افغانستان چه زمانی در تولید گندم خودکفا می‌شود ؟

گندم مهم‌ترین محصول کشاورزی و جزء غذاهای اصلی و مهم مردم افغانستان است . بر اساس آمار اداره‌ ملی آمار و اطلاعات افغانستان در سال ۱۳۹۹ جمعیت کشور حدوداً ۳۲ میلیون تخمین زده شده است که نیاز به ۶.۴ میلیون تن گندم در سال دارند. اما بر اساس پیش‌بینی‌های وزارت کشاورزی، آبیاری و مالداری افغانستان تولید گندم در سال 2020 حدوداً ۵ میلیون تن خواهد بود و نیاز به واردات حداقل ۱.۴ میلیون تن گندم (به ارزش ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار) می‌باشد. این در حالی است که در استراتژی ملی پنج ساله گندم افغانستان تاکید شده بود که تا سال ۲۰۲۰ میلادی کشور باید به خودکفایی گندم دست یابد .

افغانستان نزدیک به (۷.۸) میلیون هکتار زمین قابل کشت گندم دارد. از این مقدار سالانه حدود (۳.۳) میلیون هکتار آن تحت کشت محصولات مختلف زراعتی از جمله گندم اختصاص داشته و از آن جمله (۲.۳) میلیون هکتار آن به گندم آبی و حدوداً 1 میلیون هکتار هم به کشت گندم به روش دیم تعلق دارد. زراعت کشور شدیداً وابسته به بارند‌گی‌های کافی و به موقع فصلی می‌باشد. در سال‌هایی که بارند‌گی کافی در زمان کشت گندم پائیزی صورت نگیرد، اکثر زمین‌های دیم کشور از کشت باز می‌مانند و از سوی دیگر ادامه بارند‌گی در جریان فصل بهار برای زمین‌های تحت کشت گندم خیلی حیاتی پنداشته می‌شود و در غیر آن محصول قابل قبول گندم را نخواهد داد. از این رو با وصف تلاش‌های نفس‌گیر دولت و همکاران بین‌المللی افغانستان تاکنون کشور به خودکفایی گندم دست نیافته است.

 با در نظر داشت بهترین شیوه‌های جهانی، افغانستان می‌تواند به خودکفایی نزدیک گردد که بارزترین عوامل نیل به این هدف موارد ذیل می‌باشد :

1 - در کشور حدود 4 میلیون هکتار زمین کم‌ و بیش ظرفیت زراعت را دارند که به دلایل مختلف از کشت بازمانده‌اند. اما دولت قادر است با استفاده از مدل مشارکت دولتی و خصوصی یا (Public Private Partnership)  به تشویق سرمایه‌گذاری بپردازد و زمین‌های قابل کشت را در اختیار افراد قرار بدهد تا آن‌ها از یک‌سو در تولید غله و از سوی دیگر در اشتغال‌زایی روستایی کمک کنند.

2 - زمین‌های دیمی‌کشور حدود ۲۰ الی ۳۰ در‌صد گندم کشور را تولید می‌کند و در عین حال آسیب‌پذیرترین زمین‌ها از نگاه اقلیمی می‌باشند. ارقام نشان می‌دهد که طی ۲۰ سال اخیر 6 بار زمین‌های دیمی‌کشور به دلیل ناسازگاری‌های اقلیمی از تولید بازمانده‌اند و تمام مصارف و زحمات دهقانان کشور بدون نتیجه بوده است. از این رو توجه خاص دولت روی تقویت زمین‌های دیم کشور خیلی مهم تلقی می‌گردد.

3 - مهم‌ترین برنامه‌ای که دولت به تقویت آن زمین‌ها، می‌تواند اجرا کند، فراهم‌ نمودن آب و شیوه‌های درست آبیاری در صورت عدم وقوع بارند‌گی به موقع است. از آن‌جایی که تغییرات اقلیمی و بروز آفات و امراض مختلف نباتی از جمله چالش‌های عمده فرا راه دهقانان کشور  افغانستان می‌باشد لذا، پشتیبانی و تشویق برنامه‌های تحقیقاتی روی گندم و سایر غلات جزء اولویت‌های کشور است.

