نقش بندر اولیا استان آستراخان روسیه در توسعه راهگذر شمال-جنوب
راهگذر حملونقلی بین‌المللی شمال-جنوب از مهم‌ترین مسیرهای حملونقل کالا قلمداد می‌شود. این راهگذر تا مرحله کامل بهره‌برداری راهی دراز در پیش دارد. بنادر آستراخان و اولیا در ساحل دریای خزر در روسیه که در مسیر این راهگذر قرار دارند پروژه‌ها و طرح‌های زیربنایی و زیرساختی خود را تهیه یا شروع به اجرای آن‌ها کرده‌اند. بندر اولیا، در 130 کیلومتری ورودی رود ولگا به دریای خزر، از نقاط مهم لجستیکی در کریدور شمال-جنوب به شمار می‌رود.
اهمیت منطقه دریای خزر به دلیل وضعیت استراتژیک، ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک و ژئواکولوژیک آن آشکار است. شرکت‌های بزرگ چندملیتی و واحدهای تولیدی مشترک در حوزه دریای خزر فعالیت دارند و پروژه‌های بین‌المللی پرشماری در این حوزه اجرا می‌کنند. چالش‌های کنونی و روند رو به رشد جهانی‌شدن سبب شده است حوزه دریای خزر به منطقه‌ای فرامرزی و پراهمیت نزد دولت‌های مختلف جهان تبدیل شود.
منطقه ویژه اقتصادی بندری اولیا در استان آستراخان در حوزه دریای خزر می‌تواند برای توسعه فضای بندری و افزایش بارگیری و تخلیه کالا انگیزه ایجاد کند. حملونقل کانتینری بین هند و کشورهای آسیایی و روسیه از مسیرهای اصلی حمل بار در حوزه دریای خزر است. مقرر شده این منطقه ویژه اقتصادی بندری در جوار بندر اولیا با منطقه ویژه اقتصادی لوتوس در استان آستراخان ادغام شود. با این ادغام، خوشه صنعتی خزر تشکیل خواهد شد که نقش مرکز حملونقل را برای راهگذر حملونقلی بین‌المللی شمال-جنوب ایفا خواهد کرد.
شرکت‌های مستقر در خوشه صنعتی خزر از مزایای مالیاتی و گمرکی برخوردارند. دولت فدرال روسیه برای ایجاد زیرساخت‌های لازم در سال‌های 2021 و 2022 بیش از 2.5 میلیارد روبل (45.5 میلیون دلار) به توسعه آن تخصیص می‌دهد. در مرحله نخست، بازسازی اسکله‌های بندر اولیا و در مرحله دوم توسعه ترمینال کانتینری دریایی به انجام می‌رسد. طبق برنامه‌ریزی‌ها، ایجاد خوشه صنعتی خزر باعث افزایش قابلیت‌های رقابتی بنادر روسیه و جذب کالا به مسیرهای حملونقلی خواهد شد.
ایجاد منطقه ویژه اقتصادی بندری همچنین امکان جذب سرمایه‌گذاران برای ایجاد زیرساخت بندری مدرن و توسعه واحدهای فرآوری مرتبط را فراهم می‌کند و این خود به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و کسب درآمد مالیاتی کمک خواهد نمود. پیش‌بینی‌های اولیه می‌گوید اندازه گردش بار از طریق منطقه ویژه اقتصادی بندری می‌تواند تا 8 میلیون تن در سال 2029 افزایش یابد. این منطقه ویژه اقتصادی بندری ظرفیت ایجاد بیش از 2 هزار فرصت شغلی را دارد. ساخت این منطقه منطقه ویژه اقتصادی در کنار بندر اولیا در استان آستراخان روسیه سرآغازی برای توسعه ظرفیت ترانزیتی راهگذر بین‌المللی شمال-جنوب است و قابلیت‌های رقابتی بندرهای این کشور را در حوزه دریای خزر بیشتر خواهد کرد.
