجاد ظرفیت های جدید تولید انرژی وجود دارد و همچنین در سرمایه گذاری در زمینه ی توسعه شبکه انتقال و توزیع نیز باید بسیار موثرتر عمل کرد. به عنوان مثال اجرای پروژه‌های ولتاژ بالا تقریبا یک دهه زمان می‌برد. خانم میخایلوویچ ادامه می دهد: "هدف ما این است که در تامین گاز و هم در شبکه انتقال به همسایگان خود متصل باشیم، زیرا تنها با اتصال به آنها می‌توانیم امنیت انرژی داشته باشیم. علاوه بر اینکه در حال حاضر لوله‌های اتصال گاز به بلغارستان در حال ساخت است، ما نیز در حال آماده سازی برای ساخت لوله‌های اتصال به مقدونیه شمالی هستیم، ضمن اینکه اتصال با رومانی و بوسنی هرزگوین نیز برنامه ریزی شده است و در این زمینه با کرواسی نیز مذاکره خواهیم کرد".

بسیاری از سرمایه گذاران به دلیل قیمت های رقابتی برق، صربستان را به عنوان مکانی برای سرمایه گذاری در تولید انتخاب کرده اند. قیمت انرژی در کنار ثبات اقتصاد کلان، کیفیت زیرساخت ها و سرعت صدور مجوزها، عنصر مهمی در تصمیم گیری سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری است. صربستان گام های مهمی را در زمینه بهبود زیرساخت ها و سرعت صدور پروانه ساختمانی برداشته است: از جمله با راه اندازی دفاتر الکترونیک،که تاثیر بسزایی در بهبود محیط کسب وکار در صربستان داشتند. با این حال، باید مراقب بود و اطمینان حاصل کرد که قیمت انرژی برای اقتصاد، شهروندان و سیستم برق پایدار بماند. خانم میخایلویچ افزود: قیمت پایین برق یکی از دلایلی است که ما مصرف بیش از حد برق را برای مصارف گرمایشی داریم، علی رغم اینکه راه‌های دیگری برای به دست آوردن انرژی گرمایشی وجود دارد. این چیزی است که ما باید در زمان فروکش کردن بحران در مورد آن بحث کنیم، زیرا برابری قیمت برای ثبات کل سیستم مهم است و یک ابزار مهم در اجرای سیاست های انرژی است.

اینکه صربستان چقدر از نظر نهادی، سازمانی و لجستیکی برای چنین انتقالی آماده هست باید به این سوال کلیدی جواب داد که چه نوع سیستم انرژی می خواهد داشته باشد.  کشورهایی که مدت‌ها قبل از صربستان فرآیند انتقال انرژی را آغاز کرده‌اند نیز از موقعیت‌هایی شروع کردند که ایده‌آل نبود، اما با این وجود شروع کردند، و به همین دلیل است که آنها امروز در موقعیت بهتری نسبت به ما در زمینه امنیت انرژی و کربن‌زدایی در بخش انرژی قرار دارند. مقاومت های زیادی حتی برای آغاز روند انتقال انرژی در صربستان وجود داشت و این را می‌توان در طول سال‌های گذشته مشاهده کرد، زمانی که صربستان هیچ کاری نمی‌کرد و کل جهان در حال تغییر بود. امروزه نیز ما اینگونه شرکت ها که عمدتاً دولتی هستند را، داریم، اگرچه کاملاً واضح است که در نظر نگرفتن تغییرات منجر به از دست دادن رقابت می‌شود و تحقق امنیت انرژی را دشوارتر می‌کند، نه اینکه فقط به پیامدهای آن برای محیط زیست و سلامت انسان اشاره کرد. با امضای پیمان آب و هوایی پاریس و اعلامیه صوفیه در مورد دستور کار سبز برای بالکان غربی، صربستان در مورد مسیر توسعه خود در مورد بخش انرژی تصمیم روشنی گرفت، به این معنی که ما انرژی کافی و منابع امن داریم، در حالی که همزمان محیط زیست را حفظ می‌کنیم و اطمینان حاصل می‌کنیم که رودخانه‌های تمیز و همچنین زمین و هوا تمیز داریم. این مسیر به عنوان دستور کار سبز شناخته می‌شود و نشان دهنده یک مدل رشد بالقوه جدید است که باید سرمایه گذاری‌های جدید، مشاغل و تکنولوژی‌های مدرن را به ارمغان آورد، و هیچ راه دیگری ندارد، بلکه با آماده سازی و پیاده سازی گام به گام تغییرات در انرژی در طول چندین دهه بدست می آید.

بحران‌ها عموما مشکلات پیشین را آشکار می‌کند این موضوع در مورد مصرف غیرمنطقی انرژی نیز صادق است که برای همه هزینه بر می‌باشد. صربستان در حال حاضر حدود چهار برابر میانگین اتحادیه اروپا انرژی مصرف می‌کند تا یک واحد تولید ناخالص داخلی بدست آورد و تقریبا دو برابر انرژی گرمایشی در هر متر مربع در خانوارها مصرف می‌شود. حتی اگر بحران انرژی نداشته باشیم، این یک مشکل خواهد بود،  و در شرایط فعلی صرفه جویی یک منبع مهم برای اطمینان از داشتن انرژی کافی است. خانم میخایلوویچ ادامه داد: امروزه که بسیاری از کشورهای دیگر نیز بر صرفه جویی در مصرف انرژی تاکید دارند، می‌توان دید که ما به عنوان یک وزارتخانه تا چه حد در زمان آغاز برنامه ملی اصلاح مصرف انرژی و پرداخت یارانه به خانوارها، و با همراهی شهرداری‌های محلی، در تعویض پنجره‌ها و درها، بهبود عایق بندی یا جایگزینی دیگ های بخار، درست عمل کرده ایم. همچنین نصب پنل های خورشیدی را در برنامه قرار دادیم، یعنی یارانه خانوارهایی که می خواهند مصرف کننده و تولیدکننده برق شوند را تامین کرده ایم. ظرفیت نصب شده پنل های‌های تولید برق برای خانوارها در حدود ۳.۸ مگاوات است و وقتی درخواست‌های ارسال شده به EDS توسط خانوارها و مشاغل را در نظر بگیریم، این رقم تقریباً 10 برابر بیشتر خواهد شد. بیش از ۲۵ هزار خانوار در برنامه افزایش بهره وری انرژی در سال اول قرار دارند و با همکاری بانک جهانی و بانک اروپایی بازسازی و توسعه حدود 70 میلیون یورو برای ادامه این پروژه تامین شده است که انتظار داریم بیش از 100 هزار خانوار را در بر گیرد.