بازار اقتصادی جمهوری خودمختار نخجوان

جمهوری خودمختار نخجوان با مساحت تقریبی 5500 کیلومتر مربع و جمعیت 461 هزار نفری دارای اقتصادی به حجم حدود 1 میلیارد و 710 میلیون دلار می‌باشد.

ظرفیت اقتصادی جمهوری خودمختار نخجوان

جمهوری خودمختار نخجوان با مساحت تقریبی 5500 کیلومتر مربع و جمعیت 461 هزار نفری دارای اقتصادی به حجم حدود 1 میلیارد و 710 میلیون دلار می‌باشد.

بر اساس آمار اقتصادی ارائه شده برای سال 2020، شاخص‌های عمده اقتصادی این جمهوری خودمختار به شرح ذیل می‌باشد: (هر دلار برابر با 1.7 منات)

عنوان	مقدار
تولید ناخالص داخلی (هزار منات)	2907810.5
درآمد سرانه (منات)	6310.4
حقوق متوسط ماهانه (منات)	531.7
محصولات صنایع (هزار منات)	1040475.9
محصولات کشاورزی (هزار منات)	537584.8
خدمات مخابراتی و ارتباطاتی (هزار منات)	55491.3
خدمات تلفن همراه	43345.6
خدمات تلفن ثابت	12145.7
ارائه خدمات به مردم (هزار منات)	243489.3
تجارت خارجی (هزار دلار)	510547.4
صادرات	428520.4
واردات	82027.0
حمل و نقل بار (هزار تن)	16757.6
حجم خرید و فروش (هزار منات)	1737755.2
سرمایه گذاری اصلی (هزار منات)	1041017.7

ظرفیت جغرافیایی و مسیرهای حمل و نقل جمهوری خودمختار نخجوان

همسایگی نخجوان و ایران با فعالیت دو پایانه مرزی به صورت 24 ساعته (جلفا ـ جلفا) و 16 ساعته (پلدشت ـ شاه تختی) از یک سو و وجود پایانه مرزی صدرک ـ دیل اوجو با کشور ترکیه که مسیر ترانزیت به گرجستان، دریای سیاه و کشورهای اروپایی است، از مزیت‌های جغرافیایی نخجوان می‌باشد که می‌تواند در راستای مزیت اقتصادی و فعالیت تجار، ترانزیت، صادرات و واردات از این جمهوری خودمختار مورد استفاده قرار گیرد.

همچنین، در صورت باز شدن مسیر ارتباطی نخجوان با ارمنستان از دو مسیر شهرستان‌های اردوباد (جنوب شرقی) و صدرک (شمال غربی) ـ که در حال حاضر قریب به 30 سال است به دلیل مناقشه قره‌باغ مسدود می‌باشد ـ مزیت ارتباطی جدیدی به این جمهوری خودمختار افزوده خواهد شد.

موضوع مزیت ارتباطی نخجوان با در نظر گرفتن مسافت نسبتا کوتاه پایانه‌های مرزی آن با کشورهای همسایه قابل توجه می‌باشد، به طوری که از پایانه مرزی جلفا (مرز ایران) تا پایانه مرزی صدرک (مرز ترکیه) حدود 120 کیلومتر و از پایانه مرزی پلدشت (مرز ایران) تا پایانه صدرک حدود 55 کیلومتر بوده و برای طی نمودن این مسافت‌ها جاده مناسب با کیفیت نسبتا خوبی وجود دارد.

ارتباط ریلی نخجوان با ایران برقرار بوده و اتصال راه‌آهن نخجوان به ترکیه در دست اقدام است. اتصال و فعالیت راه‌آهن نخجوان با ارمنستان (به سمت باکو، مسکو، تفلیس) نیز قبل از مسدود شدن مرزهای دو کشور برقرار بوده است و پس از انعقاد تفاهم‌نامه آتش‌بس جنگ دوم قره‌باغ در 20 آبان 1399، مقرر شده است این ارتباطات مجددا برقرار شود.

