جهش دیجیتال برونئی دارالسلام؛ حرکت استراتژیک به‌سوی جامعه هوشمند

تحول دیجیتال به‌عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار در قرن بیست‌و‌یکم، اکنون بیش از گذشته در دستور کار دولت‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای قرار گرفته است.در این میان، کشور برونئی دارالسلام با وجود جمعیت محدود و اندازه کوچک اقتصادی، با برنامه‌ریزی دقیق و سرمایه‌گذاری هدفمند در فناوری‌های نوین، خود را به‌عنوان نمونه‌ای از تحول تدریجی و هوشمندانه دیجیتال در یک کشور با منابع سنتی مطرح کرده است.

     با نزدیک‌شدن به افق «جامعه دیجیتال آسه‌آن ۲۰۴۵»، کشورهای عضو این اتحادیه هرکدام به‌شیوه‌ای در مسیر تحول دیجیتال گام برمی‌دارند. در این میان، برونئی دارالسلام اگرچه کشوری کوچک است، اما با گام‌هایی استراتژیک، به‌دور از هیاهو در حال دگرگونی بنیادین در اقتصاد و ساختارهای اجتماعی خود از طریق ابزارهای نوین دیجیتال است.

     برونئی اگرچه کشوری ثروتمند از نظر منابع نفت و گاز است، اما آینده‌ی خود را در نوآوری، داده و نیروی انسانی دیجیتال‌محور می‌بیند. دولت برونئی دریافته است که تنوع‌بخشی به اقتصاد نه‌تنها مطلوب بلکه امری اجتناب‌ناپذیر است. طرح جامع اقتصاد دیجیتال ۲۰۲۵ نقشه‌ راه تحول برونئی به عصری فناورانه را ترسیم کرده و تمرکز راهبردی خود را بر سه حوزه آموزش، زیرساخت دیجیتال و صنایع هوشمند قرار داده است.

     تحول دیجیتال در برونئی بر پایه‌ی چهار ستون کلیدی تعریف شده است: «حکمرانی هوشمند»، «جامعه هوشمند»، «کسب‌وکار هوشمند» و «محیط‌زیست هوشمند». این چهارچوب به دنبال ایجاد یک اکوسیستم دیجیتال یکپارچه است که در کنار ارتقاء سطح خدمات عمومی، بستری برای نوآوری، مشارکت اجتماعی، و فراگیری دیجیتال فراهم کند. این رویکرد با چشم‌انداز ملی «واسان ۲۰۳۵» نیز هم‌راستا است.

     نخستین گام‌های برونئی در مسیر دیجیتال‌سازی به بیش از دو دهه پیش بازمی‌گردد. در سال ۲۰۰۰ برنامه راهبردی ملی فناوری اطلاعات تدوین شد و در سال‌های بعد، طرح‌های مختلف دولت الکترونیک تا سال ۲۰۱۴ اجرا شد. این زیرساخت‌ها، زمینه‌ساز خدمات هوشمند کنونی مانند ترخیص آنلاین گمرک، آزمون‌های دیجیتال و بانکداری اینترنتی شدند. نقطه‌ی عطف این روند، فرمان سلطنتی سلطان حاجی حسن‌البولکیه در سال ۲۰۱۹ جهت تشکیل شورای اقتصاد دیجیتال بود؛ نهادی که تلاش‌ها را هدفمند کرده و هماهنگی میان بخش‌های مختلف را برای بهره‌گیری از فناوری در رشد اقتصادی تسهیل کرد.

     امروزه، حدود ۹۸ درصد جمعیت برونئی به اینترنت دسترسی دارند. این کشور در سال ۲۰۲۳ به شبکه‌ی 5G دست یافت و میزان اشتراک‌های تلفن همراه از ۱۲۷ درصد عبور کرده است. این شاخص‌ها از بسیاری از کشورهای منطقه، مانند کامبوج و میانمار، فراتر رفته است. با این حال، رفتار دیجیتال مردم هنوز به‌طور کامل با زیرساخت همگام نشده است. نظرسنجی سازمان صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات برونئی (AITI) نشان داد که تا سال ۲۰۱۹، ۳۹ درصد مردم هنوز استفاده از وجه نقد را به پرداخت‌های دیجیتال ترجیح می‌دادند؛ در حالی که کشورهایی مانند مالزی و سنگاپور در مسیر حذف پول نقد پیشرفت قابل توجهی داشته‌اند.

