نگاهی به بخش کشاورزی در پرتغال

تا دهه 1950 میلادی بخش کشاورزی بزرگترین بخش اقتصاد داخلی پرتغال محسوب شده و تقریبا یک سوم تولید ناخالص داخلی این کشور را به خود اختصاص می داد. لیکن پس از پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا دراواسط دهه 1980 میلادی، تمرکز فعالیت های اقتصادی برروی بخش خدمات بیشتر شده است. بخش توریسم با پذیرش سالیانه بیش از 10 میلیون گردشگر خارجی نقش اثرگذاری در رشد فعالیت های خدماتی در پرتغال دارد. با این حال، توجه به جایگاه بخش کشاورزی در اقتصاد پرتغال بعنوان بخش مستعد ایجاد رشد اقتصادی مجددا در دستور کار وبرنامه‌های دولت این کشور قرار گرفته و برنامه ریزان اقتصادی در نظر دارند تا با افزایش حمایت از بخش کشاورزی کسری این کشور در تجارت مواد غذایی با خارج را کاهش دهند.

براساس آمار های منتشره حدود یک سوم از سرزمین پرتغال برای فعالیت های کشاورزی مناسب است و دولت این کشور و اتحادیه اروپا با اختصاص سالیانه 1.3 (یک ممیز سه ) میلیارد یورو کمکهای بلاعوض (Grant) تلاش دارند تا فعالیتهای مرتبط با بخش کشاورزی را مورد حمایت قرار دهند. هرچند که هنوز اقتصاد پرتغال در سطح بالایی به بخش خدمات وابسته است ولی طی سال های 2010 تا 2015 تولیدات صنایع کشاورزی بین 3.5 (سه ممیز پنج) تا 3.9 ( سه ممیز نه) درصد از تولید ناخالص داخلی پرتغال را بخود اختصاص داده است .

نقش بخش کشاورزی در اقتصاد پرتغال در سال های اخیر با حضوری فزاینده در بازارهای بین المللی، همواره در حال افزایش بوده است و در طول همه گیری نشان دادکه انعطاف پذیر است. کشاورزی پرتغال به صورت کاملاً مثبت تکامل یافته و وزن آن را در اقتصاد ملی افزایش داده است. در شرایط جدید، مجموعه صنعت کشاورزی 9.3 درصد از ارزش افزوده ناخالص را تشکیل می دهد و اگر خدمات مربوط به تولید محصولات کشاورزی را نیز در نظر بگیریم، کشاورزی 1.9 درصد از ارزش افزوده را و 3.10 درصد از کل اشتغال را تشکیل می دهد.  در واقع، بخش کشاورزی-غذایی پرتغال طی چند سال گذشته رشد قابل توجهی داشته است و در حال حاضر خود را به عنوان بخشی سازمان یافته تر، حرفه ای تر، نوآورتر و بازار محورتر معرفی کرده است. علاوه بر این، شرکت‌های پرتغالی توانسته‌اند خود را با الگوهای مصرف جدید تطبیق دهند و همچنین در تولید محصولاتی که در بازارهای خارجی ارزش دارند، فعالیت های چشمگیری انجام دهند. لازم به ذکر است که در دهه گذشته، وزن صادرات از مجموعه کشاورزی-غذایی در تجارت بین المللی کالا و خدمات از 5.4 درصد در سال 2000 به 9.3 درصد در سال 2020 افزایش یافته است که نشان دهنده تحول آشکار ظرفیت است.

در طول همه‌گیری کووید 19، صادرات بخش کشاورزی و مواد غذایی در سال 2020 در مقایسه با سال 2019 حدود 2.5 درصد رشد داشته است و رشد 9 درصدی را در هشت ماهه اول سال 2021 نسبت به مدت مشابه سال 2020 نشان می‌دهد. بر اساس آمار 2020، که اخیراً توسط INE [موسسه ملی آمار] منتشرشد، بخش کشاورزی با ثبت افزایش صادرات و کاهش واردات، بیشترین انعطاف‌پذیری را از خود نشان داده است. نکته مهم در خصوص پیشرفت صنعت کشاورزی در پرتغال این است که ارزش افزوده ناخالص (GVA) بخش کشاورزی در در اکثر کشورهای عضو اتحادیه اروپا بین دوره سه ساله 2007-2005و 2020-2018 کاهش یافته است. اما وزن بخش کشاورزی در اقتصاد پرتغال بیشتر از آنچه در اتحادیه اروپا اتفاق افتاده (1.8٪ در مقابل 1.5٪ دردوره 2020-2018) بوده است. با این حال، این رقم کمتر از کشورهایی مانند ایتالیا، اسپانیا و یونان است.

