توسعه کشت و تولید زعفران در افغانستان

زعفران به دلیل قیمت گران در بازار جهانی و مصارف آن در صنایع مختلف غذائی و داروئی ، «طلای سرخ» نام گرفته است. طبق نظر مقامات در وزارت زراعت افغانستان انتظار می رود در سال جاری 18 الی 19 هزار تن زعفران در کشور بدست آید که ولایت هرات بیشترین تولید زعفران در کشور را به خود اختصاص داده است.

زعفران گیاهی است که طی چند سال اخیر در ولایت هرات به مقدار زیاد کاشت می‌شود و کشاورزان و تاجران سود خوبی از آن کسب کرده‌اند. در شهر‌های انجیل، گذره، غوریان، زنده‌جان و پشتون‌زرغون هرات صدها هکتار زمین زیر کشت زعفران است. همین مورد سبب شده بسیاری‌ هرات را شهر زعفران بنامند و این گیاه با هرات گره بخورد. اکبر رستمی سخنگوی وزارت زراعت، آبیاری و مالداری مدعی شده است که به جزء ولایت هلمند در سی و سه ولایت دیگر کشور زعفران کشت می‌شود که در حال حاضر در بیش از هفت هزار هکتار از زمین‌های کشور، زعفران کشت می‌شود. او گفت امسال در ولایت هرات 18 تن زعفران بدست آمده است و احتمال دارد که از ولایت‌های دیگر نیز یک تن زعفران بدست آید. 

 برداشت زعفران سال به سال افزایش پیدا می‌کند. سال گذشته در فصل برداشت 15 تن زعفران در هرات برداشت شد. امسال پیش‌بینی شده برداشت این محصول از مرز ۱۷ تن نیز عبور کند. بشیراحمد احمدی، معاون ریاست زراعت هرات می‌گوید حکومت، طی سال‌های اخیر کشاورزان را به کاشت زعفران تشویق کرده است. به گفته‌ی آقای احمدی اقلیم، خاک و آب و هوای هرات برای کاشت این گیاه مناسب است و از همین رو سرمایه‌گذاری‌های بزرگی در این بخش صورت گرفته است. بیش‌ترین میزان زعفران در ولسوالی‌های انجیل، گذره، غوریان، زنده‌جان و پشتون‌زرغون هرات کاشت می‌شود.

عبدالصبور رحمانی رییس زراعت، آبیاری و مالداری ولایت هرات گفت: ۷ هزار هکتار زمین در هرات تحت کشت و کار زعفران است و مجموعا ۴۵ شرکت و انجمن در بخش زعفران در این ولایت فعالیت می‌کنند.

بازارهای صادراتی؛

 بر اساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته از سوی مقامات افغان ، افغانستان در ۱۰ تا ۱۵ سال آینده بزرگ‌ترین صادرکننده زعفران در جهان خواهد شد. زعفران افغانستان اکنون در نمایشگاه‌های خارجی جایگاه خاصی برای خود پیدا کرده است .

نصیر‌احمد درانی، وزیر زراعت، آبیاری و مالداری کشور، می‌گوید که سال گذشته ۱۵ تن زعفران در کشور تولید شد، اما رقم صادرات افغانستان به ۲۷ تن رسید. آقای درانی با یادآوری این موضوع تأکید کرد که افزایش میزان صادرات نشان از بازاریابی وزارت زراعت برای فروش بیش‌تر زعفران دارد. وزیر زراعت کشور افزود که بازارهای چین، هندوستان و امارات متحده‌ عربی همین اکنون خریدار زعفران تولیدی هرات هستند و گفت‌وگوها با ترکیه هم برای فروش این محصول جریان دارد.

زعفران افغانستان به کشورهای عربی حوزه‌ی خلیج فارس، هند، چین، ترکیه، روسیه، امریکا، کانادا، و کشورهای اروپایی صادر می‌شود و به نظر میرسد هر اندازه که زعفران بیشتر تولید شود، تقاضا نیز برای آن بیشتر خواهد شد.

