نقش بنادر روسیه در دریای خزر در زمینه کریدور بین المللی حمل و نقل شمال- جنوب
شکل گیری و توسعه کریدور های حمل و نقل اوراسیا مانند راه ابریشم که از چین تا اروپا امتداد دارد و به نوعی از کنار خاک فدراسیون روسیه عبور می‌کنند، باعث اتخاذ تصمیم ایجاد کریدور بین المللی حمل و نقل « شمال- جنوب » در روسیه گردیده است.
کریدور «شمال- جنوب» یکی از پروژه‌های درازمدت حمل و نقل است که تا به حال در خاک فدراسیون روسیه انجام می‌گردد.زیر ساخت پروژه کریدور بین المللی حمل و نقل «شمال- جنوب» ترکیبی از سه روش حمل نقلی بشرح ذیل میباشد :
1– حمل و نقل ریلی (ساخت و عبور بزرگراه‌های ریلی از کشورهای ترانزیتی آذربایجان و ترکمنستان)
2– استفاده از مسیرهای آبی روسیه در همکاری نزدیک با بنادر ایران
3- حمل بار از کشورهای اقیانوس هند و خلیج فارس به روسیه با استفاده از مسیرهای چند زنجیره ای از جمله از راه ترانزیتی ایران .
در سال 1999 حمل آزمایشی بار از طریق کریدور بین الملل حمل و نقل «شمال- جنوب» از بمبئی هند به آستراخان روسیه انجام گردید. زمان تقریبی حمل بار از طریق این مسیر 17 روز طول کشید که نسبت به مسیر کانال سوئز (40 روز) حدود دو برابر کمتر است و هزینه‌های حمل و نقل در این شرایط به میزان 25-20 درصد کاهش می یابد. در ماه سپتامبر سال 2000 توافقنامه توسعه کریدور « شمال- جنوب » بین کشورهای روسیه، هند و ایران به امضا رسید. کریدورهای بین المللی حمل و نقل شماره 9 (فنلاند- سنت پترسبورگ – مسکو با شاخه‌های آستراخان و نووروسیسک) و کریدور بین الملل حمل و نقل شماره 2 (برلین – وارشاوا – مینسک – مسکو – نیژنی نووگورود و یکاترینبورگ)، زیرساخت حمل و نقل ولگادان از جمله کانال ولگا-بالتیک، بنادر آستراختان (آستراخان و اولیا) و داغستان (ماخاچ قلعه) به عنوان زنجیره‌های اصلی کریدور بین الملل حمل و نقل « شمال-جنوب» محسوب می‌شوند.
فدراسیون روسیه چند زیر ساخت و پروژه برای توسعه کریدروهای حمل ونقل خود تعریف کرده است که عبارتند از برنامه فدرال « بازسازی سیستم حمل و نقل روسیه»، برنامه فدرال «توسعه سیستم حمل و نقل روسیه در بازه زمانی 2010 تا 2020 و راهبرد حمل و نقل فدراسیون روسیه تا 2030 که احداث زیرساخت در مسیر کریدور « شمال- جنوب » نیز به این برنامه افزوده شده است . این امر حاکی از اهمیت ویژه کریدور بین الملل حمل و نقل «شمال و جنوب» برای کشور روسیه قلمداد می‌شود.
آمار گردش بار کریدور بین الملل حمل و نقل «شمال- جنوب» نشان می دهد که این کریدور بین المللی به طور عمده قرار است در تجارت دوجانبه فدراسیون روسیه با کشورهای حوزه خزر استفاده شود دراین راستا بنادر روسیه (آستراخان، اولیا و ماخاچ قلعه) به بنادر کلیدی در فعالیت کریدور «شمال- جنوب» قرار می‌گیرند. حجم و ظرفیت بار در بنادر روسیه در حوزه دریای خزر هنوز به میزان گردش بار از 15 تا 20 میلیون تن فراتر نرسیده اند. روند گردش بار بنادر روسیه در حوزه دریای خزر تا سال 2017 منفی بود.
