بازار دارو و تجهیزات پزشکی در جمهوری آذربایجان

دولت آذربایجان برای کاهش وابستگی به واردات و تامین نیازهای دارویی از طریق تولید داخلی، به دنبال ایجاد کارخانه‌های تولید دارو و اصلاح قوانین است.

در حالی که تولید محصولات دارویی در آذربایجان حدود 6 میلیون دلار است[1] ایوب کریملی از کارشناسان اقتصادی آذربایجانی معتقد است که واردات دارو در این کشور سالانه بیش از 600 میلیون دلار بوده و بیش از 95 درصد داروها وارداتی هستند.[2] براساس آمار پایگاه داده comtrade سازمان ملل، آذربایجان از سال 2020 تا ابتدای 2024 در مجموع 2.12 میلیارد دلار محصولات دارویی وارد کرده است.[3]

در این مدت از مجموع واردات محصولات دارویی آذربایجان سهم شرکت های ایرانی 1.76 میلیون دلار بوده است.[4]

دولت آذربایجان برای کاهش وابستگی به واردات و تامین نیازهای دارویی از طریق تولید داخلی، به دنبال ایجاد کارخانه‌های تولید دارو و اصلاح قوانین است. قانون «درباره داروها»[5] مکانیسم تنظیم قیمت داروها را تغییر داد و ثبت خارجی داروها را به رسمیت شناخت. ثبت خارجی یک فرآورده دارویی به معنای درج در فهرست دولتی فرآورده‌های دارویی تولید شده، مجاز برای فروش و استفاده در کشورهایی است که فهرست آنها توسط کابینه وزیران تعیین می‌شود.[6] لیست کشورهای مورد تایید از طریق لینک زیر قابل مشاهده است.[7] همچنین با فرمان الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان مورخ 15 اوت 2023، شورای تعرفه (قیمت) موظف شد تعرفه خدمات تخصصی ساده شده محصولات دارویی را تصویب کند. شایان ذکر است که تغییر تعرفه تاثیری بر قیمت داروها ندارد. در جلسه شورای تعرفه (قیمت) تعرفه‌های بررسی به 20 تا 29 درصد تعرفه‌های موجود کاهش یافت. نرخ های کارشناسی متعارف تا 20 درصد بیشتر از نرخ های فعلی است. همچنین بر اساس اصلاحیه قانون داروها، مدت خدمات کارشناسی تخصصی ثبت دارو از 210 روز به 90 روز کاهش یافته است.

علاوه بر این، با توجه به نتایج بررسی ساده در مورد به رسمیت شناختن ثبت خارجی، مدارک مورد نیاز برای ثبت دولتی فرآورده‌های دارویی کاهش یافته است و یک دوره کوتاه 11 روز کاری برای بررسی ساده تعیین شده است.

این اصلاحات با کارآمدتر کردن ثبت، ثبت مجدد و واردات داروها، عرضه دارو را بهبود می‌بخشد و به واردکنندگان انگیزه می‌دهد تا داروهای باکیفیت و با اثربخشی اثبات شده را وارد کنند. با در نظر گرفتن این موارد، هم کاهش نرخ ثبت نام و هم روند کاهش زمان از جمله اصلاحات انجام شده در این زمینه است.[8]

در چارچوب این اصلاحات، استراتژی ساخت کارخانه‌های دارویی مدرن در حال حاضر در آذربایجان اجرا می‌شود که هدف اصلی آن توسعه سریع تولید داروهای محلی و ارائه داروهای مؤثر با قیمت‌های مناسب‌تر برای مردم است. در عین حال روشی برای جایگزینی واردات نیز محسوب می‌شود که می‌تواند بار منابع ارزی کشور را کاهش دهد. همانطور که تجربه بسیاری از کشورهای اروپای شرقی، خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی نشان می دهد، می‌توان یک صنعت ملی داروسازی رقابتی و کاملاً مؤثر از طریق ساخت کارخانه‌های نسبتاً کوچک «بسته بندی» که در آن داروها از مواد وارداتی و سایر اجزای عرضه شده توسط شرکت های دارویی جهانی تولید می‌شوند، ایجاد نمود. این مسیر بهینه برای بازارهای نوظهور است، زیرا حاشیه بین هزینه مواد اولیه و محصول نهایی بسته بندی شده بسیار قابل توجه است و حاشیه سود بالایی ایجاد می‌کند. آذربایجان نیز در این مسیر حرکت می‌کند و از سال 2019 به تدریج پنج شرکت در محدوده شهرک صنعتی پیراللهی به ثبت رسیده اند و چندین شرکت برای تولید سرنگ های یکبار مصرف، پوشک بچه، یک کارخانه فرآوری زعفران و یک سرمایه گذاری مشترک آذربایجان و روسیه برای تولید داروهای ضد دیابت و سایر محصولات دارویی ایجاد شده است.[9] ساخت اولین کارخانه داروسازی آذربایجان "صنایع دارویی اسکاندنز با مسئولیت محدود" در حال اجرا و در مرحله تکمیل است. "Scandens PI Ltd" LLC در ابتدا بیش از 90 نوع داروی جامد را در قالب قرص، کپسول و گرانول تولید خواهد کرد. همچنین برنامه ریزی شده است که محلول های استریل در قالب آماده سازی تزریق، آمپول، ویال و قطره چشم تولید شود. در مرحله دوم تولید آنتی بیوتیک و در مراحل بعدی آماده سازی انکولوژیک برنامه ریزی شده است. این کارخانه چرخه کامل تولید دارو از مواد اولیه اولیه تا محصولات نهایی را انجام خواهد داد.