هرچند سال گذشته بهای زعفران کاهش شدیدی داشت و تا هر کیلوگرم ۴۰ هزار افغانی رسید، اما امسال بهای این گیاه نسبت به سال قبل افزایش داشته و تا هر کیلو ۸۰ هزار افغانی هم در بازار معامله می‌شود. با وجود تلاش حکومت افغانستان برای پشتیبانی از کشاورزان و تاجران زعفران، مشکلات زیادی در این حوزه وجود دارد. چنان که به نظر می‌رسد مسیر رقابت کشاورزان افغان با کشورهای تولیدکننده‌ زعفران هموار نیست. برخی زعفران‌ کاران هشدار می‌دهند مشکلات آنان به حدی زیاد است که گاهی فکر می‌کنندبه جای زعفران همچون گذشته تریاک و گیاه افیونی خشخاش کشت کنند. با رایج شدن کاشت زعفران در هرات و بهای خوب آن در بازار جهانی بسیاری از کشاورزان از کاشت تریاک به کاشت زعفران روی آوردند.

 بسم‌الله حیدری، مسئول پذیرایی کننده یکی  از رستوران‌های پر رفت‌ و آمد افغانستان می‌گوید مشتریان رستوران بیش‌تر عصرها برای استراحت به این‌جا می‌آیند و برای رفع خستگی چای زعفران سفارش می‌دهند. در کنار مشتری‌های هراتی، مشتریان خارجی هم علاقه‌مند چای زعفران‌اند. مشتریان از کشورهای امریکا، انگلستان و ایران که از خواص گیاه زعفران اطلاع دارند  چای زعفران می‌نوشند. آقای احمدی، مسئول چایخانه نیز تاکید می‌کند او در بخش  چایخانه انواع گوناگون چای مانند چای سبز،  چای سیاه، نعناع و برخی نوشیدنی‌های دیگر تهیه می‌کند، ولی نوشیدنی محبوب مشتریان، چای زعفران است.

مشکلات موجود؛

با وجود تلاش‌ حکومت و شرکت‌های تجارتی فعال در حوزه‌ زعفران افغانی هنوز مشکلاتی در این بخش وجود دارد. به عنوان مثال زعفران به شکل حجمی (فله‌ای) به هند صادر می‌شود و از آن‌ جا پس از بسته‌بندی به نام زعفران هندی، راهی بازار جهانی می‌شود. 

- محمدابراهیم عادل، از تولید کنندگان زعفران در هرات می‌گوید نوسان‌های همیشگی در بازار، ضرر بزرگی به کشاورزان وارد کرده و بهای این گیاه مانند ارزهای خارجی بالا و پایین می‌شود.

- با توجه به مشکلاتی که در زمینه بسته بندی، کاشت، برداشت و روش های ارزشیابی وجود دارد باعث شده راه درازی برای تبدیل افغانستان به عنوان صادر کننده اول زعفران در جهان در پیش رو باشد.

- از دید زعفران‌کاران، برداشت غیر اصولی ، نبود مراکز نگاهداری مناسب  ، نبود سردخانه‌ها، بسته‌بندی نامناسب و ناآشنایی با فناوری‌های روز دنیا عمده‌ترین مشکلات سد راه بازار زعفران در هرات است.

 - به باور تاجران زعفران، حکومت باید تلاش کند برند زعفران افغانستان در بازار جهانی معرفی شود و کشورهای اصلی مصرف‌ کننده، زعفران بسته‌بندی شده را از افغانستان وارد کنند.

- نبود بازار مناسب برای فروش، بهانه گیری شرکت های خرید زعفران، قیمت پائین، عدم سازماندهی و مدیریت درست این بخش از مشکلات موجود می‌باشد.

