پروژه ‘’ پسماند صفر ‘’ گامی ‌برای ترویج فرهنگ صرفه‌جویی و رسیدن به توسعه پایدار در ترکیه

مدیریت پسماند به عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جوامع بشری مطرح می‌باشد. افزایش روزافزون حجم پسماندها از یک سو و تنوع و گوناگونی آن‌ها از سویی دیگر بر پیچیدگی شرایط و نحوه جمع‌آوری و دفع آن‌ها می‌افزاید.  مدیریت پسماندهای شهری به عواملی همچون تولید زواید، جمع‌آوری، حمل و نقل، دفن زباله و بازیافت آن بستگی دارد، بنابراین محدوده مدیریت این مقوله بسیار وسیع و متغیر است، برای چنین موضوعی راهی جز مدیریت و برنامه راهبردی وجود ندارد.

دولت ترکیه در سال 2017 میلادی اقدام به تبیین پروژه‌ای تحت عنوان ‘’پسماند صفر ‘’ کرد که از سوی وزارت شهرسازی و محیط زیست و با حمایت آمنه اردوغان همسر رئیس جمهور این کشور به مرحله اجرا درآمد.  

این پروژه در چهارچوب اصول توسعه پایدار به منظور تحت کنترل درآوردن پسماندهای شهری و ایجاد محیطی پاک برای نسل‌های آتی هدف‌گذاری شد. بر اساس گزارش بانک جهانی، سالانه 1.3 میلیارد تن پسماند خانگی تولید می‌شود و انتظار می‌رود که در سال 2025 میلادی این حجم به بیش از 2.2 میلیارد تن در سال برسد.  

پیش‌بینی می‌شود که حجم پسماند شهری ترکیه در سال 2023 میلادی به 38 میلیون تن برسد. 52 درصد از حجم پسماندهای شهری این کشور را مواد ارگانیک، 6 درصد مواد پلاستیکی، 10 درصد مواد کاغذی و کارتنی، 4 درصد مواد شیشه‌ای، 2 درصد مواد فلزی و مابقی را موادهای دیگر تشکیل می‌دهند. نگاهی به ترکیب پسماندهای این کشور حاکی از آن است که حجم قابل توجه پسماندهای شهری در ترکیه قابل بازیافت بوده و می‌تواند تبدیل به محصولات جدید گردد.  

اجرای پروژه «پسماند صفر» در ترکیه توانست جلوی اصراف در کشور را گرفته و از پسماندها به شکل بهینه‌تری استفاده کرده و از تولید پسماندهای شهری جلوگیری شود و روند تولید آن را به حداقل رسانده و در صورت تولید بتوان آن را تفکیک، جمع‌آوری، پردازش و بازیافت کرد.  

اجرای پروژه مذکور در چند مرحله و در ابتدا در سازمان‌ها و ادارات دولتی، بنادر، فرودگاه‌ها، ترمینال‌های مسافرتی، ایستگاه‌های قطار، مراکز آموزشی، مراکز خرید و فروش، بیمارستان‌ها، تاسیسات گردشگری و کارگاه‌های بزرگ صنفی عملی شد و بر اساس برنامه مورد نظر از سوی دولت حزب عدالت و توسعه قرار است که دامنه اجرای این پروژه در کشور تا سال 2023 میلادی به تمام کشور گسترش یابد.  

دولت ترکیه در نظر دار تا در سال 2023 بتواند میزان حجم بازیافت پسماندهای شهری را به 35 درصد رسانده و با این کار نسبت به اشتغال‌زایی بیش از 100 هزار نفر اقدام کرده و به میزان 20 میلیارد لیر ترک به اقتصاد کشور کمک نماید.

این کشور در نظر دار تا در یکصدمین سالگرد جمهوریت خود (2023 میلادی) بتواند سیستم مدیریت پسماند صفر را در بیش از 400 هزار واحد مسکونی اعمال نماید.  

بازیافت هر 1000 تن پسماند شیشه می‌تواند موجب صرفه‌جویی در مصرف بیش از 100 لیتر سوخت گردد. بازیافت مواد فلزی و پلاستیکی نیز می‌تواند موجب صرفه‌جویی 95 درصدی انرژی گردد. بازیافت هر 100 تن کاغذ می‌تواند از قطع شدن بیش از 17 درخت جلوگیری کند.  

ترکیه توانسته است با اجرای پروژه «پسماند صفر» از سال 2017 میلادی تاکنون نسبت به جمع‌آوری 17 میلیون تن پسماندهای قابل بازیافت اقدام نموده و 17 میلیارد لیر ترک به اقتصاد این کشور کمک کند.  

این در حالیست که در زمان آغاز پروژه مذکور درصد حجم بازیافت پسماندهای شهری در این کشور 13 درصد بود که هم اکنون این میزان به 19 درصد افزایش یافته است.  