رشد اقتصادی ج.خ. نخجوان پس از استقلال کشور آذربایجان

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، اوایل دهه 90 میلادی سال‌های سختی برای مردم جمهوری خودمختار نخجوان بود. وضعیت این جمهوری خودمختار در تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی، امنیتی، سطح رفاه، تأمین نیازهای اساسی مردم از جمله مواد غذایی و انرژی در شرایط بسیار نامناسبی قرار داشت و به علت جنگ اول قره‌باغ  رابطه نخجوان با سایر اراضی آذربایجان قطع گردیده و کمک‌رسانی به نخجوان بسیار سخت شده بود. اما در نتیجه سعی و تلاش صورت گرفته طی 30 سال گذشته، وضعیت زندگی مردم نخجوان تا حدود زیادی بهبود یافته و از شرایط ابتدای فروپاشی شوروی خارج شده است.

در حال حاضر چهره اجتماعی ـ اقتصادی جمهوری خودمختار نخجوان نسبت به ابتدای استقلال جمهوری آذربایجان به صورت بنیادی تغییر یافته است و شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی این جمهوری خودمختار در سطح بالایی نسبت به سال‌های اولیه دهه 90 قرار گرفته و این روند همچنان ادامه دارد. با اجرای سیاست‌های توسعه‌ای، موسسات و کارخانجات جدید تأسیس شده و حجم امور سازندگی و عمرانی افزایش یافته است که موجب افزایش فرصت‌های شغلی برای مردم و همچنین تقویت پتانسیل‌های اقتصادی گردیده است.

طی سال‌های اخیر طرح‌های زیادی در جمهوری خودمختار نخجوان اجرا گردیده است که موفقیت‌های بزرگی را به ارمغان آورده و منجر به ثبات نسبی اقتصادی، توسعه امکانات در بخش‌های مختلف و بهبود رفاه اجتماعی مردم این جمهوری خودمختار شده است. 

در این خصوص در بخش عمرانی و زیباسازی اماکن و معابر شهری سرمایه‌گذاری قابل توجهی شده و جهت جذب گردشگر زیرساخت‌هایی از قبیل هتل،  مراکز دیدنی شهرهای مختلف تعمیر و مرمت گردیده و جهت استفاده از فضاها و مناظر طبیعی نیز تلاش زیادی می‌شود.

همچنین در سال‌های اخیر با سرمایه‌گذاری مناسب در پایانه‌های حمل و نقل و جاده‌ها، مسیر حمل و نقل جاده‌ای این جمهوری خودمختار برای رانندگان ترکیه ای و ایرانی مورد توجه قرار گرفته و ترانزیت از این مسیر افزایش قابل توجهی داشته است.

در عرصه عملی و دانشگاهی نیز دانشگاه‌های دولتی و خصوصی نخجوان، در جذب دانشجوی خارجی از کشورهای مختلف به ویژه ایران و ترکیه در رشته‌های پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی (با وجود ضعف شدید در این رشته‌ها) بسیار موفق عمل کرده اند.

جمهوری خودمختار نخجوان برخلاف سال‌های اولیه استقلال از شوروی که تقریبا در همه عرصه‌های تولید و مصرف کالاهای مختلف نیازمند خارج بود، اکنون در برخی محصولات از قبیل برخی محصولات کشاورزی، میوه، محصولات ساختمانی مانند سیمان و سنگ، موادغذایی شامل انواع بیسکویت و شکلات و مربا، مبلمان، چرم، آب معدنی و آب گازدار، آبمیوه، مشروبات الکلی، سیگار و غیره به عرصه صادرات وارد شده است.

