گزارش وضعیت اقتصادی جمهوری خودمختار نخجوان در شش ماهه نخست سال ۲۰۲۵

جمهوری خودمختار نخجوان در شش ماهه نخست سال ۲۰۲۵ شاهد ترکیبی از رشد در برخی بخش‌ها و کاهش در برخی دیگر از شاخص‌های اقتصادی بوده است.

با وجود کاهش کلی در گردش مالی تجارت خارجی، بخش‌های کلیدی مانند تولید ناخالص داخلی، تولیدات صنعتی و کشاورزی، درآمدهای مالیاتی و سپرده‌گذاری‌ها رشد اندکی را تجربه کرده‌اند که نشان‌دهنده نوعی پویایی و تحرک نسبی در ساختار اقتصادی این منطقه است؛ امّا «تورم محسوس» و «کم‌رونقی بازار کسب‌وکار» و هم‌چنین «تراز تجاری منفی بالا»، در کنار «دستمزد پایین کارگران و کارکنان» از جمله چالش‌های اقتصاد کلان و خرد نخجوان در 6 ماهه نخست سال میلادی جاری بوده است. این گزارش با تمرکز بر داده‌های تولید ناخالص داخلی و تجارت خارجی جمهوری خودمختار نخجوان، نگاهی توصیفی به وضعیت اقتصادی ـ تجاری این منطقه در 6 ماهه نخست 2025 دارد.

تولید ناخالص داخلی (GDP) و تولیدات صنعتی:

در دوره ژانویه تا ژوئن ۲۰۲۵، میزان تولید ناخالص داخلی نخجوان به ۷۵۹.۸۸ میلیون منات رسید که نسبت به دوره مشابه در سال ۲۰۲۴، ۵.۴ درصد افزایش داشته است. سرانه تولید ناخالص داخلی نیز با رشد ۴.۰ درصدی به ۱۶۱۲.۰ منات بالغ گردید. تولید محصولات صنعتی در همین دوره به ۲۵۵.۱۲ میلیون منات رسید که ۹.۱ درصد بیشتر از مدت مشابه سال ۲۰۲۴ است. از این میزان تولیدات صنعتی، ۸۳.۷ درصد مربوط به تولید کالا و ۱۶.۳ درصد مربوط به ارائه خدمات بوده است.

میزان تولیدات صنعتی در بخش‌های مختلف به شرح ذیل بوده است: [1]

ـ ۰.۲ درصد در استخراج معدن (mədənçıxarma)

ـ ۷۹.۲ درصد در بخش فرآوری (صنایع تبدیلی؛ emal)

ـ 18.۳ درصد در تولید، توزیع و تامین برق، گاز و بخار[2]

ـ ۲.۳ درصد در تولید آب، تصفیه و بازیافت پسماندها[3]

در پنج ماهه نخست سال ۲۰۲۵ (ژانویه تا مه) هم، تولید ناخالص داخلی نخجوان  ۵۹۸.۸ میلیون منات بوده که ۳.۲ درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال گذشته (۲۰۲۴) داشته است. تولیدات صنعتی در این دوره به ۲۰۹.۵ میلیون منات رسید که نشان‌دهنده ۳.۶ درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۴ بوده است.[4]

گردش مالی تجارت خارجی:

گردش مالی تجارت خارجی نخجوان در ماه‌های ژانویه تا ژوئن ۲۰۲۵ به ۵۷.۵۶ میلیون دلار آمریکا رسید. این رقم ۱۲.۶ درصد کاهش نسبت به دوره مشابه در سال ۲۰۲۴ را نشان می‌دهد. در بازه زمانی یادشده، واردات ۱۵.۰ درصد کاهش داشته و صادرات ۱۶.۰ درصد افزایش یافته است. از کل گردش مالی، ۱۰.۱ درصد مربوط به صادرات و ۸۹.۹ درصد مربوط به واردات بوده است. بر اساس آمار منتشره، ارزش کل صادرات نخجوان در 6 ماهه نخست سال 2025، 5 میلیون و 814 هزار و 130 دلار بوده و مجموع واردات این جمهوری خودمختار هم با 15 درصد کاهش در مقایسه با دوره مشابه به 51 میلیون و 752 هزار و 10 دلار رسید؛[5] به بیانی دیگر، واردات نخجوان در شش ماه نخست حدود 7 میلیون و 750 هزار دلار کاهش داشته است. در بخش صادرات هرچند در 6 ماهه نخست 2025، اقتصاد نخجوان 16 درصد رشد را در ارزش محصولات صادراتی شاهد بوده ولی سهم کم صادرات در تجارت خارجی نخجوان، که حدود 10 درصد از کل تجارت خارجی را شامل می‌شود، نشانگر نفوذ پایین محصولات این منطقه در بازارهای خارج از جمهوری خودمختار است. به نظر می‌رسد وضعیت ناپیوستگی جغرافیائی و محدودیت راه‌های ارتباطی نخجوان بر اقتصاد نخجوان تأثیر منفی فزآینده گذاشته و عدم دسترسی به مسیرهای ارتباطی، قدرت رقابت‌پذیری کالاهای تولید شده در نخجوان را به شدت پایین نگه داشته است. با این حال محصولات تولیدشده در این جمهوری خودمختار به کشورهای گرجستان، روسیه، یمن، ترکیه، ایالات متحده آمریکا، قرقیزستان و سایر کشورها صادر شده است.[6]

آمار 6 ماهه نخست 2025 نشان می‌دهد تجارت خارجی ج.خ. نخجوان با 46 میلیون دلار کسری، دارای کسری تجاری شدید یا همان تراز تجاری منفی بالاست.  

   

درآمدهای مالیاتی و بیمه‌های اجباری:

درآمد حاصل از بیمه بیکاری در نیمه اول سال ۲۰۲۵ به ۲.۲ میلیون منات و حق بیمه درمانی اجباری دریافتی نیز به ۱۵ میلیون منات رسید که به ترتیب ۷ درصد و ۱۱.۱ درصد بیشتر از مدت مشابه سال گذشته است.[7] هم‌چنین تعداد مودیان مالیاتی فعال تا ۱ جولای ۲۰۲۵، با ۱۳ درصد افزایش نسبت به سال قبل، به ۲۱,۲۸۲ نفر رسیده است. تعداد مودیان فعال مالیات بر ارزش افزوده نیز با ۱۲.۵ درصد رشد به ۵۷۶ نفر افزایش یافته و تعداد واحدهای فعال تجاری با ۶.۸ درصد افزایش به ۶,۰۵۰ واحد رسید.[8] شایان ذکر است تا ابتدای سال ۲۰۲۵، تعداد مالیات‌دهندگان فعال در نخجوان با ۱۹.۸ درصد افزایش به ۲۰,۷۹۵ نفر رسید بود و تعداد واحدهای فعال اقتصادی نیز با ۸.۵ درصد رشد به ۶,۰۴۴ واحد افزایش یافته بود.

به گفته وزیر اقتصاد ج.خ. نخجوان در 31 تیر ماه 1404، بخش عمده‌ای از درآمدهای بودجه جمهوری خودمختار نخجوان از طریق دریافت‌های اداره مالیاتی دولتی حاصل شده است. بنا به اظهارات کاظم حسینعلی‌اف، وزیر اقتصاد نخجوان؛ در 6 ماهه اول سال 2025، کل درآمدهای مالیاتی در سراسر جمهوری خودمختار به 115.8 میلیون منات رسید که در مقایسه با رقم پیش‌بینی شده  (93.8 میلیون منات)، 23.4 درصد افزایش یافته است. این رقم هم‌چنین نسبت به دوره مشابه سال گذشته 18.6 میلیون منات یا 19.2 درصد افزایش را نشان می‌دهد.

در شش ماهه نخست 2025، اجرای سازوکار «بازپس‌گیری مالیات بر ارزش افزوده» (ƏDV geri al)، که یک پروژه نوآورانه برای بازگرداندن بخشی از مالیات بر ارزش‌افزوده در جمهوری خودمختار است، با موفقیت ادامه یافت. از سال 2023 تاکنون، بیش از 3 میلیون منات مالیات بر ارزش‌افزوده در چارچوب این پروژه به مصرف‌کنندگان در جمهوری خودمختار بازگردانده شده است. در ماه‌های ژانویه تا ژوئن سال جاری، مبلغ بازگردانده شده به مصرف‌کنندگان 808.4 هزار منات بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 20.5 درصد افزایش نشان می‌دهد. در 6 ماهه اول سال 2025، گردش مالی عملیات بدون نقد (تراکنش‌های برخط)، نسبت به مدت مشابه سال 2024، با 31.4 درصد افزایش به 592.3 میلیون منات رسیده است.[9]

