بررسی آخرین وضعیت الحاق ترکمنستان به سازمان تجارت جهانی
از پنج کشور آسیای مرکزی، سه کشور عضو سازمان تجارت جهانی هستند. قرقیزستان در سال 1998، تاجیکستان در سال 2013 و قزاقستان در سال 2015 به عضویت این سازمان در آمدند. ازبکستان نیز در سال 1994 به طور رسمی برای عضویت درخواست داده اما هنوز این روند را تکمیل نکرده است. ترکمنستان که می‌کوشد اقتصاد خود را متنوع کند، آخرین کشور در آسیای مرکزی و آخرین جمهوری از جمهوری‌های بازمانده از شوروی سابق بود که رابطه رسمی با سازمان تجارت جهانی برقرار کرده است. عضویت در سازمان تجارت جهانی به‌طور بالقوه می‌تواند باعث رشد اقتصادی بالاتر و حجم تجارت بیشتر برای ترکمنستان شود.
جمهوری ترکمنستان در سال 2013 به‌صورت رسمی کمیسیون دولتی جدیدی را برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی تشکیل داد. خبر تشکیل این کمیسیون را آنام محمد گوچیف، معاون وقت رئیس هیئت وزیران در 24 ژانویه آن سال در عشق‌آباد اعلام کرد. این کمیسیون به فرمان رئیس‌جمهور به بررسی مسائل مرتبط با الحاق و عضویت و انجام همه کارهای مرتبط مأمور شد. گوچیف وظایف کمیسیون را شامل این موارد اعلام کرد: 1. مطالعه قراردادها و قوانین سازمان تجارت جهانی، 2. تجزیه و تحلیل تأثیر الحاق به سازمان تجارت جهانی بر بخش‌ها و حوزه‌های مختلف اقتصاد ملی، 3. تهیه پیشنهاد و شرکت در انجمن‌های سازمان تجارت جهانی. تصمیم برای پیگیری عضویت کامل در سازمان تجارت جهانی با هدف تضمین ادغام ایمن و کارامد ترکمنستان در نظام اقتصادی جهانی، افزایش رقابت‌پذیری صنایع این کشور و ایجاد روابط بازار بر اساس قوانین و مطابق با استانداردهای بین‌المللی اتخاذ شد.
آتاگلدی هالجانوف، سفیر و نماینده دائم ترکمنستان در دفتر سازمان ملل متحد در ژنو، در نشست ژوییه 2020 شورای عمومی سازمان تجارت جهانی گفت: «روندهای رو به رشد جهانی‌شدن اقتصاد در دنیای مدرن، ترکمنستان را به سمت ادغام فعال در اقتصاد جهانی و نظام روابط اقتصادی بین‌المللی سوق داده است.»
در 22 ژوییه 2020 بررسی درخواست ترکمنستان برای عضویت در سازمان تجارت جهانی تأیید شد. این کشور در درخواست خود اعلام نمود که قرار است مذاکرات برای الحاق به سازمان تجارت جهانی را ظرف مدت پنج سال آغاز کند. در همان سال، سازمان تجارت جهانی به ترکمنستان وضعیت ناظر با امکان درخواست عضویت کامل در مرحله بعد (در صورت رعایت معیارهای عضویت در سازمان تجارت جهانی) را اعطا کرد. در 24 نوامبر 2021 ترکمنستان رسماً درخواست خود را برای عضویت کامل در سازمان تجارت جهانی ارائه داد.
هالجانوف در دیدار با خانم اوکونجو ایویالا مدیرکل سازمان تجارت جهانی تأکید کرد که تصمیم دولت ترکمنستان از حمایت رئیس‌جمهور قربانقلی بردی محمداف برخوردار است و هدف از آن تنوع‌بخشی به اقتصاد این کشور با پیوستن به سازمان تجارت جهانی است.
پس از درخواست این کشور، سازمان تجارت جهانی در 23 فوریه 2022 کارگروهی برای نظارت بر روند این درخواست ایجاد کرد. کارگروه، گروهی از اعضای سازمان تجارت جهانی است که به‌صورت چندجانبه با کشور متقاضی پیوستن به سازمان تجارت جهانی مذاکره می‌کند. کارگروه با نمایندگان این کشور ملاقات می‌کنند تا روند درخواست آن را به طور منظم مورد بررسی قرار دهند. در این جلسات، کارگروه چندین سؤال در مورد تعهدات و اصلاحات در راستای آزادسازی تجارت کشور متقاضی مطرح می‌کند. حداقل شمار اعضای کارگروه 12 نفر است، اما تعداد متوسط آن به 25 نفر می‌رسد. میانگین تعداد پرسش‌هایی که کشورهای در حال الحاق از اعضای کارگروه دریافت می‌کنند حدود 450 پرسش است. با وجود شباهت رویه‌های اداری، هر فرایند مذاکره به دلیل پیچیدگی و چندوجهی بودن آن، ماهیت و دامنه‌ای منحصر‌به‌فرد دارد.