Scandens PI با استفاده از مدرن ترین تجهیزات با تکنولوژی بالای تولید کنندگان مشهور جهان مانند Bosh-Syntegon، Uhlmann، Fette، Glatt، Fläktgroup، Stilmass و غیره، امکان تولید دارو در آذربایجان را با رعایت کامل GMP WHO و استانداردهای بین المللی GMP اتحادیه اروپا فراهم می‌کند و بیش از 200 متخصص بسیار ماهر در کارخانه داروسازی "Scandens PI Ltd"  کار خواهند کرد.

در 31 ژوئیه 2023، قرارداد امضا شده در بوداپست بین Scandens PI Ltd آذربایجان و Gedeon Richter، یکی از قدیمی ترین شرکت های تولیدی اروپا با سابقه 125 ساله، گام تاریخی بزرگی برای صنعت داروسازی آذربایجان بود. بنابراین طبق توافقنامه، شرکت Gedeon Richter داروهای خود را همراه با "Scandens PI Ltd"  در مرکز تولید "Scandens PI LTD"  در آذربایجان تولید خواهد کرد. بر اساس این توافق، برنامه ریزی شده است تا محصولات اصلی که توسط Gedeon Richter تحت لیسانس آنها توسعه یافته است، و همچنین داروهای ژنریک که برای رفع نیازهای بازار ضروری هستند، تولید شود. یکی از جهت گیری‌های مهم در خط مشی Scandens، آموزش پرسنل مجرب است.[10]

کارخانه جدید دارویی مشترک آذربایجان و ترکیه Gen Pharma Caucasus Manufacturing Operations LLC سرمایه گذاری مشترک جدید با مشارکت شرکت سرمایه گذاری آذربایجان با سهم 29٪ و با مشارکت شرکت های ترکیه - GEN İlaç ve Sağlık Ürünleri Sanayi ve Ticaret A.Ş که مالک 66٪ و SIA Pharmaceutical LLC که مالک 5 درصد از سهم است – است که تا سال 2025 ایجاد خواهد شد. این کارخانه داروسازی 42 نوع دارو (قرص، کپسول، شربت، سوسپانسیون) را در دوزهای مختلف با استفاده از فناوری‌های پیشرفته ترکیه تولید خواهد کرد. کل سرمایه گذاری در این شرکت با ظرفیت طراحی 50 میلیون بسته در سال بالغ بر 59.3 میلیون منات (حدود 34.9 میلیون دلار) خواهد بود که 34 درصد آن سرمایه گذاری‌های خصوصی و 66 درصد وام گرفته شده است.

ساخت کارخانه داروسازی در دو مرحله انجام می‌شود: مرحله اول در پایان سال 2025 به مساحت 5.1 هکتار و تقریباً در سال 2026 فاز دوم ساخت و ساز آغاز می‌شود و مساحت این شرکت 2.7 هکتار دیگر افزایش خواهد یافت. 165 نفر در این کارخانه شغل دائمی‌پیدا خواهند کرد و قرار است محصولات دارویی به کشورهای شوروی سابق صادر شود.

انتظار می‌رود در آذربایجان پس از راه‌اندازی کارخانه تولید داروی Gen Pharma Caucasus Manufacturing Operations قیمت دارو 15 درصد کاهش یابد. این پروژه به توسعه بهداشت و درمان در آذربایجان کمک می‌کند، مواد دارویی مهمی را برای کشور فراهم می‌کند و همچنین زمینه اشتغال فارغ التحصیلان دانشکده داروسازی را فراهم می‌کند و بستری برای اجرای پروژه‌های آنها خواهد شد.

بسیار مهم است که ساخت یک کارخانه جدید نه تنها نیاز داخلی را پوشش دهد و وابستگی به واردات چندین محصول دارویی را کاهش دهد، بلکه فرصتی را برای صادرات محصولات با سطح ارزش افزوده بالاتر فراهم کند. مبنای این روند امروز، خوشه دارویی شهرک پیراللهی است که در آن 6 شرکت مستقر هستند و کل سرمایه گذاری در شهرک صنعتی از 115 میلیون منات فراتر رفته است. اما ظاهراً سرمایه‌گذاری در تولید دارو و سایر محصولات پزشکی و بهداشتی افزایش خواهد یافت و موقعیت‌های جغرافیایی جدیدی را پوشش می‌دهد. به ویژه، رژیم ترجیحات مالیاتی و گمرکی فعلی در منطقه آزاد اقتصادی الت برای تبدیل این منطقه به مرکز منطقه ای تولید محصولات دارویی که سه چهارم آن برای صادرات برنامه ریزی شده است، بسیار جذاب است.