این در حالی است که بر اساس اولین برآورد حساب‌های اقتصادی کشاورزی (CEA) برای سال 2021 توسط موسسه ملی آمار پرتغال(INE) که در 13 دسامبر سال گذشته منتشر شد، انتظار می‌رود در  سهم کشاورزی در تولید ناخالص داخلی در سال آتی تحول مثبت قابل توجهی را به هر دو صورت اسمی (9.0+) و واقعی (+11.2%) نشان دهد.  INE تخمین می زند که وزن نسبیGVA بخش کشاورزی در GDP ملی از 1.9 درصد در سال 2020 به 2.0 درصد در سال 2021 افزایش خواهد یافت. از سوی دیگر، رشد کشاورزی در دهه گذشته برای بخش میوه، سبزیجات و گلدر کشورپرتغال چشمگیر بوده است. این کشور در سال 2010، حدود 2.2 میلیاردیورو تولید و 700 میلیون یورو صادر داشته که حدود 35 درصد از ارزش تولید شده بود. این در حالیست که در سال 2020، این بخش حدود 2.9 میلیاردیورو تولید می‌کند (میانگین ارزش تولید سه سال گذشته 3 میلیاردیورو بوده) و 1.683 میلیاردیورو (حدود 60 درصد تولید) صادرات داشته است.

عموما وقتی نام پرتغال به میان می آید نام بعضی از محصولات کشاورزی نیز به ذهن متبادر می‌گردد. پرتغال یکی از بزرگترین صادر کنندگان جهانی رب گوجه فرنگی و چهارمین تولید کننده جهانی گوجه فرنگی به شمار می رود. این کشور در محصولاتی مانند گندم , جو, ذرت , برنج , سیب زمینی , انگور, زیتون , گوجه فرنگی , چوب پنبه، کاغذ و سایر تولیدات کشاورزی نیز نامی آشنا دارد. به دلیل شرایط اقلیمی و آب و هوایی پرتغال این کشور تقریبا طیف گسترده ای از محصولات کشاورزی را تولید می‌کند که شامل زیتون , انجیر , مرکبات, قارچ, آفتابگردان , گوجه فرنگی , غلات وحبوبات , موز , آناناس , شراب , انگور, سبزیجات برگی , لبنیات , برنج , چغندرو سایر محصولات می‌باشند. زیتون و چوب پنبه در بازارهای جهانی بسیار رقابتی هستند و بهبود عملکردهای بازاریابی از دهه 1990 به بعد باعث شده است تا تولیدات باغی و میوه جات تازه پرتغال در بازارهای داخلی و خارجی با افزایش تقاضا مواجه گردند.

براساس گزارش انجمن زیتون پرتغال، تولید زیتون در این کشور دچار نوسان بوده است و بعضا کاهش یافته است ولی آمار قبل از کرونا نشان  می دهد  که این کشور سعی داشته مجددا با برنامه ریزی به شرایط گذشته بازگردد. فرضا تولید زیتون در سال 2014 به  از رقم 92000 تن به 61 هزار تن در سال 2015 کاهش یافته است و تولید کنندگان روغن زیتون به منظور پاسخگویی به تقاضای خارجی شرکتهای پرتغالی، روغن زیتون با کیفیت بالا از بازارهای بین المللی برای حفظ سطح کیفی تولید روغن زیتون این کشور تهیه می‌کنند. معهذا شورای بین المللی زیتون پیش بینی کرده است که میزان تولید زیتون در پرتغال بهبود یافته و به سطح 90 هزار تن در سال بازگردد. تولید کنندگان پرتغالی  دو درصد از تولید جهانی روغن زیتون را به خود اختصاص داده اند. بیشترین صادرات روغن زیتون پرتغال به دو کشور برزیل و آنگولا صورت می‌گیرد. میزان واردات حجمی این کشورها به دلیل شرایط اقتصادی به ترتیب 15 و 30 درصد در سال  کاهش یافته است. این میزان نیز در کاهش صادرات حجمی روغن زیتون پرتغال تاثیرگذار بوده است.

