وضعیت اقتصادی و تجاری جمهوری خودمختار نخجوان

شاخص‌های اقتصادی و حجم تبادلات تجاری جمهوری خومختار نخجوان پس از جنگ دوم قره‌باغ در پاییز 1399 (27 سپتامبر تا 10 نوامبر 2020) ، دچار نوسان و ناپایداری محسوسی گردید. این نوسانات در کنار عوامل بیرونی هم‌چون شیوع بیماری کرونا و جنگ روسیه علیه اوکراین، بیشتر خود را در قالب افزایش قیمت‌ها، رشد نرخ بیکاری و مهاجرت مردم نخجوان نشان داد.

رشد تولید ناخالص داخلی نخجوان   

به گزارش تارنماهای رسمی جمهوری خودمختار نخجوان در آذر ماه 1403، در دوره زمانی ژانویه تا اکتبر سال جاری میلادی (10 ماهه 2024)، تولید ناخالص داخلی جمهوری خودمختار نخجوان به 1 میلیارد و 192 میلیون و 600 هزار و 100 منات رسید که نسبت به دوره مشابه در سال 2023، 1.1 درصد افزایش داشته است. در این مدت، تولید ناخالص داخلی به ازای هر نفر (سرانه تولید) 0.6 درصد افزایش یافت و به عدد 2539.6 منات (2 هزار و 539 منات و 60 قپیک) رسید. در این میان، تولید ناخالص صنعتی در جمهوری خودمختار نخجوان نیز به 400 میلیون و 89 هزار و 100 منات رسید که 0.1 درصد کمتر از دوره مشابه در سال 2023 است. از این مبلغ،  355 میلیون و 227 هزار و 700 منات ( 88.8 درصد) از تولیدات صنعتی مربوط به تولید کالا و 44 میلیون و 861 هزار و 400 منات (11.2 درصد) مربوط به ارائه خدمات بوده است.

بنا به اعلام وزارت اقتصاد نخجوان، 2 دهم درصد (0.2%) از تولیدات صنعتی مربوط به استخراج معدن، 83.5 درصد به فرآوری، 15 درصد به تولید، توزیع و عرضه برق، گاز و 1.3 درصد نیز به تامین آب، تصفیه فاضلاب و مدیریت پسماند اختصاص داشته است. در 10 ماه 2024، برای توسعه اقتصاد و بخش اجتماعی از تمام منابع مالی، 134 میلیون و 411 هزار و 300 منات اختصاص یافت که نسبت به سال گذشته 4.6 درصد افزایش نشان می‌دهد.

به گزارش منابع رسمی 30 میلیون و 188 هزار و 400 منات (22.4 درصد) از منابع هزینه شده در نخجوان به بخش تولید؛ 26 میلیون و 42 هزار و 700 منات (19.4 درصد) به بخش خدمات؛ و 78 میلیون و 180 هزار و 200 منات (58.2 درصد) به ساخت‌وساز مسکن اختصاص یافته و هم‌چنین 112 میلیون و 25 هزار و 900 منات (83.3  درصد) از سرمایه‌گذاری‌ها در نخجوان به بخش ساخت‌وساز اختصاص داشت که نسبت به دوره مشابه سال 2023، 7.7 درصد افزایش نشان می‌دهد.

از ژانویه تا اکتبر سال 2024، تولید محصولات کشاورزی و دامی در جمهوری خودمختار به 304 میلیون و 608 هزار و 600 منات رسید که 177 میلیون و 20 هزار و 900 منات آن مربوط به تولید محصولات کشاورزی و 127 میلیون و 587 هزار و 700 منات آن مربوط به بخش دامداری بوده است. نسبت به دوره مشابه سال 2023، تولید محصولات کشاورزی 1.5 درصد، محصولات زراعی 1.7 درصد و محصولات دامی 1.2 درصد افزایش داشته است. در همین مدت، در بخش حمل‌ونقل جمهوری خودمختار نخجوان نیز، 5 میلیون و 998 هزار و 700 تن بار و 39 میلیون و 606 هزار و 300 مسافر جابه‌جا شده و در مقایسه با دوره مشابه سال 2023، حمل بار 1 درصد و حمل مسافر 1.2 درصد افزایش یافته است. هم چنین در 10 ماه 2024، ارزش خدمات اطلاعات و ارتباطات نسبت به دوره مشابه سال گذشته 4 درصد افزایش یافته و به 29 میلیون و 259 هزار و 900 منات رسید. 46.9 درصد از این خدمات مربوط به ارتباطات تلفن همراه بوده است.

 

گردش مالی و تجارت خارجی نخجوان

بر اساس آمار وزارت اقتصاد نخجوان، در 10 ماه سال جاری میلادی گردش مالی خرده‌فروشی در جمهوری خودمختار نخجوان به 1 میلیارد و 7 میلیون و 150 هزار و 900 منات رسید که 0.9 درصد بیشتر از دوره مشابه در سال 2023 است؛ از این رقم 516 میلیون و 668 هزار و 400 منات، معادل 48.4 درصد از این مبلغ مربوط به فروش مواد غذایی، نوشیدنی و محصولات دخانی و 490 میلیون و 482 هزار و 500 منات (45.6 درصد) نیز مربوط به فروش کالاهای غیرغذایی بوده است. در همین مدت هم بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی جمهوری خودمختار نخجوان به بخش خصوصی 297 میلیون و 453 هزار و 600 منات وام اعطا کردند که 25 میلیون و 814 هزار و 400 منات (8.7 درصد) از این وام‌ها کوتاه مدت و 271 میلیون و 639 هزار و 200 منات (91.3 درصد) بلند مدت بوده است. در اول اکتبر 2024، مبلغ سپرده‌های مردم در بانک‌های جمهوری خودمختار نسبت به سال گذشته 39.3 درصد افزایش یافت و به 22 میلیون و 88 هزار و 700 منات رسید. 94.9 درصد از این سپرده‌ها به منات و 5.1 درصد هم به ارزهای خارجی بوده است. در مقایسه با 10 ماهه سال گذشته، مبلغ سپرده‌های مناتی 39.8 درصد و سپرده‌های ارزی خارجی 31.4 درصد افزایش یافته است.