     اکوسیستم تجارت دیجیتال در برونئی در حال شکل‌گیری است. حدود ۵۴ درصد از جمعیت کشور از تجارت الکترونیکی استفاده می‌کنند و کسب‌وکارها در حال بهره‌گیری از پلتفرم‌های آنلاین و بازاریابی دیجیتال هستند. مراکزی مانند iCentre و آزمایشگاه نوآوری برونئی (BIL) با حمایت دولتی، نقش مؤثری در پرورش استارتاپ‌ها ایفا می‌کنند. با این حال، اندازه کوچک بازار و محدودیت در تقاضای مصرف‌کننده، موانع قابل‌توجهی برای رشد و مقیاس‌پذیری کسب‌وکارهای دیجیتال ایجاد کرده است. در مقایسه، کشورهایی مانند اندونزی با جمعیتی بزرگ و کاربران آگاه به فناوری، موفق به ساخت یک اقتصاد دیجیتال پررونق شده‌اند و ویتنام نیز با سرمایه‌گذاری بر آموزش‌های فنی، جایگاه خود را در حوزه‌هایی چون فین‌تک و توسعه نرم‌افزار تثبیت کرده است.

     نقطه‌ی کلیدی بعدی، حوزه آموزش است. اگرچه جمعیت برونئی به‌طور کلی باسواد دیجیتال هستند، اما ورود موفق به عصر «انقلاب صنعتی چهارم» نیازمند مهارت‌هایی در سطحی بالاتر مانند هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی و تحلیل داده‌ها است. اگرچه کشورهایی مانند ویتنام و تایلند نیز چنین مسیرهایی را دنبال می‌کنند، اما ساختار کوچک‌تر نظام آموزشی برونئی نیز امکان چابکی بیشتر در پیاده‌سازی تغییرات را فراهم کرده است.

     یکی از مزیت‌های متمایز برونئی در عرصه دیجیتال، تمرکز بر حوزه‌های خاص و راهبردی است. بر اساس برنامه طرح جامع اقتصاد دیجیتال ۲۰۲۵ ( DE2025)، دولت قصد دارد فرآیند صدور گواهی‌نامه‌های حلال را دیجیتال‌سازی کرده، زنجیره تأمین محصولات حلال را رهگیری‌پذیر کند و یک بازار آنلاین جهانی برای کالاهای حلال راه‌اندازی نماید. با توجه به این‌که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ بیش از دو میلیارد مسلمان در سراسر جهان نیازمند خدمات و کالاهای حلال باشند، برونئی می‌خواهد نقش پررنگی در این عرصه ایفا کند.

     در کنار آن، حوزه گردشگری سلامت نیز یکی دیگر از فرصت‌های دیجیتال است. محیط زیست پاک، چشمه‌های طبیعی و تراکم جمعیتی پایین، شرایط مناسبی برای ارائه خدمات سلامت از راه دور و توسعه پلتفرم‌های سلامت دیجیتال مانند تله‌مدیسین فراهم کرده‌اند. تلفیق فناوری با طبیعت می‌تواند برونئی را به یک مقصد مطمئن برای گردشگران منطقه‌ای تبدیل کند.

     از منظر حاکمیتی و قانون‌گذاری، برونئی پیشرفت‌هایی در زمینه حمایت از داده‌های شخصی، امنیت سایبری و چارچوب‌های معاملات الکترونیک داشته است. این کشور همچنان به تقویت زیرساخت‌های جریان داده فرامرزی نیاز دارد، ایجاد پلتفرم‌های دیجیتال یکپارچه و سیستم‌های لجستیکی منطقه‌ای می‌تواند رشد تجارت و نوآوری را سرعت ببخشد.