اولین مورد از مجموعه‌ای که برای تسهیل پیوستن ترکمنستان به سازمان تجارت جهانی در سال 2022 طراحی شده، آموزش مقدماتی مرکز تجارت بین‌المللی است که بر چارچوب قانونی سازمان تجارت جهانی و مذاکرات الحاق تمرکز دارد. در آوریل 2022 مرکز تجارت بین‌المللی یک دوره آموزشی برخط برای نزدیک به 20 نماینده کمیسیون دولتی ترکمنستان و بخش عمومی در مورد چارچوب قانونی سازمان تجارت جهانی و مذاکرات الحاق ترتیب داد تا برای پیوستن به این سازمان آماده شوند. این دوره تحت پروژه «آماده برای تجارت» آسیای مرکزی توسط مرکز تجارت بین‌المللی با بودجه اتحادیه اروپا برگزار شد و شرکت‌کنندگان در مورد نقش سازمان تجارت جهانی در تعیین قوانین تجارت بین‌المللی بین کشورها و چگونگی تأمین الزامات بالقوه در آغاز مذاکرات ترکمنستان آگاهی یافتند.
شرکت‌کنندگان، در کنار تهیه اسناد مرتبط، اطلاعاتی نیز در مورد موافقت‌نامه‌های سازمان تجارت جهانی از جمله اصول عدم تبعیض، موافقت‌نامه عمومی تجارت خدمات و کشاورزی و تسهیل تجارت، اقدامات ضددامپینگ، اقدامات سرمایه‌گذاری مرتبط با تجارت، موانع فنی تجارت، جنبه‌های تجاری حقوق مالکیت فکری و مواردی از این دست دریافت کردند.
مقصد چاریف، نماینده وزارت امور خارجه ترکمنستان، تعهد کشور خود را به تقویت همکاری با سازمان تجارت جهانی و پیگیری تلاش‌های الحاق اعلام کرد. وی افزود روند پیوستن به سازمان تجارت جهانی یک ابزار یادگیری عالی است و فرصتی برای اصلاحات تجاری و اتخاذ تدابیری برای جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی فراهم می‌کند. افزون بر آن، روند پیوستن به سازمان تجارت جهانی هم با استراتژی تجارت خارجی ملی (2030-2021) و هم با برنامه ملی توسعه اجتماعی و اقتصادی ترکمنستان (2052-2022) که به‌تازگی تصویب شده است انطباق دارد. این دوره آموزش مقدماتی نخستین دوره از سلسله آموزش‌های مربوط به روند پیوستن به سازمان تجارت جهانی بود که برای دولت ترکمنستان در سال 2022 برنامه‌ریزی شده بود.
مدت زمان بین ارائه درخواست عضویت و تایید آن در سازمان تجارت جهانی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. برخی از کشورها با مذاکرات سخت و طولانی روبرو هستند که ممکن است سال‌ها طول بکشد، اما برخی دیگر در مدتی بسیار کوتاه‌تر به آن می‌پیوندند. طول مذاکرات به دامنه اصلاحات داخلی که باید انجام گیرد و همچنین به تعداد جلسات رسمی کارگروه و سختی پرسش‌هایی که از کشور متقاضی می‌کنند بستگی دارد. به‌عنوان مثال، قزاقستان برای پذیرش در این سازمان 19 سال صبر کرد، در حالی که برای تاجیکستان 12 سال و برای قرقیزستان فقط 2 سال طول کشید. از سوی دیگر، ازبکستان روند درخواست خود را در سال 1994 آغاز کرد و مذاکرات همچنان ادامه دارد. میانگین طول دوره الحاق به سازمان تجارت جهانی از درخواست تا عضویت حدود 10 سال طول می‌کشد.
منابع:
www.thediplomat.com (Will Turkmenistan Join the World Trade Organization?)
www.wto.org (Turkmenistan formally applies for WTO membership)
www.kyivpost.com (Turkmenistan seeks to join WTO)
www.wits.worldbank.org (Turkmenistan tariffs on Turkmenistan Year: 2002)
www.turkmenistan.gov.tm/en (A meeting with the Deputy Director-General of the World Trade Organization was held at the Ministry of Foreign Affairs of Turkmenistan)
turkmenistan.un.org/en (Training Turkmenistan’s Government for its accession to the WTO kicks off)
eucais.org (Master thesis: Turkmenistan’s potential accession to the WTO - lessons to be learned from other countries)