برکناری رئیس کل بانک مرکزی ترکیه؛ تبعات و واکنش‌های داخلی و بین‌المللی

ناجی آقبال رئیس بانک مرکزی ترکیه از سمت خود برکنار شد. بعد از کاهش بیش از حد ارزش لیر در برابر دلار در دوران ریاست مراد اویسال بر ریاست بانک مرکزی ترکیه، اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در نوامبر 2020 ناجی آقبال را به عنوان رئیس جدید بانک مرکزی انتخاب کرد. ناجی آقبال در عملکرد 132 روزه خود بر مسند بانک مرکزی ترکیه، نرخ بهره را از 10.25 درصد به 15 درصد و سپس به 17 درصد و نهایتا به 19 درصد افزایش داد. افزایش نرخ بهره با شعارهای رئیس جمهور ترکیه که همواره مخالف افزایش نرخ بهره بود همخوانی نداشت. به باور مدیران ارشد سیاسی ترکیه ، افزایش نرخ بهره سبب کاهش میزان تولید، صادرات، اشتغال و افزایش نرخ تورم می‌شود.

بر اساس برخی اخبار منتشر شده، علت برکناری ناجی آقبال از ریاست بانک مرکزی، افزایش میزان نرخ بهره در مدت زمان کوتاه و افزایش نرخ بهره از 17 درصد به 19 درصد بدون اطلاع قبلی اردوغان رئیس جمهور این کشور و مغایرت اقدام بانک مرکزی با برنامه و اصلاحات اقتصادی که از سوی رئیس جمهور اعلام شده است، می‌باشد. معافیت‌های مالیاتی و ارائه وام‌های با نرخ بهره پایین و ارزان برای مشاغل کوچک که تحت تأثیر پاندمی ‌کرونا قرار دارند از جمله اصلاحات اقتصادی بود که اردوغان طی هفته‌های گذشته وعده‌های آن را داده بود.
بعد از برکناری ناجی آقبال، اردوغان رئیس جمهور ترکیه طی حکمی‌ شهاب کاواجی اوغلو را به سمت رئیس بانک مرکزی ترکیه منصوب کرد. کاواجی اوغلو، دارای مدرک دکترای بانکداری از دانشگاه مرمره می‌باشد. وی نمایندگی مجلس ملی از حزب عدالت و توسعه در دوره بیست و ششم مجلس نیز بوده است. وی همچنین در سال 2019 به عنوان عضو هیأت‌مدیره بانک‌های حالک واکیف فعالیت کرده است. در برخی از مجلات و روزنامه‌ها از جمله روزنامه ینی شفق مقالات اقتصادی منتشر نموده و از مخالفان افزایش نرخ بهره بشمار می‌رود. وی معتقد است، افزایش نرخ بهره بیش از هر کسی به نفع لابی نشینان خارج از کشور می‌باشد. شهاب کاواجی اوغلو، چهارمین رئیس بانک مرکزی ترکیه طی بیست ماه اخیر می‌باشد.

واکنش بازار ارز و موسسات اعتبار سنجی بین‌المللی به برکناری ناجی آقبال
با برکناری ناجی آقبال رئیس بانک مرکزی ترکیه بازار ارز دچار نوسانات شدیدی شد. طی یک شب ارزش لیر در برابر دلار 15 درصد سقوط کرد. نرخ دلار که در دوران ریاست ناجی آقبال به 7.2 لیر رسیده بود به یکباره به 8.4 لیر و نرخ یورو نیز از 8.3 لیر به 10 لیر افزایش یافت. هر چند این نوسان با مداخله بانک مرکزی طی یک روز کنترل شد، اما همچنان نرخ ارز با کمی افزایش به سیر صعودی خود ادامه می‌دهد. برای درک بهتر موضوع، نمودار گرافیکی نرخ دلار در برابر لیر ترک از آغاز بکار ناجی آقبال (نوامبر 2020) به عنوان ریاست بانک مرکزی ترکیه تا زمان برکناری وی نشان داده است.

