برنامه دولت هند برای افزایش صادرات گندم

یکی از پیامدهای جنگ اوکراین و تحریم های غرب علیه روسیه، کاهش صادرات گندم منطقه دریای سیاه بود که حدود یک چهارم کل گندم مورد نیاز بازار جهانی را تامین می‌کرد. عدم عرضه گندم روسیه، مشکلات لجستیکی ناشی از تحریمها و افزایش تقاضا، موجب صعود قیمت این محصول و افزایش 40 درصدی آن نسبت به سال قبل شده است. این موضوع در ابتدا فرصتی را پیش روی هند قرار داد تا با گندم تولیدی کشورش، در قامت منبع ذخیره غذایی جهان خود نمایی کند، اما گرمای بی سابقه و خشکسالی، موجب بر هم خوردن معادلات و محاسبات دولت هند شده است.

جنگ میان روسیه و اوکراین باعث کاهش عرضه گندم در بازارهای جهانی شده است. در نتیجه، کشورهای واردکننده گندم از روسیه و اوکراین، اکنون نیازمند واردات این محصول استراتژیک از دیگر کشورها هستند. این مسئله فرصت مناسبی را برای دیگر صادرکنندگان گندم از جمله هند فراهم کرده است. هند بعد از چین دومین تولیدکننده بزرگ گندم در جهان است و در سال ۲۰۲۱ میزان تولید گندم در این کشور 111 میلیون تن بوده  که از این میزان 104 میلیون تن در داخل هند مصرف و حدود 7 میلیون تن صادر شد. پیش بینی می‌شد در ادامه روند سالیان قبل، این رقم برای سال مالی 23-2022 نیز بیش از 111 میلیون تن باشد اما نرخ بالای سوخت، کود و افزایش ناگهانی دمای هوا و خشکسالی، مانع از تحقق انتظارات دولت برای تولید بی سابقه گندم شده است. لذا براساس برآوردهای جدید تخمین زده می‌شود حجم گندم برداشتی هند در سال جاری مالی 23-2022[1] حدود 105 میلیون تن باشد که حدود 6.5 تا 7 میلیون تن کمتر از پیش بینی‌های قبلی است.

 در گذشته عمده گندم تولیدی در هند صرف تامین نیاز داخل و ذخایر استراتژیک می‌شد اما طی سالهای اخیر دولت هند خیز بلندی برای تبدیل شدن به یکی از صادر کنندگان عمده  گندم جهان برداشته است. گفتنی است صادرات این کشور از ۵۰۰ هزار تن در سال ۲۰۱۹ به بیش از 7 میلیون تن در سال 22-2021 رسید. عمده گندم این کشور به بنگلادش، سری لانکا، نپال، بوتان، ویتنام، افغانستان و یمن که به دلیل شرایط آب و هوایی توان و ظرفیت تولید گندم را ندارند صادر شده است. دولت هند در راستای شرایط آب و هوایی مساعد 5 سال گذشته هدف صادرات 10 میلیون تنی را برای سال مالی 223-2022 و صادرات 15 میلیون تنی گندم را برای آینده نزدیک در نظر گرفته بود. لکن شرایط غیرقابل پیش بینی موجود یک باره تغییراتی را در ارزیابی‌ها و برنامه‌های هند در این زمینه ایجاد کرد و با توجه به کاهش گندم تولیدی هند، تورم و  افزایش قیمت آرد گندم در این کشور[2] دولت هند در 23 اردیبهشت ماه سالجاری صادرات گندم را با هدف کنترل افزایش قیمت های داخلی گندم ممنوع اعلام کرد.

در پی اعمال محدودیت فوق، وزرای کشاورزی گروه G7 از تصمیم دولت هند انتقاد کرده و اعلام کردند، چنین اقداماتی بحران جهانی را تشدید خواهد کرد. سفارت هند در برلین نیز در پاسخ اعلام کرد: "این محدودیت به منظور مدیریت وضعیت کلی امنیت غذایی هند و حمایت از نیازهای کشورهای همسایه و کشورهای آسیب پذیری که به دلیل تغییرات ناگهانی بازار جهانی قادر تامین گندم مورد نیاز نیستند، وضع شده است."

 با این وجود دولت هند به شرکتهای خصوصی اجازه داده تا به تعهدات قبلی خود برای صادرات نزدیک به 4.3 میلیون تن گندم تا ماه جولای 2022 عمل کنند. بر این اساس محدودیت فوق بر محموله‌هایی که برای آنها اعتبارات اسنادی (LC) گشایش شده اعمال نخواهد شد و قراردادهای قبلی فسخ نخواهند شد.

برنامه دولت هند برای افزایش سهم بازار صادرات گندم

دهلی نو در سال‌های اخیر با اجرای سیاست‌های حمایتی از بخش کشاورزی و ایجاد زیرساخت‌های لازم از جمله انبارهای استاندارد و توسعه شبکه حمل و نقل، در افزایش تولید گندم موفق بوده است. با اعمال سیاستهای فوق دهلی نو توانست تولید گندم خود را از 84 میلیون تن (میانگین20 سال گذشته) به بیش از ۱۰۰ میلیون تن در سال (میانگین سه سال اخیر) برساند.