در راستای رشد اقتصادی، علی‌رغم محدودیت‌های موجود، این جمهوری خودمختار تلاش می‌‌نماید با کشورهای مختلف از جمله کشورهای اروپایی ارتباطات مختلف تجاری و فناوری برقرار کند و مدل‌های روز دنیا در ایجاد مراکز فروشگاهی و عرضه برندهای خارجی و ایجاد برندهای مخصوص نخجوان را اجرایی نماید.با اینحال، جمهوری خودمختار نخجوان هنوز تا رشد و توسعه همه جانبه فاصله دارد. 

اقتصاد دولتی و انحصار در جمهوری خودمختار نخجوان

از مهمترین ویژگی‌های اقتصاد نخجوان نقش و حضور پررنگ دولت در کلیه امور و انحصار و تمرکز شدید در کلیه امور اقتصادی و ضعف شدید بخش خصوصی از نظر فنی، مهارتی و مالی می‌باشد. به طوری که غالب امور اقتصادی از قبیل تولید، تجارت، صادرات و واردات، کلیه امور عمرانی و غیره توسط دولت و شرکت‌های دولتی انجام می‌شود.

این شرایط در کنار سایر محدودیت‌ها از قبیل اقتصاد نسبتا سنتی، محدودیت جغرافیایی، جمعیت پایین و روستانشین، ضعف مالی عموم مردم و الگوی مصرف پایین هرگونه فعالیت تجاری و اقتصادی در این محل را با محدودیت و ملاحظات خاص خود مواجه می‌کند.

مناسبات اقتصادی نخجوان با ایران

یکی از مهمترین حوزه‌های روابط دوجانبه توسعه مناسبات اقتصادی میان نخجوان و کشورمان است. البته واضح است که به دلیل حجم کوچک و محدود اقتصاد نخجوان نباید انتظارات غیر قابل دسترس و دور از واقعیت را به عنوان اهداف اقتصادی تعریف نمود. ارتباط نزدیک نخجوان با دو استان آذربایجان شرقی و غربی و تأمین بخشی از نیازهای مردم محل از این دو استان به سهم خود کمک به ایجاد اشتغال و صدور کالای ایرانی است. این روند با افزایش نرخ ارز در کشور نیز رشد قابل توجهی داشته و تمایل به خرید محصولات ایران را در میان مردم نخجوان افزایش داده است.

مهترین مبادلات تجاری و اقتصادی ج.خ. نخجوان با ایران

عنوان	مقدار
مهمترین محصولات صادراتی  از ایران به نخجوان	گاز طبیعی، دارو، درختچه‌های زینتی، ورق خام، بطری و کارتن خالی، ام دی اف، مصالح ساختمانی مانند کاشی و سرامیک، کربنات کلسیم، محصولات پی وی سی، پلی اتیلن، ظروف چینی، قیر و رنگ، انواع مواد غذایی، از قبیل لبنیات، میوه، صیفی جات و غیره
مهمترین محصولات وارداتی از نخجوان به ایران	ام دی اف، کاغذ سیگار و توتون، به صورت موردی و در فصول خاص: سیب زمینی، پیاز و میوه، به صورت چمدانی و کالای همراه مسافر: لباس، مربا، شکلات، صنایع دستی، برخی مواد غذایی و غیره
بهداشتی درمانی	بخش عمده مردم ج.خ. نخجوان جهت انجام امور بهداشتی و درمانی خود به ایران بویژه شهرهای تبریز و ارومیه مراجعه می‌کنند.
حجم واردات از ایران (9 ماهه اول2020)	مواد غذایی: 5249 تن، 1 میلیون و 96 هزار دلار مواد غیرغذایی: 29490 تن، 17 میلیون و 843 هزار و 611 دلار مجموع: حدود 19 میلیون دلار
تعداد کامیون‌های تردد کرده از مرزهای مشترک با ایران (9 ماهه اول2020) مسیر باکو ـ نخجوان، ایران ـ ترکیه	ایران ـ ترکیه و بالعکس: 34118 دستگاه باکو ـ نخجوان و بالعکس: 12913 دستگاه مجموع: حدود 47 هزار دستگاه