همانگونه که در تابلوی بالا نیز مشخص است، ناجی آقبال در دوران ریاست کوتاه مدت خود بر بانک مرکزی ترکیه توانست نرخ دلار در برابر لیر را از 8.3 به 7.1 لیر در فوریه 2021 برساند. به عبارت دیگر در دوران ریاست وی، ارزش لیر در برابر دلار چیزی در حدود 18 درصد تقویت شد. اما با برکناری وی به یکباره نرخ دلار در برابر لیر از 7.2 لیر به 8.4 لیر افزایش یافت.
برکناری ناجی آقبال رئیس بانک مرکزی ترکیه از سوی رئیس جمهور، موسسه اعتبار سنجی بین‌المللی مودیز اقدام به انتشار گزارشی در خصوص وضعیت اقتصادی ترکیه کرد. مودیز در این گزارش اشاره کرده است، برکناری غافلگیر کننده ناجی آقبال از سمت ریاست بانک مرکزی، رتبه اعتباری ترکیه را از جهات منفی تحت تأثیر قرار خواهد داد و سبب کاهش رتبه اعتباری ترکیه در بازارهای بین‌المللی خواهد شد. مودیز اشاره کرده است، اولین اثر منفی این اقدام، ورود سرمایه خارجی کوتاه‌مدت به ترکیه دچار وقفه خواهد شد. این موسسه پیش‌بینی کرده است با چنین روندی که ترکیه در پیش گرفته است، احتمال کاهش ورود ارز به ترکیه افزایش خواهد یافت و این نیز فشار بر لیر و سقوط ان را در پی خواهد داشت.

واکنش‌ها به برکناری رئیس بانک مرکزی ترکیه

در پی افزایش شدید نرخ دلار در برابر لیر، گوکسل آشان، رئیس دفتر مدیریت مالی ریاست جمهوری ترکیه در مصاحبه شبکه تلویزیونی سی ان ان ترک اعلام داشت، با مداخله بانک مرکزی، به تدریج بازار سرمایه کنترل خواهد شد و از نوسانات شدیدی در بازار ارز جلوگیری خواهد شد. وی اظهار داشت، طی روزهای آتی، نرخ دلار مجددا به نرخ قبلی بازخواهد گشت. آشان ضمن اشاره به وضعیت اقتصادی ترکیه گفت، ترکیه از نظر سیاسی ، دیپلماسی و اقتصادی کشوری مهم و صاحب اقتصادی قدرتمند است. در برخی موارد، کشورها ممکن است شرایطی مانند امروز را تجربه کنند. این وضعیتی ایجاد نخواهد کرد که اعتماد به یک کشور را تضعیف یا به طور کامل از بین ببرد. برای مدتی، تصمیم‌گیرندگان اقتصادی نگاه خواهند کرد که رفتار بانک مرکزی چگونه است. نرخ دلار در یک بازه زمانی و در کوتاهترین زمان به نرخ قبلی خواهد گشت. و ما شاهد هیچ تلاطمی در بازار ارز نخواهیم بود. این تصمیمی‌ بوده که شخص رئیس جمهور با اراده خود اتخاذ کرده است.
نورالدین جانیکلی، معاون رهبر حزب عدالت و توسعه نیز در خصوص برکناری ناجی اقبال اعلام داشت، به اعتقاد دولت، استفاده نکردن منطقی از ابزارهای سیاست پولی در تعیین نرخ بهره و در نتیجه تحمیل بار مالی سنگین به اقتصاد علت این تغییر بوده و این اقدام، چالشی برای بازارها نیست.
برکناری ناجی آقبال رئیس بانک مرکزی ترکیه از سوی رئیس جمهور با واکنش احزاب مخالف ترکیه نیز مواجه شده است. دورموش یلماز، نماینده مجلس ملی از حزب خوب نیز این اقدام دولت را به مثابه انتحار اقتصادی توصیف کرد.
روزنامه فایننشال تایمز نیز با تیتر اقدام شوک‌برانگیز، اخبار برکناری ناجی آقبال را منتشر کرد. این روزنامه اعلام داشت، آقبال در دوران ریاست خود نرخ بهره را 8.75 درصد افزایش داد و با این اقدام، نظر سرمایه‌گذاران خارجی برای سرمایه‌گذاری در ترکیه راجلب کرده بود. اما برکناری ناگهانی وی، امیدهایی که در دل سرمایه‌گذاران خارجی زنده شده بود را به یأس تبدیل کرد.
برخی از کارشناسان اقتصادی معتقدند برکناری پشت سر هم روسای بانک مرکزی اطمینان را از سرمایه‌گذار خارجی سلب می‌کند. به اعتقاد آنان، آنچه بیش از همه یک سرمایه‌گذار خارجی به آن نیاز دارد امنیت اقتصادی، ثبات اقتصادی و اطمینان خاطر داشتن از بازار سرمایه است که متاسفانه طی سال‌های اخیر در ترکیه دیده نمی‌شود و از اثرات سوء آن نیز کاهش ورود سرمایه خارجی به کشور طی این سال‌ها است.
بعد از برکناری ناجی آقبال از ریاست بانک مرکزی ترکیه، وی در حساب کاربری خود از اردوغان تشکر کرد.