اقدامات؛

شورای عالی اقتصادی افغانستان، در سال ۱۳۹۵ طرح ملی پنج‌ساله توسعه پایدار زعفران را تصویب کرد که با اجرای این طرح به شدت روی تولید، بازاریابی و بهبود پردازش زعفران کار شد. وزارت زراعت در دو سال اخیر، خیز بلندی در زمینه‌سازی و کمک به تولید، پردازش و بازاریابی زعفران افغانستان برداشته است که انتظار می‌رود سطح تولید زعفران به حدود 19 هزار تن برسد. آقای رحمانی رئیس اداره زراعت هرات گفت: در طی سه سال گذشته حدود صد مرکز تهیه زعفران برای خانم‌ها، ساخت لابراتور کیفیت کنترل زعفران در  وزارت زراعت و گذاشته شدن سنگ بنای موسسه زعفران افغانستان از جمله اقداماتی است که برای بهبود وضعیت کشاورزان در دستور کار قرار گرفته شده است.

بنا به اظهار سخنگوی وزارت زراعت؛ در چند سال گذشته در ولایت‌های دیگر نیز پیاز زعفران توزیع شده و هم‌ اکنون کشاورزان در این ولایت‌ها شروع به کشت این نوع محصول کرده اند.

نصیراحمد درانی وزیر زراعت در جشنواره گل زعفران هرات گفت که به خواست بخش زعفران، واردات زعفران و پیاز آن به کشور ممنوع شده و این بخش باید در جلوگیری از قاچاق زعفران به افغانستان همکاری کند.

تا چند روز دیگر فصل برداشت گیاه زعفران در هرات آغاز می‌شود و زعفران‌کاران چشم انتظار برداشت طلای سرخ از زمین‌هایشان هستند. با همه‌ مشکلات، تلاش برای بدل شدن افغانستان به بزرگ‌ترین صادرکننده‌ زعفران جهان ادامه دارد. لازم به ذکر است پنجمین جشنواره گل زعفران در هرات امسال با استقبال کم سابقه ای برگزار شد.

در پنجمین جشن گل زعفران در هرات، زعفران‌کاران ولایت هرات از دولت خواستند که برای زعفران افغانستان یک نشان مخصوص ساخته شود. به گفته‌ی آنان، پشتیبانی دولت از کشت و برداشت زعفران، سبب می‌شود که آرام آرام این صنعت رشد کرده و وضعیت اقتصادی مردم بهبود یابد. در همین حال وزیر زراعت کشور که به هرات سفر کرده، می‌گوید که بازاریابی‌های منطقه‌ای از سوی وزارت زراعت، آبیاری و مالداری افغانستان صورت گرفته است، اما نیاز است بخش خصوصی توجه بیش‌تر به افزایش میزان رشد زعفران داشته باشد.

بشیراحمد رشیدی، رییس اتحادیه‌ی ملی زعفران‌کاران افغانستان، تأکید کرد که امسال نظر به وضعیت جوی بهتر و مکانیزه شدن برخی شرکت‌های تولید زعفران، تولید این محصول افزایش یافته است و احتمال می‌رود که در سال جاری تا مرز ۲۰ تن زعفران از ولایت هرات برداشت شود. آقای رشیدی با ابراز نگرانی از به اجماع نظر نرسیدن وزارت‌های مالیه و تجارت افغانستان در مورد ایجاد یک برند مشخص برای زعفران افغانستان گفت که دولت باید برای زعفران افغانستان بهای معنایی بیشتری بگذارد. او هم‌چنان گفت که زعفران هرات در حال حاضر در بازار جهانی خریداران زیادی دارد و وزارت‌ تجارت هم باید برای بهبود کار زعفران‌کاران، بازاریابی بیشتری در بیرون از افغانستان داشته باشد.