 نکته حائز اهمیت در بخش کشاورزی پرتغال حضور بارز واحدهای کوچک و متوسط خانوادگی در تولید محصولات کشاورزی می‌باشد. هر چند که طی سال های اخیر شرکت های بزرگ "اگروبیزینس" جایگاه خود را در فعالیت های کشاورزی این کشور تقویت نموده اند. این شرکتها عمدتا با گرایش صادرات محور فعالیت می‌کنند. جنگل داری در پرتغال نیز نقش مهمی در اقتصاد مناطق روستایی و صنایعی مانند صنایع کاغذ , چوب های صنعتی و مبلمان ایفا می نماید و همانطور که پیشتر اشاره شد پرتغال در تولید چوب پنبه نیز از جایگاه مهمی در دنیا برخوردار است. این کشور در تجارت خارجی صادرکننده خالص چوب پنبه و وارد کننده خالص حبوبات به شمار می رود. گلابی نیز بیشترین میزان صادرات پرتغال به اروپا و برزیل را بخود اختصاص می دهد و کشورهای مکزیک و کلمبیا نیز در آینده نزدیک به وارد کنندگان گلابی پرتغال اضافه خواهند شد.

ارزش صادرات محصولات کشاورزی پرتغال در سال به حدود 5 میلیارد یورو و ارزش واردات آن 4.7 (هفت ممیز چهار) میلیارد یورو برآورد شده است.  ارزش کل واردات کالا و خدمات بیش از 68 میلیارد یورو و ارزش کل صادرات کالا و خدمات پرتغال بیش از 70 میلیارد یورو اعلام شده است. پرتغال در تجارت خارجی کالا و خدمات از تراز بازرگانی مثبت و در تجارت خارجی محصولات کشاورزی از تراز منفی برخوردار بوده است. رقم واردات کالا و خدمات پرتغال حدود 71 میلیارد یورو و صادرات آن 74 میلیارد یورو اعلام شده است.(ارقام بر اساس یک سال شاخص در قبل از کرونا می‌باشد). ارزش کل تولیدات بخش کشاورزی در سال  پرتغال 3.6 (شش ممیز سه) میلیارد یورو برآورد شده که از این رقم 2.58 ( پنجاه و هشت ممیز دو) درصد به بخش کشاورزی و 8.41 درصد به بخش دامپروری و تولیدات وابسته آن تعلق داشته است. طی همین مدت تعداد 626390 نفر نیروی کار در بخش کشاورزی به فعالیت مشغول بوده اند که 6.8 (هشت ممیز شش) درصد از کل نیروی کار شاغل در این کشور را به خود اختصاص می دهد.

سالیانه تعدادی نمایشگاه مرتبط با تولیدات و محصولات کشاورزی , دامی و لبنی در پرتغال برگزار می‌شوند که بر اساس جدول جهانی نمایشگاهها شامل موارد ذیل می‌گردند:

Expocarne  : مربوط به گوشت , تجهیزات و پشتیبانی صنایع گوشتی که هر دو سال یکبار برگزار می‌گردد.

Portugal Agro: نمایشگاه تجاری بین المللی صنایع کشاورزی, جنگلداری و پرورش گاو

Expojardim: نمایشگاه تجاری سالانه گل, گیاهان, تجهیزات و لوازم باغبانی و استخر

Frutitec .Hortitec: نمایشگاه تجاری تولیدات, ماشین آلات, تجهیزات و فناوری پروش میوه جات و باغبانی که سالی یکبار برگزار می‌گردد.

Agroglobal : این نمایشگاه در نزدیکی لیسبون برگزار گردید.

 واحدهای خانوادگی تولید محصولات کشاورزی از جایگاه ویژه ای در بخش کشاورزی پرتغال برخوردار هستند لیکن شرکتهای بزرگ صادرات محور دراین زمینه نیز فعالیت بارزی دارند . علاوه برآنها شرکتهای دارای فناوری و تجهیزات آبیاری و کشاورزی و تعاونی‌های کشاورزی نیز در بخش کشاورزی پرتغال فعالیت دارند.