کمترین میزان گردش بار (3968 هزار تن) در سال 2017 ثبت گردیده است که4 برابر نسبت به سال 2007 کاهش پیدا کرده است. از سال 2018 میزان گردش بار در حال افزایش بوده و فقط 25 درصد از کل امکانات بنادر روسیه در حوزه دریای خزر مورد بهره برداری قرار گرفته است. فعالیت بنادرحوزه جنوبی روسیه نامنظم و پایدار است و، حمل بار بطور نامرتب صورت می‌گیرد. رقابت میان بنادر داخلی حوزه جنوبی روسیه (آستراخان، اولیا و ماخاچ قلعه) و بین المللی (در میان بنادر روسیه، آذربایجان و قزاقستان) افزایش می یابد.
آقای سرگی شیشکاریِف رئیس هیأت مدیره گروه شرکت های «دیلو» در چارچوب نشست عمومی‌شورای همکاری در زمینه حمل و نقل فرا اوراسیایی پیشنهاد کرد توسعه کریدور حمل و نقل شمال - جنوب نه فقط از طریق کشور های قفقاز جنوبی، ایران و به سمت هند بلکه از طریق بنادر جنوبی روسیه به سمت کشورهای آفریقایی را نیز انجام شود. بنابر اعلام وی، کشورهای آفریقایی به دلیل افزایش روز افزون جمعیت به عنوان بازار مصرف و مرکز حمل بار طی ده سال آینده نقش مهمی را در اقتصاد جهانی ایفاء خواهند نمود. وی افزود: «گرایش های امروز نشان می دهند که تا 10 سال آینده مراکز تولید به سمت کشورهای آسیای جنوبی شرقی و افریقا منتقل خواهند شد. نیروی کار ارزان، بکارگیری فناوری‌های مهندسی رباتیک و امکانات جدید در صنعت انرژی شرایط جهت استقرار (پیاده سازی) واحدهای تولیدی در آفریقای مرکزی و شمالی را فراهم می نماید. از دیدگاه این کارشناس حمل و نقل بین المللی؛ در نقشه کریدور شمال- جنوب شهرهای روسی نووروسیسک، روستوف، و تاگانروگ نیز باید دیده شوند زیرا حجم زیاد واردات و کالاهای ترانزیتی از طریق این مسیر به سمت کشورهای آفریقایی ارسال خواهد شد.
ظرفیت عبور کالا از طریق کانال کشتی رانی ولگا – خزر بر حجم گردش بار نیز تأثیر می‌گذارد. عملیات لایروبی جهت حفظ عمق مناسب برای عبور کشتی ضروری به نظر می رسد. تخصص بندر ماخاچ قلعه، بارگیری و تخلیه بارهای مایع میباشد اما در چارچوب راهبرد حمل و نقل فدراسیون روسیه یک پایانه (ترمینال) غلات با ظرفیت 1.5 میلیون تن در سال در بندر ماخاچ قلعه احداث خواهد شد. برنامه ریزی می‌شود که ساخت این ترمینال در سال 2023 به پایان برسد. احداث ترمینال غلات در بندر ماخاچ قلعه می‌تواند بر میزان بارگیری ترمینال غلات آستراخان تأثیر منفی بگذارد. غلات یکی از اقلام کلیدی است و 50 درصد از کل حجم صادرات از طریق بندر آستراخان را تشکیل می دهد. کل ظرفیت ترمینال های باری بندر آستراخان 12 میلیون تن در سال میباشد. بندر اولیا در67 کیلومتری کانال ولگا- خزر قرار دارد. ظرفیت بارگیری و تخلیه بار آن بیش از 4.4 میلیون تن در سال میباشد. غلات و محصولات آسیاب شده حجم اصلی بار را تشکیل می دهد. بندر دریایی اولیا کشتی‌هایی در اختیار خود دارد که می‌توانند تا 2000 کانتینر در ماه حمل نمایند. گردش بار متوسط بندر اولیا 454.4 هزار تن در سال میباشد.