سرمایه‌گذاری و سپرده‌گذاری:

در ماه‌های ژانویه تا می ۲۰۲۵، مبلغ ۵۵.۶۷ میلیون منات برای توسعه بخش‌های اقتصادی و اجتماعی تخصیص یافته که ۳۱.۵ درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۴ داشته است. ۶۲.۶ درصد از این مبلغ به کارهای ساختمانی و نصب تجهیزات اختصاص یافته که ۶.۷ درصد افزایش را نشان می‌دهد. هم‌چنین میزان سپرده‌گذاری‌ مردم در بانک‌ها تا اول ماه مه ۲۰۲۵ به ۲۹.۵ میلیون منات رسید که ۵۱.۶ درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۲۴ داشته است. ۹۳.۴ درصد از این سپرده‌گذاری‌ها به منات و ۶.۶ درصد به صورت ارز خارجی بوده است.[10]

تولید محصولات کشاورزی:

در ماه‌های ژانویه تا مه ۲۰۲۵، تولید محصولات زراعی ۴.۵ درصد رشد داشته است. سطح کشت‌های بهاره نیز ۹.۶ درصد افزایش یافته است. بخش کشاورزی ۱۴ درصد از تولید ناخالص داخلی جمهوری خودمختار را تشکیل می‌دهد. در سه ماهه نخست ۲۰۲۵، ارزش تولیدات کشاورزی به ۴۱.۳ میلیون منات رسید که ۰.۷ درصد رشد نسبت به سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد.[11]

شایان ذکر است: 

ـ در سال ۲۰۲۴، تولید ناخالص داخلی (GDP)  جمهوری خودمختار نخجوان ۱ میلیارد و ۵۳۹ میلیون و ۵۱۴ هزار و ۵۰۰ منات بوده است. همچنین، این میزان تولید ناخالص داخلی ۳.۱ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۳ بوده و در این دوره، سرانه تولید ناخالص داخلی نیز با ۲.۵ درصد افزایش به ۳,۲۷۷ منات رسید.

ـ در 6 ماه نخست 2025، برای وزارتخانه‌های اقتصاد و کشاورزی نخجوان که به صورت سرپرستی توسط معاونین آنها اداره می‌شدند، از سوی مجلس عالی نخجوان، وزیر تعیین گردید. مجلس عالی نخجوان در 6 ماه نخست 2025، آقای کاظم حسین علی‌اف را به عنوان وزیر اقتصاد و آقای رافایل قلی‌اف را، به عنوان وزیر کشاورزی نخجوان تعیین نمود.

[1]- https://nuhcixan.az/news/iqtisadiyyat/125860-naxcivanda-umumi-daxili-mehsul-istehsali-artib

[2]- elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatı

[3]- su təchizatı, tullantıların təmizlənməsi və emalı

[4]- https://nuhcixan.az/news/iqtisadiyyat/124862-naxcivan-iqtisadiyyati-3-den-cox-boyuyub

[5]- https://naxcivanxeberleri.az/bloq/naxcivanin-xarici-ticaret-dovriyyesi-126-azalib-68028

[6]- https://www.serqqapisi.az/butun-xeberler/naxcivanin-bu-ilin-6-ayliq-iqtisadi-gostericileri-aciqlanib

[7]- https://nuhcixan.az/news/iqtisadiyyat/125758-naxcivanda-issizlikden-ve-icbari-tibbi-sigorta-haqlari-uzre-daxilolmalar-artib

[8]- https://nuhcixan.az/news/iqtisadiyyat/125756-naxcivanda-aktiv-vergi-odeyicilerinin-sayi-13-faiz-artib

[9] -https://naxcivanxeberleri.az/bloq/kazim-huseyneliyev-naxcivanda-vergi-daxilolmalari-artib-68385

[10]- https://nuhcixan.az/news/iqtisadiyyat/124870-naxcivanda-bank-emanetleri-52-e-yaxin-artib

[11]- https://nuhcixan.az/news/iqtisadiyyat/124885-nazir-naxcivanda-2025-ci-ilin-ilk-5-ayinda-bitkicilikde-45-faiz-yukselis-