بر اساس داده‌های منتشره، گردش مالی تجارت خارجی جمهوری خودمختار نخجوان (حجم تجارت خارجی) 107 میلیون و 53 هزار و 80 دلار آمریکا بوده است. 8 میلیون و 824 هزار و 770 دلار (8.2 درصد) از این مبلغ مربوط به صادرات و 98 میلیون و 228 هزار و 310 دلار یا 91.8 درصد مربوط به واردات بوده است. نسبت به دوره مشابه سال 2023، گردش مالی تجارت خارجی 15.2 درصد، از جمله صادرات 31.7 درصد و واردات 13.3 درصد کاهش یافته است؛ هم‌چنین در این مدت، ارزش خدمات ارائه شده به مردم ج.خ. نخجوان، 153 میلیون و 387 هزار و 800 منات بوده که نسبت به دوره مشابه سال 2023، 0.6 درصد افزایش یافته است. در اول اکتبر 2024، متوسط حقوق ماهانه در جمهوری خودمختار 772.5 منات بود که نسبت به دوره مشابه سال 2023، 15.1 درصد افزایش نشان می‌دهد؛ از سوی دیگر، در اول اکتبر 2024 جمعیت جمهوری خودمختار نخجوان نسبت به سال گذشته 2559 نفر یا 0.5 درصد افزایش یافت و به 470382 نفر رسید.

 

افزایش قیمت‌ها و تورم محسوس در نخجوان

در مورد تورم جمهوری خودمختار نخجوان، آمار دقیق و مشخصی در منابع رسمی وجود ندارد، ولی برخی تارنماهای خبری تورم در نخجوان را چندین برابر تورم در سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان برآورد کردند. به نوشته تارنمای ینی صباح، اگرچه تورم در جمهوری آذربایجان در سال 2024 نزدیک به صفر درصد بود، ولی در جمهوری خودمختار نخجوان بیش از 4 درصد تورم ثبت شد. تارنمای ینی صباح گزارش داده که در ماه‌های دی تا اردیبهشت سال جاری میلادی در جمهوری آذربایجان 0.6 درصد افزایش قیمت داشته است. اما میزان افزایش قیمت در نخجوان 4.6 درصد بوده است. به عبارت دیگر، تورم نخجوان 7.7 برابر بیشتر از تورم ثبت شده در کل کشور جمهوری آذربایجان بوده و در هیچ یک از مناطق آذربایجان چنین افزایش قیمتی ثبت نشده است.

این یک واقعیت جالب است که تورم در جمهوری خودمختار نخجوان بیشتر از سایر مناطق جمهوری آذربایجان است؛ درحالی که تا چند سال پیش، کمترین تورم در کشور آذربایجان مربوط به نخجوان بود. زمانی که تورم 5 تا 6 درصدی در آذربایجان ثبت شد، افزایش قیمت در نخجوان بین 0 تا 1 درصد بود. اما اکنون شرایط تغییر کرده و افزایش قیمت‌ها در نخجوان شتاب گرفته است.

عدم اعلام نرخ تورّم و ابهام در آمار مهاجرت از نخجوان و عدم انتشار آمار مشخص در مورد نرخ بیکاری از سوی نهادهای رسمی نخجوان حاکی از آن است که مسئولین نخجوان نمی‌خواهند به وجود چنین مشکلاتی در این جمهوری خودمختار صحّه بگذارند. رسانه‌های رسمی تلاش دارند با برجسته‌سازی برخی آمار مثبت در شاخص‌های فرعی، به نوعی وضعیت را کنترل شده و در حال بهبود جلوه دهند؛ ولی کاهش 30 درصدی آمار صادرات و شکاف زیاد میان حجم صادرات و واردات بیانگر وجود ناترازی در زنجیره‌ی تأمین این جمهوری خودمختار است. واردات 98 میلیون دلاری در برابر صادرات حدود 9 میلیون دلاری گویای وضعیت چالش‌برانگیز اقتصادی نخجوان است که در تأمین بیشتر نیازمندی‌های خود به خارج از این جمهوری خودمختار محتاج هستند.

در پایان خاطر نشان می‌شود تولید ناخالص داخلی جمهوری خودمختار نخجوان، در سال 2021 نسبت به سال 2020، 2.4 درصد افزایش یافته و به بیش از 3 میلیارد منات رسیده بود. نرخ سرانه تولید ناخالص داخلی 6525 منات بوده که 3.4 درصد بیشتر از شاخص سال 2020 بوده ولی تولید ناخالص داخلی نخجوان در سال 2022 که واصف طالب‌اف برکنار شد؛ به حدود 2 میلیارد و 440 میلیون منات کاهش یافت و این کاهش به نوعی تا سال 2023 ادامه داشته و برآورد می‌شود امسال با اندک افزایشی تولید ناخالص داخلی نخجوان رشد کمی را شاهد باشد؛ ولی این رقم با دوره شکوفائی اقتصادی و گردشگری واصف طالب‌اوف، فاصله زیادی دارد.