بنادر روسیه در دریای خزر

گردش کلی بار در بنادر دریایی روسیه طی سال گذشته با افزایش 7 درصد به 900 میلیون تن رسیده است. این آمار در تاریخ بنادر روسیه رکورد جدیدی بشمار می رود. در سال 2022 معادل 841 میلیون تن از بنادر روسیه جابجا شده است. در این میان بنادر حوزه دریای خزر ( شامل آستراخان و ماخاچ قلعه – جمهوری داغستان) همچنین رشد دو برابری را پشت سر گذاشتند زیرا محموله‌های ترانزیتی از طریق این بنادر در مسیر کریدور حمل و نقل بین المللی شمال- جنوب حمل می‌گردند.

سوال مطرح شده این است : چه مواردی باعث افزایش قابل توجه ترافیک بار در مسیر کریدور شمال - جنوب (شاخه مرکزی) شده و چگونه می‌توان این روند را حفظ نمود؟ آیا ظرفیت های موجود زیرساخت حمل و نقل و لجستیک بنادر آستراخان برای افزایش گردش کالاها کافی می‌باشد و چشم اندازی برای رشد آن تا پایان سال 2024 وجود دارد؟

در استان آستراخان دو بندر دریایی (آستراخان و اولیا) در کانال ولگا- خزر منتهی به دریای خزر واقع شده است. میزان گردش بار دو بندر مذکور در سال 2023 رکورد جدید ثبت نمود و به 4.3 میلیون تن رسیده است که 46 درصد نسبت به شاخص های بارگیری و تخلیه سال 2022 بیشتر است.

مجموعه بندری آستراخان یکی از بزرگترین بنادر واقع  در حوزه دریای خزر روسیه می‌باشد. ظرفیت بالقوه عبور بار از طریق بنادر موجود درآن  12 میلیون تن می‌باشد. این بنادر شامل 26 اسکله به طول 2055 متر و عمق 5 متر است. مجموعا 16 اپراتور (شرکت فعال کشتیرانی) در این بنادر مشغول به فعالیت بنادر دریانوردی هستند.  قلمرو گذرگاه بازرسی مجموعه « بنادر دریایی آستراخان» شامل 6 واحد بشرح ذیل است:

- ترمینال های شرکت با مسئولیت محدود «و.ت.اِس – پورت»

- شرکت سهامی عام « بندر آستراخان – موسوم به سالیانکا»،

- ترمینال شرکت با مسئولیت محدود «آلفا – پورت»،

- شرکت سهامی خاص « بندر دریایی آستراخان»،

- شرکت بارگیری و تخلیه «استریلیتسکویه»

 - ترمینال بارگیری و تخلیه شرکت سهامی «آرمادا»

پست مرز دریایی «آستراخان» با استفاده از زیرساخت ها و تجهیزات فنی (جرثقیل های بندری، لودرها، خطوط ریلی ورودی، مکان‌های مخصوص جهت نگهداری کانتینرها) می‌تواند پردازش محموله و نظارت گمرکی را فراهم می‌کند.

حوزه آبی بندری شامل بخشی از رودخانه ولگا و شاخه‌های آن و همچنین کانال ولگا- خزر با امکان پذیرش کشتی‌ها با طول 126 متر و آبخور کشتی تا 4.5 متر می‌باشد. محموله‌ها و بارهای اصلی غلات است و زیرساخت بندری جهت بارگیری و تخلیه فلزات آهنی، چدن، سنگ معدن، چوب، کانتینر و محصولات غذایی نیز پیش بینی گردیده است.

 در سال 2023 در بنادر آستراخان  3.2 میلیون تن بار بارگیری و تخلیه گردیده که 1.5 میلیون تن از آن بار فله، 306 هزار تن چوب، 781 هزار تن بار عمومی ،  514 هزار تن - محموله مایع و 33 هزار تن بار کانتینری بوده است. به طور کل گردش بار نسبت به میزان سال 2022 حدود 39 درصد (909 هزار تن) افزایش یافته است.

