پروژه تامین مالی (بانکداری) اسلامی فدراسیون روسیه با مشارکت میربیزینس بانک

امروزه تقاضا برای ابزارهای مالی اسلامی در سراسر جهان از جمله کشورهای پساشوروی رو به افزایش است. این امر به دلیل فعالیت تجاری فزاینده بازیگران از کشورهای در حال توسعه اسلامی و رشد جمعیت مسلمان در کشورهای مختلف می‌باشد. روسیه نیز همکاری خود با غرب آسیا و سایر نقاط این قاره را در زمینه توسعه وضعیت قانونی برای ایجاد موسسات مالی اسلامی افزایش داده است.

طرح آزمایشی مشارکت مالی اسلامی در چهار منطقه روسیه شامل تاتارستان، باشقیرستان، چچن و داغستان از سپتامبر 2023 اجرا شده و کماکان در همان چهار منطقه اجرا خواهد شد. اما در آینده، دیگران هم به این پروژه اضافه می‌شوند. تقریباً 10 منطقه از جمله کریمه و چواش علاقه خود را برای پیوستن به این پروژه ابراز نموده اند. جالب است که عیرات فرّخوف، معاون دوما و عضو کمیته بودجه و مالیات دولتی روسیه، در کانال تلگرامی خود پیشنهاد نامحدود شدن مدت آزمایش بانکداری اسلامی را مطرح نموده است. طبق مصوبه دومای دولتی روسیه، طرح آزمایشی تامین مالی اسلامی تا سپتامبر 2028 تمدید شده است. به گفته آناتولی آکساکوف، «2 سال برای معرفی یک ابزار جدید در بازارهای مالی مدت زمان کوتاهی است. هرچند در طول این زمان گام­های موثری در جهت تطبیق محصولات اسلامی‌با فضای اقتصادی قانونی روسیه برداشته شده است». ماکسیم تاپیلین، رئیس کمیته سیاست­گذاری دومای دولتی روسیه، نیز موافق این نظر است که طرح بانکداری اسلامی موثربودن آن را تایید کرده و همین امر یکی از دلایل تمدید طرح تا سپتامبر 2028 بوده است.

قانون بانکداری اسلامی روسیه

بانکداری اسلامی‌به فعالیت مالی بر اساس قوانین اسلام گفته می‌شود. این نوع بانکداری بر اساس سود و زیان مشترک بین سرمایه گذار و مشتری بنا شده است. به بیان ساده می‌توان گفت که ابزارهای مالی اسلامی‌با ابزارهای متعارف متفاوت هستند، زیرا مستلزم رعایت احکام اسلامی (فقه) مبتنی بر هنجارهای مذهبی از جمله هنجارهای اخلاقی می‌باشند. در این نوع تامین مالی، پرداخت سود، معاملات مشتقه، معاملات با شرایط نامعلوم و تامین مالی صنایع خاصی از جمله شرط بندی، محصولات گوشت خوک، مشروبات الکلی، تنباکو، سلاح و مهمات ممنوع می‌باشد.

یک بازار تریلیون دلاری

در شرایطی که تحریم ها فشارهای زیادی را بر روسیه وارد می‌کند، توسعه شرکای تامین مالی در روسیه کمک می‌کند که همکاری با جهان اسلام گسترش یابد و سرمایه گذاری بیشتری جذب شود. تالیا مینولینا، رئیس آژانس توسعه سرمایه گذاری تاتارستان، در میز گردی در تاریخ 30 سپتامبر 2024 گفته است: «به طور کلی، میزان دارایی‌های مالی اسلامی 4.5 تریلیون دلار تخمین زده می‌شود. دارایی بسیار زیادی که فدراسیون روسیه تاکنون از دست داده است. به علاوه، می دانیم که بیشتر این دارایی‌ها در کشورهای دوست هستند و می‌تواند در دسترس کشور ما باشد اگر کمی‌بیشتر باز عمل می‌کردیم». درضمن، مجمع بین المللی اقتصاد «روسیه-جهان اسلام: کازان فروم» که در ماه مه در کازان برگزار شد باردیگر استقبال فزاینده در توسعه بانکداری اسلامی در روسیه را تایید نمود.

یکی از اولین بانک هایی که شروع به ارائه خدمات در چارچوب بانکداری شراکتی نمود، بانک «آک بارس» بود. «پرومسویاز بانک» نیز در کازان فروم شروع فعالیت خود در این زمینه را اعلام کرد. به علاوه، «گازپروم بانک» هم که قبلاً در بخش مربوطه بانک مرکزی ثبت شده، به زودی خدمات و ابزار اسلامی را انجام خواهد داد. بانک گفته است که در چارچوب این دستور، برنامه دارد که ده­ها میلیارد روبل جذب نماید. «میربیزینس بانک» نیز در برنامه بانکداری اسلامی روسیه مشارکت دارد.

«میربیزینس بانک»

«میربیزینس بانک» یک بانک روسی با مشارکت 100 درصدی سرمایه خارجی است و مؤسس و تنها سهامدار آن بانک ملی ایران است که 100 درصد سهام این بانک را در اختیار دارد. بانک «میربیزینس» در ژانویه 2002 به ثبت رسیده و در 15 آوریل همان سال مجوز عملیات بانکی را از بانک مرکزی روسیه دریافت نموده است. این بانک دارای دو شعبه در مسکو، یک شعبه در کازان و یک شعبه در آستراخان می‌باشد.

