طرح دولت یونان برای مقابله با پدیده فرار مغزها

با پایان نسبی عواقب بحران مالی 2008 در یونان و با روی کار آمدن دولت جدید متمایل به غرب در این کشور در سال 2019، اقتصاد یونان در مسیر پیشرفت قرار گرفته است و تحت این شرایط، دولت با تدوین برنامه ای موسوم به بازگشت مغزها Rebrain Greece به دنبال جذب نخبگانی است که در بحبوحه بحران مالی از این کشور مهاجرت کردند و اکنون به خدمات آنها نیاز است. در قالب این طرح، دولت یونان برای نخبگانی که به کشور بازمی‌گردند به مدت دو سال و به طور تضمینی یک شغل مناسب ایجاد و ماهیانه حدود سه هزار یورو به عنوان حقوق به آنها پرداخت می‌کند. البته شیوع کرونا و پیش بینی رشد اقتصادی منفی در سال جاری میلادی اجرای این برنامه را با مشکل مواجه کرده است. در این گزارش به بررسی اجمالی پدیده مهاجرت مغزها و راهکار دولت برای مقابله با آن در یونان پرداخته می‌شود.

بحران مالی یونان در سال 2008 باعث شد که حدود نیم میلیون نفر از نخبگان یونانی این کشور را ترک کنند که از این تعداد، حداقل 270هزار نفر شامل پزشکان و مهندسان ماهر در رده سنی 20 تا 39 سال بودند. در شرایطی که نرخ بیکاری طی آن سال ها به مرز 30 درصد نزدیک شد و قدرت خرید مردم به یک چهارم کاهش یافت، اکثر نخبگان یونان به دیگر کشورهای اروپایی از جمله انگلیس و آلمان و برخی نیز به امارات مهاجرت کردند. بیش از 90 درصد مهاجران، از میان فارغ التحصیل دانشگاه‌های یونان بودند که 64 درصد آنها تحصیلات تکمیلی را گذرانده بودند. بر اساس آمار بانک مرکزی یونان، از هر ده نخبه ای که یونان را ترک کرده، تنها چهار نفر اعلام کرده اند که درصورت وجود حقوق و شرایط مساوی حاضرند به کشور بازگردند. این در حالی است که 76 درصد نوجوانان یونانی به دنبال ادامه تحصیل و یافتن شغلی در خارج از این کشور هستند.

حدود یک دهه زمان برد تا یونان توانست از عواقب آن بحران مالی به طور نسبی نجات یابد. هم اکنون نرخ بیکاری در یونان حدود پانزده درصد است که البته این بیشترین نرخ بیکاری در میان کشورهای اروپایی (با متوسط هفت درصد) محسوب می‌شود اما با این وجود دولت یونان طرحی آزمایشی موسوم به Rebrain Greece برای بازگشت نخبگان به این کشور را طراحی کرده و طی یکسال گذشته در حال اجرای آن بوده است.

در قالب این طرح، دولت یونان برای نخبگانی که به کشور بازمی‌گردند به مدت دو سال و به طور تضمینی یک شغل مناسب ایجاد و ماهیانه حدود سه هزار یورو به عنوان حقوق به آنها پرداخت می‌کند. این مبلغ در سال اول اشتغال آنها توسط دولت پرداخت می‌شود که از این میزان، هفتاد درصد را وزارت کار یونان و بقیه را کارفرما پرداخت می‌کند. کارفرمایان نیز می‌توانند نیاز های شغلی خود را در قالب این طرح اعلام کنند. این اولین تلاش دولت یونان طی بیست سال گذشته برای بازگشت نخبگان به این کشور در حال رشد می‌باشد.

این برنامه از سال 2019 آغاز گردید. وزارت کار یونان در آن زمان اعلام کرد بسیار نسبت به موفقیت این طرح آزمایشی خوشبین و امیدوار است. تا پایان سال 2050، تخمین زده می‌شود جمعیت یونان به میزان حدود دو و نیم میلیون کاهش یابد و به ده میلیون نفر برسد که از این میزان، از هر سه نفر یک نفر در سن سالخوردگی قرار خواهد گرفت. دولت برای جلوگیری از پیری جمعیت و تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری مبلغ دوهزار یورو به ازای هر کودک تازه به دنیا آمده به شهروندان یونانی پرداخت می‌کند. از طرف دیگر دولت به دنبال تامین نیروی کار ماهر برای بخش های مختلف اقتصاد بویژه شرکت های دانش بنیان و فناورانه است و یکی از برنامه‌های دولت تشویق نخبگان برای بازگشت به کشور است. بسیاری از شرکت های دانش بنیان یونانی اکنون با کمبود نیروی انسانی متخصص بویژه در زمینه فناوری‌های نوین و دیجیتال مواجهند.

این در حالی است که فرار سرمایه انسانی یا به عبارتی فرار مغزها بیشترین صدمه را به اقتصاد یونان وارد آورده است. بر اساس گزارش ها، نخبگان یونانی که به دیگر کشورها مهاجرت کرده اند، معادل سیزده میلیارد یورو در سال به اقتصاد آن کشورها کمک می‌کنند که از این میزان حدود 9میلیارد یوروی آن در قالب مالیات از سوی آنها پرداخت می‌شود. در صورتیکه دولت یونان بتواند نخبگان را به کشور بازگرداند، این میزان درآمد می‌تواند کمک قابل ملاحظه ای به رشد تولید ناخالص داخلی و اقتصاد این کشور باشد. شایان ذکر است کشورهایی که نخبگان یونانی را جذب کرده اند علاوه بر رقم فوق، هشت میلیارد یورو دیگر نیز سود برده اند زیرا دولت یونان برای آموزش و پرورش نخبگان هشت میلیارد یورو هزینه کرده است.

دولت کنونی یونان به رهبری حزب نئودموکراسی طی یک سال گذشته و در سایه افزایش تعاملات اقتصادی با آمریکا (در پی برداشتن تعرفه گمرکی برای بسیاری از کالاهای صادراتی یونان به آمریکا) با رشد اقتصادی دو درصدی مواجه شود و شاخص های اقتصادی اش بهبود یابد. اما با شیوع کرونا این رشد اقتصادی متوقف شد و پیش بینی می‌شود تا پایان سال جاری، این کشور رشد اقتصادی منفی ده درصدی را تجربه کند.

بر اساس پژوهشی که انجام شده، "فساد اداری" و "عدم شایسته سالاری "(به همراه حقوق پایین و شرایط ضعیف کاری و تامین اجتماعی) دو دلیل عمده فرار مغزها توسط نخبگان یونانی عنوان شده است. لازم به ذکر است بروکراسی اداری و زمینه برای فساد در ادارات یونانی به عینه قابل مشاهده است و این کشور از این لحاظ بسیار آسیب پذیر می‌باشد به طوریکه اکثر خدمات اداری در یونان بایستی به صورت حضوری انجام شود و امکان ارایه درخواست به صورت آنلاین (اینترنتی) وجود ندارد. در بسیاری از ادارات یونان حتی سیستم نوبت دهی الکترونیکی نیز وجود ندارد در حالی که در دیگر کشورهای اروپایی اکثر فعالیت های اداری از طریق اینترنت یا پست انجام می‌پذیرد.