در عین حال، مذاکرات زیادی از طریق وزارت اقتصاد، وزارت بهداشت و چندین نهاد دولتی دیگر آذربایجان انجام شده است که نوید جلب سرمایه گذاری و مشارکت شرکت های دارویی بین المللی در پروژه‌های این کشور را می دهد. چنین مذاکراتی با شرکت‌های داروسازی در هند، ازبکستان، کوبا، مجارستان، اتریش و قطر انجام شده است که در حال بررسی پتانسیل های شهرک صنعتی پیراللهی و الت و امکان بومی‌سازی کارخانه‌های «بسته‌بندی» خود در آنجا هستند.

یکی دیگر از موضوعات، همکاری با شرکت تایلندی Supreme Pharmatech Co., LTD است که با آژانس توسعه کسب و کارهای کوچک و متوسط و آژانس توسعه منطقه اقتصادی تفاهم نامه ای امضا کردند. این سند اجرای چندین برنامه و پروژه مشترک در زمینه داروسازی، حمایت از آموزش پرسنل و اقداماتی برای توسعه پایه مواد اولیه داخلی از جمله تولید محصولات دارویی و افزودنی‌های غذایی را فراهم می‌کند.[11]

ورود به بازار دارو و تجهیزات پزشکی آذربایجان

ثبت و مجوز برای فعالیت های مرتبط با مراقبت های بهداشتی در آذربایجان تحت «قانون جمهوری آذربایجان در مورد محصولات دارویی» است که محصولات دارویی، تجهیزات پزشکی و سایر موارد را پوشش می دهد.

برای واردات محصولات پزشکی به آذربایجان نیاز به ثبت محصول در مراجع اجرایی مربوطه می‌باشد. نهادهای ذیصلاح در این خصوص عبارتند از:

وزارت بهداشت آذربایجان (نهاد اصلی بهداشت و درمان) http://www.sehiyye.gov.az/

مرکز تخصصی تحلیلی وزارت بهداشت آذربایجان (نهاد ارزیابی تخصصی مدارک ثبتی فرآورده‌های دارویی، مراقبت دارویی)                                            http://www.pharma.az   

مرکز بهداشت و اپیدمیولوژی آذربایجان (ارزیابی و تحلیل تخصصی کیفیت تجهیزات پزشکی، آرایشی و بهداشتی و محصولات غذایی)                                              https://www.rgem.az

هنگام واردات، تجهیزات پزشکی و دارویی مشمول حقوق گمرکی و مالیات بر ارزش افزوده هستند و نیاز به مجوز از وزارت بهداشت دارند. همین قوانین در مورد مکمل های غذایی نیز اعمال می‌شود، اگرچه این مکمل ها از مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند.

به شرکت‌های علاقه‌مند به بازار آذربایجان توصیه می‌شود از طریق توزیع‌کنندگان منطقه‌ای یا ترجیحاً محلی که بهترین درک را از واردات، ثبت/مجوز و قوانین و مقررات فروش/بازاریابی در این کشور دارند، کار کنند.

رویدادهای تجاری

Medinex ، نمایشگاه بین المللی نوآوری‌های پزشکی آذربایجان، مهم ترین رویداد آذربایجان در زمینه پزشکی و مراقبت های بهداشتی است و به عنوان محل ملاقات تولید کنندگان، توزیع کنندگان و متخصصان صنعت پزشکی و دارویی عمل می‌کند:     

  https://medinex.az

[1] - https://www.azernews.az/business/213632.html

[2] - https://www.azernews.az/analysis/218469.html#:~:text=Speaking%20to%20Azernews%20on%20the,of%20drugs%20come%20from%20abroad.

[3] - https://tradingeconomics.com/azerbaijan/imports/pharmaceutical-products

[4] - https://tradingeconomics.com/azerbaijan/imports/iran/pharmaceutical-products

[5] https://e-qanun.az/framework/12128

[6] - https://www.azernews.az/analysis/218469.html#:~:text=Speaking%20to%20Azernews%20on%20the,of%20drugs%20come%20from%20abroad.

[7] - https://nk.gov.az/en/senedler/qerarlar/derman-vasitesinin-xarici-beynelxalq-qeydiyyatinin-7622

[8]- https://www.azernews.az/analysis/218469.html#:~:text=Speaking%20to%20Azernews%20on%20the,of%20drugs%20come%20from%20abroad.

[9] - https://caliber.az/en/post/imported-medicine

[10] - https://www.azernews.az/healthcare/213243.html

 

[11] - https://caliber.az/en/post/imported-medicine