بندر تجاری دریایی اولیا آستراخان (فاصله تا شهر آستراخان 120 کیلومتر) در دلتای رودخانه ولگا و ساحل راست رودخانه باختمیر (شست و هفت کیلومتری کانال ولگا- خزر) واقع شده است. این بندر 6 اسکله با عمق هر یک 6 متر را دارا می‌باشد. در حال حاضر اسکله‌های یک، دو، سه، چهار و پنج  بندر اولیا می‌توانند کشتی‌هایی با طول 141 متر و آبخور 4.2 متر را پذیرش نمایند. طول کلی اسکله 700 متر است. بر اساس اطلاعات واصله، ظرفیت عبور بار از طریق گذرگاه مرزی «اولیا» 4.3 میلیون تن بار می‌باشد. دریانوردی و کشتیرانی به صورت چهار فصل سال در جریان می‌باشد و در فصل زمستان خدمات کشتی‌های یخ شکن ارائه می‌شود. در محوطه این بندر، ترمینال غلات با ظرفیت 0.5 میلیون تن در سال و ترمینال کانتینری با ظرفیت بارگیری و تخلیه 0.4 میلیون تن مشغول به فعالیت هستند. بندر اولیا علاوه بر کانتینر، قادر است محموله‌های کوچک بسته بندی شده و قطعات را نیز بارگیری و تخلیه نماید . این بندر همچنین همچنین امکان پهلوگیری برای کشتی‌های رو-رو را نیز دارد. میزان خروجی بارها از میزان ورودی آن بیشتر است.

در سال 2023 در بندر اولیا 598 هزار تن بار بارگیری و تخلیه شده است که بخشی عمده از آن بار فله (435 هزار تن) بوده است. میزان بارگیری و تخلیه محموله‌های عمومی 60 هزار تن، بار مایع 88 هزار تن و سایر محموله 5 هزار تن بوده است. کل میزان گردش بار این بندر از سال 2022 به میزان 30 درصد (139 هزار تن) افزایش یافته است.

بندر دریایی ماخاچ قلعه (مرکز جمهوری داغستان فاصله تا آستراخان 550 کیلومتر) بزرگترین بندر منطقه خزر بخش روسیه می‌باشد. کشتیرانی و فعالیت های دریانوردی در طول سال به صورت چهار فصل انجام می‌پذیرد، امتیاز مهم این بندر این است که در فصل زمستان یخ نمی‌بندد. این بندر شامل 12 اسکله با عمق تا 10 متر است. ظرفیت های بارگیری و تخلیه این بندر 12.1 میلیون تن است. ظرفیت عبور/حمل بار از طریق گذرگاه دریایی «ماخاچ قلعه» 10 کشتی و 3300 تن بار در شبانه روز می‌باشد. این بندر قادر است کشتی‌هایی با طول 150 متر و آبخور کشتی تا 4.5 متر را پذیرایی می نماید. بندر فوق اسکله بارگیری و تخلیه بار خشک از جمله مصالح ساختمانی، غلات و کانتینر را در اختیار خود دارد. ظرفیت مجموعه بارگیری و تخلیه اسکله نفت و فرآورده‌های نفتی 7.95 میلیون تن می‌باشد. پایانه نفتی بندر ماخاچ قلعه 500 هزار متر مکعب ظرفیت دارد. این پایانه نفتی امکان پردازش همزمان تا 100 مخزن ریلی را دارد و به خط لوله اصلی نفت باکو- نووروسیسک متصل گردیده است.

 در سال 2023 گردش بار در بندر ماخاچ قلعه 3 میلیون و 443 هزار تن بود. نفت و فرآورده‌های نفتی (2 میلیون و 84 هزار تن) بیش از 50 درصد گردش بار این بندر را تشکیل می دهد. میزان بارگیری و تخلیه بار فله به 802 هزار تن و بار عمومی 523 هزار تن رسید. کل گردش بار بندر نسبت به سال 2022 به میزان 14 درصد (419 هزار تن) کاهش یافته است.

مشخصات اصلی بنادر منطقه خزر بخش روسیه

عنوان بندر	ظرفیت عبور (میلیون تن)	اسکله	کشتی‌های قابل پذیرش	عمق (متر)	آبخور کشتی (متر)	دسترسی به زیرساخت حمل و نقل	پایانه
آستراخان	12	26	تا 126 متر	تا 5	4.5	تحویل کالا با حمل و نقل ریلی، جاده ای و آبی (دسترسی به فرودگاه آستراخان)	ترمینال غلات، کانتینری، فله ای و ترمینال بار عمومی
اولیا	4.3	6	تا 141 متر	تا 6	4.2	تحویل کالا با حمل و نقل جاده ای و آبی	ترمینال کانتینری و ترمینال پردازش بار عمومی
ماخاچ قلعه	12.1	12	تا 150 متر	تا 10	اسکله خشکبار تا 4.5 متر و اسکله نفتی تا 6.5 متر	تحویل کالا با حمل و نقل ریلی و جاده ای (دسترسی به فرودگاه ماخاچ قلعه)	دریانوردی چهارفصل، حوزه آبی با یخ بسته نمی‌شود