     اگرچه کشورهایی مانند مالزی و سنگاپور از چارچوب‌های پیشرفته‌تر حکمرانی دیجیتال برخوردارند، اما اندازه کوچک‌تر برونئی با دارا بودن ساختاری متمرکز باعث شده سیاست‌ها با سرعت بیشتری اجرا شوند و روندهای بوروکراتیک کمتری بر فرآیندها حاکم باشد. این چابکی ساختاری، در صورت همراه شدن با ادغام هوشمندانه منطقه‌ای و سرمایه‌گذاری مؤثر در مهارت‌ها و زیرساخت‌ها، می‌تواند به مزیت رقابتی این کشور تبدیل شود.

     در مجموع، هرچند برونئی بزرگ‌ترین بازیگر دیجیتال در میان کشورهای آسه‌آن نیست، اما جاه‌طلبی دیجیتال آن درخور توجه است. با تمرکز صحیح بر آموزش، نوآوری، زیرساخت فراگیر و فرصت‌های خاص مانند بازار حلال و گردشگری سلامت، و با بهره‌گیری از بینش‌های ارائه‌شده در گزارش تحلیلی ERIA، این کشور می‌تواند تعریف تازه‌ای از مفهوم «ملت هوشمند» در جنوب‌شرق آسیا ارائه دهد.

تحلیل مسیر دیجیتال‌سازی در برونئی دارالسلام نشان می‌دهد که این کشور با وجود چالش‌هایی مانند محدودیت بازار داخلی، رفتار محافظه‌کارانه مالی مردم و مقیاس‌پذیری دشوار کسب‌وکارها، توانسته است با اتخاذ رویکردی هدفمند، مسیر خود را در جهت ایجاد یک جامعه هوشمند هموار کند. پی‌ریزی سیاست‌های منسجم در طول دو دهه گذشته، از جمله تشکیل شورای اقتصاد دیجیتال، تدوین طرح جامع اقتصاد دیجیتال ۲۰۲۵ و حرکت به سمت حکمرانی دیجیتال، شالوده‌ای محکم برای آینده‌ای فناورانه ایجاد کرده است.

مزیت‌های نسبی برونئی همچون چابکی ساختاری در سیاست‌گذاری، تمرکز بر حوزه‌های خاص مانند دیجیتال‌سازی گواهی‌نامه‌های حلال و توریسم سلامت، و زیرساخت‌های پیشرفته ارتباطی فرصت‌هایی ویژه برای ایفای نقش فعال در معماری دیجیتال منطقه‌ای فراهم کرده‌اند. با این حال، جهت تحقق کامل اهداف تعیین‌شده، لازم است اقداماتی تکمیلی نظیر: تقویت مهارت‌های پیشرفته دیجیتال در نظام آموزشی، ترویج پذیرش عمومی فناوری‌های مالی و پرداخت‌های الکترونیکی، گسترش همکاری‌های منطقه‌ای در زمینه جریان داده‌ها و لجستیک دیجیتال و حمایت عملیاتی از استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در دستور کار نهادهای سیاست‌گذار قرار گیرد.

برونئی اگرچه از نظر اندازه بازار با محدودیت‌هایی روبه‌روست، اما همین ویژگی می‌تواند در صورت مدیریت درست، به نقطه قوتی در اجرای سریع سیاست‌ها و پیاده‌سازی راه‌حل‌های نوین تبدیل شود. این کشور با تمرکز بر آموزش، نوآوری، حکمرانی هوشمند و توسعه بازارهای خاص، می‌تواند الگویی الهام‌بخش برای دیگر کشورهای کوچک در مسیر دیجیتال‌سازی باشد. بدون تردید، حرکت آرام اما عمیق برونئی در حوزه تحول دیجیتال، جایگاهی خاص برای آن در آینده دیجیتال آسه‌آن رقم خواهد زد.