هم اکنون قیمت یک کیلوگرام زعفران مرغوب در بازار هرات به مرز ۶۰ هزار افغانی می‌رسد. با این حال سال گذشته یک کیلوگرام زعفران تا ۳۰ هزار افغانی هم در هرات خرید و فروش شده بود، اما همین زعفران در برخی بازارهای بیرونی بنا بر گزارش اتحادیه‌ ملی زعفران‌کاران افغانستان به نرخ هزاران دلار امریکایی خرید و فروش می‌شود. در همین حال غلام‌داوود هاشمی، سرپرست ولایت هرات، از وزارت زراعت، آبیاری و مالداری افغانستان خواست که برای رشد کیفیت، افزایش میزان تولید و بازاریابی زعفران این ولایت، در بازارهای جهانی تلاش بیشتری  انجام دهد. آقای‌هاشمی افزود که در هرات ظرفیت و توان تولید بیش‌ تر زعفران وجود دارد، اما نیاز است که وزارت زراعت افغانستان در راستای بهبود کار و  توسعه این بخش قدم‌های بیشتری بردارد.  آقای درانی با ابراز نگرانی از کاهش نرخ زعفران گفت که این مسأله در کم‌کاری و همکاری نکردن بخش خصوصی ریشه دارد. به باور وی، شمار زیادی از تاجران هم اکنون با واردات زیاد زعفران کم‌ کیفیت به بازار افغانستان، در حال تیشه زدن به ریشه‌ کسب‌ و‌ کار زعفران‌کاران داخلی هستند. او هم‌چنان باور دارد  که اگر روند به همین شکل دوام یابد، روزی فرا خواهد رسید که جبران خسارت ، هزینه‌های گزافی روی دست دولت و کشاورزان زعفران‌کار خواهد گذاشت.

آقای درانی افزود که از شش ماه به این طرف وزارت زراعت در حال بررسی طرحی است که به عنوان «نشانه‌های جغرافیایی زعفران» در جهان شناخته شود و اگر این طرح به منصه‌ی اجرا درآید، کشورهای منطقه هم باید استانداردهای این نشان را به دست آورند و تحت همین لوگو زعفران را به بازار صادر کنند. صحبت‌های وزیر زراعت در حالی مطرح می‌شود که تهیه و بسته‌بندی زعفران افغانستان هنوز نتوانسته  استانداردهای لازم جهانی را به دست آورد، اما به گفته‌ی آقای درانی، زعفران کشور در بازار جهانی از لحاظ کیفیت مقام اول را به خود اختصاص داده است. بشیر احمد رشیدی رئیس اتحادیه‌  ملی زعفران کاران از حکومت خواست تا در بخش بازاریابی توجه بیش‌تر شود و جلو قاچاق زعفران به کشور گرفته شود

ایشان خطاب به زعفران‌کاران پیشنهاد کرد که روزی را معین و مشخص کنید تا در تقویم ملی به نام روز ملی زعفران درج گردد. وزیر زراعت افزود: از لحاظ کیفی جایگاه اول و از لحاظ کمی سومین تولیدکننده‌ زعفران در دنیا می‌باشیم. برنامه  ما این است که به زودی دومین مولد زعفران باشیم. محمدداوود هاشمی، معاون و سرپرست مقام ولایت هرات گفت: امروزه زعفران به عنوان کشت بدیل برای کشت مواد مخدر  می‌باشد. او افزود که در هرات ۱۵ هزار خانواده مشغول کار در بخش زعفران‌ است و دست کشاورزان زحمت کش بوسیدنی است.  

منابع: 

1- نوسان قیمت طلای سرخ، در تلاطم بازار پر نوسان جهانی
خبرگزاری هشت صبح مورخ 1/8/98
2-امسال ۱۹ هزار تُن زعفران در افغانستان تولید خواهد شد
خبرگزاری صدای افغان آوا مورخ 28/8/98
3-وزیر زراعت در هرات: بخش خصوصی برای رشد بیشتر زعفران پا پیش بگذارد.
خبرگزاری هشت صبح مورخ 27/8/98
4-وزیر زراعت: برنامه داریم دومین تولید کننده زعفران جهان باشیم.
خبرگزاری صدای افغان ( آوا) 26/8/98