شرکت‌های حملونقلی روسیه برای ورود به این راهگذر باید امکانات فنی و فناوری خود را افزایش دهند و در تمام مسیر حمل بار به همه ارتباطات و زنجیره‌های حمل بار دسترسی داشته باشند. براساس برآوردهای کنونی، درآمد سالانه دولت استان آستراخان با راه‌اندازی منطقه ویژه اقتصادی بندری می‌تواند تا 3.33 میلیارد روبل (61 میلیون دلار) به شرح زیر افزایش یابد:
- مالیات شرکت‌های منطقه ویژه اقتصادی بندری: 1.8 میلیارد روبل (33 میلیون دلار)
- درآمد بهره‌برداری از کانال ولگا – خزر: 230 میلیون روبل (4 میلیون و 260 هزار دلار)
- درآمد مالیات‌ستانی از رفت‌وآمد کامیون‌های سنگین‌تر از 12 تن: 1.3 میلیارد روبل (24 میلیون دلار)
- مالیات شرکت‌های منطقه ویژه اقتصادی لوتوس: 2.5 میلیارد روبل (46 میلیون دلار)
هزینه سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های منطقه ویژه اقتصادی بندری از این قرار است:
- ایجاد زیرساخت منطقه ویژه اقتصادی بندری: 2.6 میلیارد روبل (48 میلیون دلار)
- ساخت بندر خصوصی: 14.8 میلیارد روبل (274 میلیون دلار)
- سرمایه‌گذاری شرکت‌های حملونقلی در ساخت کشتی‌های کانتینری: 8 میلیارد روبل ( 48 میلیون دلار)
- سرمایه‌گذاری شرکت‌های منطقه ویژه اقتصادی بندری: 15.5 میلیارد روبل (287 میلیون دلار)
- سرمایه‌گذاری شرکت‌های منطقه ویژه اقتصادی لوتوس: 35.6 میلیارد روبل (660 میلیون دلار)
کل مبلغ سرمایه‌گذاری 76.5 میلیارد روبل برابر با 1.5 میلیارد دلار خواهد بود. همچنین برنامه‌ای برای ساخت مرکز حملونقل با هدف ارائه خدمات حمل کانتینر و دیگر کالاهای عبوری از این منطقه ویژه تدوین شده است.
استان آستراخان نقطه‌ای مهم در راهگذر بین‌المللی حملونقلی شمال-جنوب است و برخورداری از زیرساخت بندری کارآمد و سازگار با استانداردهای بین‌المللی از جذابیت‌های آن برای شرکت‌های حمل بار به شمار می‌رود. در مورد زمان بهره‌برداری از راهگذر بین‌المللی شمال-جنوب، تمرکز اصلی بر روی توسعه حملونقل چندوجهی (ترکیبی) و هماهنگی همه انواع حملونقل قرار دارد. ایجاد شبکه مراکز اطلاع‌رسانی و لجستیک (اپراتور واحد) برای تهیه و هماهنگی متقابل برنامه‌های رفت‌وآمد وسایل نقلیه می‌تواند محور اصلی برای یکپارچه‌سازی شیوه‌های مختلف حملونقل باشد. انتظار می‌رود که تا اواخر سال 2030 دست‌کم 26 شرکت در این منطقه ویژه اقتصادی بندری فعالیت داشته باشند.
توسعه زیرساخت‌های راهگذر شمال-جنوب با تکیه بر راه‌اندازی منطقه ویژه اقتصادی بندری اولیا در استان آستراخان می‌تواند افزون بر ارتقای جایگاه حملونقلی بنادر روسیه در دریای خزر، به رشد و توسعه اقتصادی استان آستراخان نیز کمک کند، زیرا در کنار توسعه زیرساخت‌ها هم اشتغال‌زایی افزایش خواهد یافت و هم منابع درآمدی دولت محلی از دریافت مالیات‌ها بیشتر خواهد شد.