کمک های خارجی، عنصر پنهان قدرت چین

دیپلماسی توسعه ای چین از دو عنصر ترکیبی کمک خارجی و تامین مالی توسعه ای تشکیل شده است. چین با وجودی که از حدود 50 سال قبل تجربه کمک های توسعه ای را داشت، ولیکن این موضوع با طرح ابتکاری یک کمربند – یک راه (BRI) به تکامل رسیده است. بدین معنی که از یک سو، این عنصر کمک به پیشبرد اهداف ابتکار یک کمربند – یک راه نموده و از سوی دیگر، ابتکار مزبور فرصتی برای بکارگیری ابزار مرتبط با دیپلماسی توسعه ای چین را بخوبی فراهم آورده و باعث شده تا قدرت نرم چین ارتقاء پیدا کند.

دولت چین با پیوند زیرکانه حمایت های توسعه ای خود به دو بخش کمک خارجی و تامین مالی، علاوه براینکه، بودجه محدود خود در حوزه کمک های توسعه ای با تعاریف سنتی ارائه شده از سوی مجامع بین المللی را در مقایسه با حجم اقتصاد چین و شعارهای پرطمطراق جهانی اش پنهان کرد، تلاش نمود تا اهداف اقتصادی خود را در ذیل این دیپلماسی محقق نماید، تاجائیکه غربی‌ها از این کشور بعنوان "دونر یا اعطاء کننده ناقلا"  یاد می‌کنند. گواه این مدعا، عدم شفافیت دولت چین در بخش اعلام آمار و ارقام کمک های توسعه ای است. از سوی دیگر، محققان میزان کمک اعطائی دولت چین براساس مبانی سنتی کمک توسعه ای (ODA) را سالانه چیزی بیشتر از دو و نیم میلیارد دلار تخمین  می زنند، اما در بخش کمک های خارجی بر پایه تامین‌های مالی با روش های متنوع امتیازی و غیر امتیازی، به رقم های نجومی رسیده اند، تاجائیکه در این حوزه از چین بعنوان "تغییر دهنده بازی" (Game Changer) یاد می‌کنند.  

دولت چین به دیپلماسی توسعه ای بعنوان یک حوزه تقویت روابط دو جانبه، منطقه ای و جهانی می نگرد و از لحاظ مبانی تئوریک و یا به تعبیر دیگر درچارچوب سیاست های اعلامی، بر اساس مفاهیم منبعث از ادبیات جنوب – جنوب، قائل به ریشه کنی فقر، تقبل مسئولیت های اجتماعی کشورها و تعهد آنان برای ارتقاء ظرفیت های رشد کشورها، احترام به حاکمیت و عدم مداخله در امور داخلی کشور دریافت کننده کمک و اعطاء کمک صرفا بر مبنای همبستگی جنوب - جنوب  می‌باشد، ضمن اینکه، منتقد کشورهای توسعه یافته و اعطاء کننده سنتی که کمک های خود را به اجرای برخی شروط حاکمیتی و یا اقتصادی مشروط می‌کنند، است.  

همانگونه که اشاره گردید، چین علیرغم اینکه به تازگی اقدام به تاسیس نهادی مستقل در حوزه کمک های خارجی نمود، اما هیچ گاه بطور رسمی میزان کمک خود را اعلام ننموده است. اما بدلیل اهمیت بالای این موضوع، مرکز تحقیقاتی کالج ویلیام و مری با بکارگیری صد محقق در طول پنج سال، اقدام به جمع آوری اطلاعات آشکار و نیمه آشکار و انجام یک حدس علمی‌ برای کمک های اعطائی این کشور از سال 2000 تا 2014 به میزان 394.6 میلیارد دلار با حدود 4300 پروژه در 140 کشور جهان نموده، که تنها 22 درصد از این رقم بر اساس کمک توسعه ای ODA محور بنا شده است. مشهورترین مکانیزم های کمک چین نیز شامل اختصاص وام، خطوط اعتباری برای صادرات، خطوط اعتباری برای خریداران، بخشش بدهی، استمهال بدهی، گرانت یا پرداخت بلاعوض، انتقال فناوری، اشتراک تجربیات، اختصاص بورسیه و برگزاری دوره‌های آموزشی است.

گمانه زنی‌هائی که نسبت به اهداف کمک های خارجی چین متصور است نیز شامل، اثرگذاری بر روی فرایندهای جهانی با مکانیزم تعامل، خنثی کردن فوبیای چین بعنوان استعمارگر جدید، ارتقاء قدرت نرم چین، رقابت با قدرت های بزرگ دنیا نظیر آمریکا و هند، مدیریت تنازعات سرزمینی، تامین منابع و مواد خام، گسترش حوزه نفوذ اقتصادی، جستجوی بازار، اشتغال نیروهای چینی در پروژه‌های خارجی، مدیریت سیاست های پولی و مالی با رویکرد کنترل نرخ ارز و کنترل نقدینگی، مدیریت در پرداخت های عظیم خارجی و انتقال ذخائر ارز خارجی بواسطه تامین مالی خارجی با روش های امتیازی و یا غیر امتیازی است. درخصوص مقاصد اصلی کمک های خارجی چین، قبل از جدی شدن طرح یک کمربند – یک راه، شاید می‌توان گفت که آفریقا و کشورهای منطقه جزء مقاصد اصلی جذب کمک و تامین مالی محسوب می‌شدند، ولی پیش بینی می‌شود با پیشبرد این طرح، کشورهای عضو این کمربند نظیر پاکستان جزء اهداف اصلی این عنصر سیاسی اقتصادی بشمار آیند.

همچنین یکی دیگر، از پرسش های چالشی که همواره ذهن محققان را بخود اشغال کرده، موضوع  "دیپلماسی تله بدهی" است. بدین معنی که دولت چین با اعطای وام کشورهای دریافت کننده را در شرایط سخت پرداخت بدهی قرار می دهد که به این واسطه کشور دریافت کننده از آن پس تبدیل به مستعمره این کشور بشمار می آید که در این گزارش سعی شده از این زوایه هم به موضوع پرداخته شود و شاید بتوان نتیجه گرفت که تبلیغات منفی رقبای غربی چین بیشتر از واقعیت خارجی آن است. همچنین موضوع دیگری که در این حوزه وجود دارد موضوع اثرگذاری کمک های خارجی چین در رشد و توسعه کشور دریافت کننده کمک است که کالج یاد شده به این سوال نیز پاسخ مثبت داده و اعلام کرده، کمک های چین نظیر کمک های کشورهای اصلی اعطاء کننده دنیا در رشد کشورها تاثیر گذاشته است. چین به تازگی برای انسجام بخشی بیشتر به رفتار مبتنی بر دیپلماسی توسعه ای خود اقدام به تاسیس آژانسی تحت عنوان آژانس همکاریهای بین المللی توسعه ای چین (CIDCA) نموده است.

 متن کامل نوشتار جهت مطالعه در بخش ضمایم آمده است.