4 - با راه‌اندازی تحقیقات، تداوم سیاست‌های اصولی ، فعالیت‌های اگرنومیکی ( اقتصاد کشاورزی ) درست ،  اصلاح نباتات و بذر های اصلاح شده توسط شرکت‌های تولید بذر با همآهنگی کامل دولت فراهم خواهد گردید. تولید گندم در هر هکتار زمین در کشور به طور متوسط ۲.۵ تن محاسبه گردیده است؛ حال آن که در اکثر کشور‌های دنیا از هر هکتار زمین زراعتی حداقل 6 تن گندم برداشت می‌شود. پس بدین منظور نقش تحقیقات کشاورزی و ترویج فعالیت‌های استاندارد کشاورزی در تولید و تکثیر  و استفاده از بذرهای اصلاح‌شده زراعتی مقاوم در مقابل امراض و آفات، مقاوم در مقابل کم‌آبی و پر محصول اهمیت دارد و ایجاب می‌کند که سیستم‌های به روز کشاورزی  را در بسته‌های اگرونومیکی که شامل : ( مقدار  استفاده از بذر در زمین‌های آبی و دیم ، استفاده از کود‌های حیوانی حداقل شش ماه قبل از کشت و استفاده به موقع کود‌های شیمیائی  و  توجه به مراحل مختلف رشد گندم، کنترل گیاهان هرزه، کشت گیاهان در ردیف های منظم، دانستن مقدار نیاز آب و مراحل آبیاری گندم در هر منطقه اگرواکولوژیکی، زهکشی مناسب و آگاه ساختن کشاورزان به سلامت خاک‌های زراعتی‌ خود اهمیت زیادی دارد .

5 - عامل دیگری که بر افزایش تولیدات محصول گندم مفید واقع می‌گردد، مکانیزه‌ کردن زراعت است. بر اساس تحقیقاتی که صورت گرفته، استفاده از تراکتورهای مناسب در  فرآیند کاشت و برداشت محصول ،کار‌های نفس‌گیر زراعتی را آسان می‌سازد و از سوی دیگر از ضایعات گندم جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، شناسایی مدل‌های مناسب و تنظیم برنامه‌های آموزشی برای دهقانان کوچک و بزرگ و پشتیبانی مالی، ایجاد مراکز ارائه‌کننده خدمات مربوط به ماشین‌آلات کشاورزی در سراسر کشور، کمک خواهد کرد تا سطح تولید هر واحد زمین زراعی کشور در تولید گندم بیشتر شود.

در نتیجه تلفیق عواملی چون اتخاذ سیاست‌های مناسب، تشویق بخش خصوصی و دولتی، تقویت مناطق کشت دیم، پشتیبانی فنی و مالی ،  توسعه تحقیقات ، ارائه خدمات ترویج به کشاورزان و مکانیزه‌ کردن، کشور افغانستان را قادر خواهد ساخت در تولید گندم به خودکفایی برسد.

اطلاعات کلی در ارتباط با کشت گندم در افغانستان  :

جمعیت حدود 32 میلیون نفری افغانستان در سال تقریباٌ به 6.5 میلیون تن گندم نیاز دارند.

تولید گندم کشور در بهترین حالت : 5 میلیون تن

نیاز به واردات گندم : حداقل 1.5تا 2 میلیون تن در سال

ارزش واردات گندم به کشور: 500 تا 600 میلیون دلار

طبق استراتژی ملی پنج ساله افغانستان قرار بود تا سال 2020 به خودکفائی در تولید گندم برسند، اما این امر محقق نشده است و بنظر نمی رسد تا 5 سال آینده هم محقق گردد!

زمین قابل کشت در افغانستان:  8 میلیون هکتار

زمین‌هائی که هم اکنون تحت کشت  هستند : حدود 3.5 میلیون هکتار

90 درصد تولید گندم کشور در فصل پائیز و تنها 10 درصد در فصل بهار  تولید می‌گردد .

کشت آبی گندم :  حدود 2.5 هکتار

کشت دیم  گندم : حدود 1 میلیون هکتار

حدود 4 میلیون هکتار زمین قابل کشت بلااستفاده رها شده اند.

کشت دیم که نیاز به باران‌های فصلی دارد، حدود 20 تا 30 درصد تولید گندم کشور را تامین می‌کنند.

در 20 سال اخیر حداقل 6 سال به علت عدم بارندگی کافی ، کشت دیم موفق به تولید غله نشده است.

میزان تولید گندم در هر هکتار در افغانستان حداکثر 2 تن است در حالیکه میانگین تولید جهانی 6 تن در هکتار است. 

بیشتر مناطق تولید و کشت گندم افغانستان در ولایات شمالی این کشور متمرکز است.

منابع :

گزارش اداره ملی آمار و معلومات و وزارت زراعت، آبیاری و مالداری افغانستان

گزارش ( International Maize and Wheat Improvement Center (CIMMYT

گزارش خبرگزاری هشت صبح  افغانستان مورخ 16 اردیبهشت 1399