قدرت نرم روسیه و دیپلماسی اقتصادی آن در قاره آفریقا

بر پایه پژوهش‌هایی که توسط سایت بریتانیایی «پورتلند» صورت گرفته، روسیه برای نخستین بار در فهرست 30 کشوری جای گرفته است که توانایی بهره‌گیری از «قدرت نرم» دارند. به گفته این سایت، روسیه برای نفوذ به کشورهای دیگر از ابزار پول و اسلحه استفاده نمی‌کند، بلکه از فرهنگ و ارزشهای جامعه انسانی بهره می‌گیرد. در این فهرست، ایالات متحده امریکا جایگاه نخست را دارد. روسیه نیز در این فهرست برای نخستین بار جایگاه بیست و هفتم را کسب کرده است . رتبه اول تا سوم به ترتیب به ایالات متحده امریکا، آلمان و سپس ژاپن اختصاص یافته است. پژوهشگران این سایت معیارهای زیادی را برای ترسیم این نمودار در نظر گرفته اند که به ایجاد جذابیت و تاثیرگذاری کشورها در جهان ارتباط دارد. در پژوهش‌های این سایت، 70% معیارها عینی و 30% معیارها ذهنی در نظر گرفته می‌شوند. از جمله معیارهای عینی این پژوهش می‌توان به مدیریت حاکمیت، توسعه فناوری اطلاعات، فرهنگ، فضای تجاری، آموزش، احاطه به شبکه نمایندگی‌های دپیلماتیک در خارج از کشور و مشارکت حکومت در چاره‌اندیشی بر دشواری‌های جهانی می توان اشاره نمود.

شکی نیست که روسیه در تلاش است دوباره به قاره آفریقا بازگردد تا نفوذش را در آبهای گرم گسترش داده و موقعیت خود را در سیستم منطقه ای این قاره احیاء کند، اگر چه آثار این حضور پررنگ در سوریه و دروازه‌های قاره آفریقا هویدا شده، اما این مقدار برای رؤیاها و بلندپروازی‌های پوتین بسیار ناچیز است. تحولات در شمال آفریقا هنوز به پایان نرسیده است و مشخص نیست که اوضاع با حضور گسترده کشورهای بزرگ و بازیگران منطقه ای چگونه رقم خواهد خورد. همه قدرت ها و بازیگران عرصه سیاسی تلاش می‌کنند تا نفوذ خود را در منطقه گسترش داده و منافع سیاسی و اقتصادیشان را باز تعریف و تبیین نمایند.

شمال آفریقا، همچنان بی ثبات است و تشدید خطرات امنیتی در این منطقه، نشان از عدم تمایل قدرتهای بزرگ برای دستیابی به ثبات و امنیت در این منطقه دارد. مسکو در تلاش است تا از وضع موجود بیشترین بهره را ببرد، و در این راستا در حال ایجاد مشارکت های نظامی و اقتصادی با کشورهای این منطقه است، 

کرملین کاملا آگاه است که اتحادیه اروپا از تشدید بحران و خطرات امنیتی در منطقه می ترسد و تلاش می‌کند تا با ایجاد ثبات، باعث کاهش پدیده مهاجرت غیرقانونی به اروپا شود. از سویی دیگر روسیه حدود 46٪ از گاز طبیعی مورد نیاز اتحادیه اروپا را تامین می‌کند، در حالیکه شمال آفریقا معادل 30٪ گاز اروپا را تامین می نماید ، بنابراین اروپا تلاش می‌کند با ایجاد ثبات در منطقه، میزان وابستگی خود به منابع انرژی روسیه را کاهش دهد .