در حال حاضر بانک «میربیزینس» در حوزه‌های مختلفی تامین مالی و بیمه فعالیت دارد. این بانک با تاسیس شرکت «میراث» انجام عقود اسلامی را در دستور کار خود قرار داده و از طریق همین شرکت در طرح آزمایشی تامین مالی اسلامی فدراسیون روسیه مشارکت نموده است. شرکت «میراث» در سال 2021 تاسیس گردیده و «میربیزینس بانک» 100 درصد سهام این شرکت را در اختیار دارد. میزان سرمایه فعلی شرکت 300 میلیون روبل و دارای مجوز از اداره مفتیات جمهوری  تاتارستان برای فعالیت در زمینه عقود مرابحه، مضاربه و قرض­ الحسنه می­باشد. شرکت مذکور نزد بانک مرکزی روسیه برای مشارکت در طرح آزمایشی تامین مالی اسلامی ثبت رسمی‌شده است.

شرکت «میراث» از ابتدای تاسیس خود در سال 2021 تا پایان سال 2024 طی 225 قرارداد به مبلغ 3716 میلیون روبل در عقود مضاربه و مرابحه مشارکت نموده که جمعاً 26 میلیون روبل سود ثبت کرده است. در همین مدت 3520 میلیون روبل وام در اختیار متقاضیان قرار داده که 235 میلیون روبل برای شرکت «میراث» سود به همراه داشته است.

شرکت «میراث» برنامه­ هایی نیز به شرح ذیل در دستور کار دارد:

تاسیس اولین بانک اسلامی در روسیه؛

فعال نمودن دفتر شرکت در مسکو و آستراخان؛

معرفی محصولات جدید مانند عقود مشارکت، وکالت، و اجاره؛

راه ­اندازی بیمه اسلامی (تکفل) با همکاری شرکت بیمه «میران» برای اولین بار در روسیه.

نتایج اولیه طرح آزمایشی

به گفته آناتولی آکساکوف، «بازار تامین مالی اسلامی در روسیه ظرفیت حداقل یک تریلیون روبل را دارد». این بدین معناست که با توجه به میزان فعلی که تقریباً چیزی بیش از 3 میلیارد روبل است، می‌تواند 300 برابر بیشتر شود. آساکوف پیشتر نیز گفته بود که تاتارستان نمونه بارزی هم از نظر تعداد مشتریان و هم میزان معاملات مالی است. حدود 80% از کل معاملات مذکور در جمهوری تاتارستان انجام می‌شود.

در تاتارستان، مردم به یک اندازه به خرید و فروش کالا و املاک با سود مشارکتی و پرداخت اقساطی و همچنین سرمایه گذاری در یک شرکت مالی اسلامی علاقمند هستند. کسب و کارها نیز به خرید و فروش با سود مشارکتی، پرداخت اقساطی و تامین مالی پروژه علاقه نشان می دهند. در پایان سپتامبر، تعداد مشارکت کنندگان ثبت شده در بانک مرکزی برای حضور در این طرح 24 شرکت از جمله 12 شرکت از تاتارستان بوده اند. این فهرست در حال حاضر شامل 32 سازمان از جمله 14 سازمان در جمهوری تاتارستان می‌باشد. آمارها بیانگر علاقه موسسات مالی برای استفاده از ابزار بانکداری اسلامی و نقش محوری جمهوری تاتارستان در این تجربه می‌باشد.

تغییرات جدید در قانون تامین مالی اسلامی

اصلاحات قانون تصویب شده توسط دومای دولتی روسیه، فهرست اقداماتی که مشارکت کنندگان در طرح مذکور حق انجام دارند را توسعه داده است: افتتاح و حفظ حساب های بانکی حقیقی و حقوقی، انتقال پول، و بیمه متقابل سود دارایی نیز امکان­پذیر خواهد بود. پیشنهاد شده است که ممنوعیت استفاده از بانکداری اسلامی‌برای شرکت های در حال ورشکستگی یا در شرایط سخت مالی وضع گردد. طبق قانون، استانداردهای شراکت مالی باید توسعه یابد. انجمن بانک های روسیه اسناد مربوطه برای انطباق استانداردهای بین­ المللی در حوزه حقوقی روسیه را آماده خواهد کرد. ادغام شراکت مالی در روسیه، جذب سرمایه از جهان اسلام را تسهیل خواهد نمود.

 

 

منابع:

https://www.tatar-inform.ru/news/pyatiletka-vmesto-dvux-let-zacem-v-rossii-prodlevayut-eksperiment-po-islamskim-finansam-5970137

https://realnoevremya.com/articles/8807-experiment-on-implementing-islamic-banking-to-be-extended-for-3-years

https://russia-islworld.ru/en/temy/russias-state-duma-approves-extension-of-islamic-banking-experiment-2025-07-15-50425/

https://www.whitesquarepartners.com/news/the-law-on-islamic-banking-in-russia-came-into-force