با اجرای پروژه بازیافت پسماندهای شهری در ترکیه، میزان 315 میلیون کیلو وات ساعت انرژی، 345 میلیون متر مکعب آب، 41 میلیون متر مکعب از حجم فضای نگهداری و انبار صرفه‌جویی شد و از نشر 2 میلیارد تن گاز گلخانه‌ای در هوا نیز جلوگیری به عمل آمد.  

در عین حال اجرای پروژه مذکور سبب نجات بیش از 209 میلیون درخت و صرفه‌جویی در مصرف بیش از 50 میلیون بشکه نفت و 397 میلیون تن ماده خام گردید.  

از آغاز این پروژه در تاریخ 2017 میلادی، دولت ترکیه با استفاده از وزارت شهرسازی و محیط زیست، مجلس و نهاد ریاست جمهوری تلاش کرد تا دامنه ایجاد بستر مناسب برای جمع‌آوری پسماندهای شهری را در 81 استان ترکیه فراهم آورده و به تدریج بتواند در سال 2020 میلادی بستر جمع‌آوری این گونه پسماندهای شهری را در بیش از 76000 اداره، نهاد و سازمان دولتی فراهم آورد.  

پیش‌بینی می‌شود که در سال جاری میلادی در بیش از 100 هزار اداره، نهاد و سازمان دولتی ترکیه واحدهای جمع‌آوری پسماندهای شهری فراهم گردد.  

از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﯾﺨﯽ، ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺿﺮورتﻫﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ، ﺳﻼﻣﺖ و اﯾﻤﻨﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺧﻄﺮ را ﺑﺮای ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، اﻣﺎ ﺟﻮاﻣﻊ اﻣﺮوزی ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮی را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮدﻧﺪ،  ﭘﺎﯾﺪاری زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ (ﭼﺮﺧﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻮاد ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ) از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ و اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺠﺪد آن و ﺑﺎزده اﻗﺘﺼﺎدی جزو مهم ترین مواردی است که اهمیت مدیریت پسماندهای شهری را در کشورهایی با فرهنگ بالای مصرفی و شهرهای بزرگ دو چندان می‌کند.  

نمونه‌هایی از مدیریت پسماندهای شهری در شهرهای بزرگی مانند استانبول و سانفرانسیسکو

الف) استانبول شهری با 13 میلیون جمعیت (با نرخ رشد 5.2 درصد بالاتر از کل کشور ترکیه) و تولید حدود 14000 تن در روز، به عنوان بزرگترین شهر تولیدکننده پساب در ترکیه به‌ شمار می‌رود و با توجه به تخمین هزینه جمع‌آوری هر تن از پسماند معادل 4.24 دلار، مشکلات متعددی در زمینه مدیریت پسماند برای آنها به ‌وجود آمده ‌است. از این رو مسئولین محلی همواره جهت رفع این موانع در ﺟﺴﺖ و ﺟﻮی ﯾﺎﻓﺘﻦ روشﻫﺎی ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ و ﺗﻼش ﺑﺮای ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺮخ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺑﻮده‌اﻧﺪ. ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس در ﭼﻨﺪ دﻫﻪی اﺧﯿﺮ، ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻗﻮیﺗﺮ، ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ و ورود ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در ﺷﻬﺮ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ.

ب) ﺷﻬﺮ ﺳﺎن ﻓﺮاﻧﺴﯿﺴﮑﻮ در اﯾﺎﻟﺖ ﮐﺎﻟﯿﻔﺮﻧﯿﺎی آﻣﺮﯾﮑﺎ، ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ اﻗﺘﺼﺎدی و اداری ﻏﺮب آﻣﺮﯾﮑﺎ اﺳﺖ. این شهر با مساحت 122 کیلومتر مربع و جمعیت بالغ بر 836 هزار نفر، آغازگر برنامه زیست‌محیطی سازمان ملل متحد بوده ‌است ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺘﯽ در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﺑﻌﺪ ﻣﻠﯽ و ﻓﺮاﻣﻠﯽ، ﺷﻬﺮی ﭘﯿﺸﺮو ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد. ﻫﻢﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺎﻻی ﻣﯿﺎن ﺷﻬﺮوﻧﺪان، این اجازه را به مدیران می‌دهد تا ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و ﺧﻼﻗﺎﻧﻪ را در آن ﭘﯿﺎده ﮐﻨﻨﺪ. اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ، ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه وﺟﻮد ﭘﯿﻤﺎﻧﮑﺎران ﻗﻮی در زﻣﯿﻨﻪ ﺟﻤﻊآوری، ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ ﮐﺎرآﻣﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎی اﻧﺘﻘﺎل، ﭘﺮدازش و دﻓﻦ در زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻠﻪای، ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ روزاﻓﺰون ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﮔﺸﺘﻪ است. میانگین سرانه تولید پسماند در سان فرانسیسکو، 7.1 کیلوگرم در روز بوده که 72 درصد آن بازیافت می‌شود.