شایان ذکر است که روسیه در سالهای آینده نیاز به تدوین یک استراتژی سیاسی روشن در توسعه روابط خود با آفریقا دارد. آفریقا یکی از مراکز جهانی است که در آن تنوع زیادی از نمایندگان فرهنگ ها، مذاهب و تمدن‌های مختلف وجود دارد. این ویژگی منطقه ای، لزوم بکارگیری مدل پیچیده و چند بعدی از قدرت نرم روسیه را طلب می‌کند. تجزیه و تحلیل مقایسه ای نحوه استفاده و بکارگیری ابزارهای قدرت نرم توسط سایر بازیگران خارجی در قاره آفریقا نیز می‌تواند به تحلیلگران روسیه کمک کند تا با استفاده از روش های خلاقانه تر و موفق تر از مزیت های رقابتی خود حداکثر بهره را ببرند.

مسکو از طریق استراتژی بازگشت به آفریقا، از نظر سیاسی به دنبال دستیابی به یک سری اهداف ژئوپلیتیکی، اقتصادی و بین المللی با استفاده از قدرت نرم در مسیر روابط دیپلماتیک است که تلاش می‌کند درگیریها در این منطقه را مدیریت و از آن سود ببرد.

از نظر اقتصادی، روسیه از طریق انعقاد قراردادهای سرمایه گذاری برای اکتشاف نفت و گاز و همچنین در زمینه انرژی هسته ای و پتروشیمی‌پیشرفت های چشمگیری در همکاری‌های اقتصادی داشته و معاملات نظامی‌بسیاری را منعقد کند تا سود بیشتری کسب و از آنها برای احیای اقتصاد داخلی روسیه استفاده نماید.

از نظر ژئوپلتیکی، با هدف محدود کردن اتحادیه اروپا، به ویژه با توجه به تنش روابط فعلی که با تشدید بحران‌ها در اروپا ایجاد شده، به دنبال حضور دائمی در آب های دریای مدیترانه است.

در سطح بین المللی، محور اصلی گسترش و نفوذ روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا، تضاد و ناکارآمدی سیاستهای  آمریکا در منطقه است، بدین معنی که انفعال و بی رغبتی ایالات متحده نسبت به حضور قوی در منطقه، باعث بهره برداری روسیه از موقعیت شده و حضور پررنگی از خود در منطقه به نمایش گذاشته است که در صورت اجرای هر استراتژی یکپارچه از سوی  ایالات متحده در مقابل سیاست های روسیه در منطقه، توانایی نفوذ روسیه محدود شده و شاید منجر به عقب نشینی اش شود.

توسعه دیپلماسی اقتصادی یکی از اولویت های سیاست خارجی و داخلی روسیه است، این امر به دلیل نیاز عینی به متنوع سازی صادرات و بهبود تراز تجاری با سایر کشورهاست. توسعه دیپلماسی اقتصادی با دور جدیدی از جنگ تحریم ها علیه روسیه همراه بود و این دیپلماسی اقتصادی است که می‌تواند به یک مکانیسم واقعی برای از بین بردن تبعیض اقتصادی تبدیل شده و بدین منظور باید بطور فعال توسعه یابد.

جنبه غیر دولتی دیپلماسی اقتصادی روسیه مربوط به نقش شوراهای تجاری بین المللی است که در زیر مجموعه اتاق تجارت و صنایع روسیه فعالیت می‌کنند. CCI (شوراهای تجاری بین المللی) با تعدادی از کشورهای آفریقایی (نیجریه، آنگولا، سودان، آفریقای جنوبی، زیمبابوه) و همچنین کمیته هماهنگی همکاری‌های اقتصادی با کشورهای جنوب صحرای آفریقا ایجاد شده است. این گونه شوراهای تجاری از فعالیتهایی که باعث ایجاد شبکه بین جوامع تجاری روسیه و آفریقا می‌شود، پشتیبانی می‌کنند. علاوه بر این، در مارس 2016، سازمان غیردولتی با عنوان ابتکار تجارت با آفریقا کار خود را آغاز کرد. در قالب این طرح، تجار و سرمایه گذاران، ابتکارات خود را با همکاری وزارت امور خارجه فدراسیون روسیه و با حمایت تعدادی از شرکت های فعال روسی و همچنین حضور دیپلماتیک کشورهای آفریقایی و جامعه علمی و دانشگاهی پیاده سازی می‌کنند.