دولت هند در ماه‌های اخیر و تا پیش از اعلام ممنوعیت صدرات گندم، کار گروهی را تحت عنوان «کارگروه صادرات گندم» با حضور نمایندگان وزارتخانه‌های مختلف از جمله بازرگانی، کشتیرانی، راه آهن و صادرکنندگان جهت برنامه‌ریزی صادرات، ایجاد کرد بود. هدف عمده این کارگروه بررسی چالش‌ها و موانع صادرات گندم و رفع فوری این موانع عنوان شده بود. یکی از اقدامات این کارگروه، تعیین ۲۱۳ آزمایشگاه جدید جهت تسریع روند کیفیت سنجی گندم برای صادرات بوده است. همچنین افزایش واگن‌های ریلی حمل و نقل و از طرفی اولویت قراردادن ترخیص گندم در بنادر نسبت به سایر محصولات به همراه اعزام هیاتهای تجاری به 9 کشور مراکش، تونس، اندونزی، فیلیپین، تایلند، ترکیه، الجزایر و لبنان برای بازاریابی و بررسی امکان افزایش صادرات محموله‌های گندم از جمله دیگر اقدامات دولت هند برای سرعت بخشیدن به صادرات این محصول در هند بود.

چالشهای پیش روی هند برای تحقق اهداف تولیدی و صادراتی

به گفته رسانه‌ها و سازمانهای ذیربط هند، موج گرمای شدید به محصول گندم در سراسر این کشور آسیای جنوبی آسیب رسانده است. بر اساس نظرسنجی خبرگزاری بلومبرگ، صدها هکتار از محصولات گندم در طول گرم ترین ماه مارس تاریخ هند آسیب دیده است. به نظر می رسد با توجه به گرمای زود هنگام هند و خسارت وارده بر کشاورزان، حجم گندم برداشتی کمتر از پیش بینی‌های اولیه باشد. اخیراً دولت هند برآوردهای اولیه خود را از 111.32 میلیون تن برای سال زراعی منتهی به ژوئن به 105.10 میلیون تن کاهش داده است. با این حال برخی رسانه‌ها در جدیدترین گزارشها از کاهش 50 درصدی تولید گندم در ایالتهای شمالی هند (اصلی ترین مراکز تولید گندم در این کشور) سخن به میان می آورند.

با مختل شدن زنجیره تامین به دلیل جنگ اوکراین و افزایش سرسام آور نرخ حمل و نقل، سطح قیمت ها در هند به ویژه در مورد غلات و روغن‌های خوراکی افزایش یافته است.  تورم خرده فروشی در هند  بر اساس شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) هم اکنون به 7.79 درصد رسیده که بالاترین میزان طی 8 سال گذشته بوده است. قیمت آرد گندم نیز با 13 درصد افزایش به 32 روپیه رسیده است.(این افزایش قیمت در ایالات مختلف بسته به میزان مالیات بر ارزش افزوده اعمال شده از سوی دولتهای محلی متفاوت است و شده از سوی دولتهای محلی متفاوت بوده و بعضا 10 تا 15 روپیه بالاتر از نرخ تعیین شده در دهلی است.) با توجه به افزایش قیمت گندم در داخل هند، دولت صادرات این محصول استراتژیک را به خاطر آنچه "ریسک غذایی در داخل کشور" عنوان شده، ممنوع کرد.

بر اساس قوانین سازمان تجارت جهانی صادرات غلات خریداری شده از تولیدکنندگان با قیمت ثابت (حداقل قیمت حمایتی) به جای تعیین نرخ های بازار، ممنوع است. از آنجا که دولت هند اکثر محصول کشاورزان را با حداقل قیمت تضمینی خریداری می‌کند و کودها را با سوبسید در اختیار کشاورزان قرار می دهد، صادرات غلات از ذخایر رسمی این کشور با مشکل مواجه است. البته صادرات توسط بازرگانان خصوصی که غلات کشاورزان را با نرخ بازار خریداری می‌کنند تحت تأثیر هنجارهای وضع شده از سوی سازمان تجارت جهانی قرار نمی‌گیرد. با توجه به بازارهای پرسود صادراتی، هم اکنون نشانه‌هایی از افزایش خرید گندم توسط بازرگانان بخش خصوصی در این کشور دیده می‌شود. اخیرا، نخست وزیر مودی، در گفتگو با جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، پیشنهاد داده بود در صورتی که هنجارهای سازمان تجارت جهانی اجازه دهد، غلات را به کشورهای دیگری که با کمبود مواد غذایی مواجه هستند، عرضه کند.

 عمده خریداران گندم این کشور تاکنون کشورهای بنگلادش، سریلانکا، امارات، عمان، قطر و همسایگان شمالی این کشور بوده اند که از نظر شرایط آب و هوایی و محیطی فاقد توان و ظرفیت تولید گندم هستند. گفته می‌شود بنگلادش نیمی از گندم هند را در سال 2021 خریداری کرده است.

لازم به ذکر است گرمای بی سابقه و خشکسالی نه تنها کشاورزان هندی، بلکه به دیگر کشاورزان در اقصی نقاط جهان خصوصا گندمکاران عمده از جمله در بخشهایی از ایالات متحده و فرانسه خساراتی وارد کرده است. بر اساس گزارش خبرگزاری بلومبرگ پیش بینی می‌شود فرانسه کاهش قابل ملاحظه ای در برداشت محصول گندم داشته باشد. گفتنی است فرانسه سالانه حدود 35 میلیون تن گندم تولید می‌کند و تقریبا نیمی از آن را صادر می‌کند و در سال 2021 حدود 20 میلیون تن صادر کرده است.

[1] . سال مالی هند از یک آوریل هر سال شروع و به پایان ماه مارس سال بعد ختم می‌شود.

[2] . میانگین قیمت آرد گندم در بازارهای خرده‌فروشی روز دوشنبه 9 می (19 اردیبهشت ماه سالجاری) به 32.91 روپیه در هر کیلوگرم رسید که بر اساس داده‌های رسمی نزدیک به 13 درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد. متوسط قیمت خرده فروشی آرد گندم یا آتا در سراسر هند در 8 می 2021 29.14 روپیه در هر کیلوگرم بود.