 

میزان گردش بار بنادر دریایی روسیه واقع در حوزه دریای خزر، هزار تن

عنوان محموله	جمع محموله			ورودی  محموله‌ها به بنادر			خروجی محموله‌ها از بنادر
	2022	2023	رشد	2022	2023	رشد	2022	2023	رشد
بندر آستراخان
کل محموله	2300	3208	39%	1846	2496	35%	453.7	711.8	57%
بار خشک	1762	2695	53%	1308	1983	52%	453.7	711.8	57%
بار فله و از جمله:	109.7	79.9	منفی 27%	51.9	24.1	منفی54 %	57.8	55.8	منفی 3%
سنگ معدن	3.8	0	-	3.8	0	-	0	0	-
کود	17.7	0	-	15.5	0	-	2.2	0	-
سایر بار فله	88.2	79.9	منفی 9 %	32.6	24.1	منفی 26 %	55.6	55.8	0.4 %
غلات	561	1478	163%	561	1478	163%	0	0	-
چوب	382	306	منفی 20%	378	302	منفی20%	3.6	3.4	منفی 6%
بار عمومی و از جمله:	662	781	18%	301	172	منفی 43%	361	608.7	69%
فلزات آهنی	216.6	62	منفی 71%	208	48.6	منفی 77%	8.4	13.4	60%
محموله‌های کوچک بسته بندی شده و تکه ای	110.1	215	95%	43.4	80.9	86%	66.7	134.2	101%
سایر بار عمومی	335.4	504	50%	49.4	43.1	منفی 13%	286	461	61%
محموله کانتینری	30.4	33.3	10%	5.3	2.5	منفی 53%	25.1	30.8	23%
محموله مایع	538	513	منفی 5%	538	513	منفی 5%	0	0	-
فرآورده‌های نفتی	2.7	5.1	89%	2.7	5.1	89%	0	0	-
مواد غذایی	535	503	منفی 6%	535	503	منفی 6%	0	0	-
مواد شیمیایی	0	4.8	-	0	4.8	-	0	0	-
بندر اولیا
کل محموله	458	598	30%	390.3	558	43%	68	39	منفی 43%
بار خشک	411.8	509	24%	343	470	37%	68	39	منفی 43%
بار فله و از جمله:	96.3	9.1	منفی 91%	96.3	9.1	-	0	0	-
زغال، کک	59.2	8.2	منفی 86%	59.2	8.2	منفی 86%	0	0	-
کود	37	0.9	منفی 98%	37	0.9	منفی 98%	0	0	-
سایر بار فله	0	0	-	0	0	-	0	0	-
غلات	225.6	435	93%	225.6	435	93%	0	0	-
بار عمومی و از جمله:	83.1	60.4	منفی 27%	19.4	23.4	21%	63.7	37	منفی 42%
فلزات آهنی	2	0.6	منفی 70%	1.7	0	-	03.	06.	100%
سایر بار عمومی	81.1	59.8	منفی 26%	17.7	23.4	32%	63.4	36.4	منفی 43%
محموله کانتینری	4.3	3.8	منفی 12%	0.6	2	233%	3.7	1.8	منفی 51%
کالاهای حمل شده با کشتی رو-رو	2.5	1.2	منفی 52%	1.8	0.9	منفی 50%	0.7	0.3	منفی 57%
محموله مایع و از جمله	46.4	88	89%	46.4	88	89%	0	0	-
مواد غذایی	46.4	88	89%	46.4	88	89%	0	0	-
بندر ماخاچ قلعه
کل محموله	3023	3442	14%	574	943	64%	2449	2499	2%
بار خشک	764.8	1358	78%	485.6	832	71%	279.2	526.3	89%
بار فله و از جمله:	18	33.3	85%	18	30.3	68%	0	3	-
کود	18	30.3	68%	18	30.3	68%	0	0	-
سایر بار فله	0	3	-	0	0	-	0	3	-
غلات	433.6	785	81%	433.6	785	81%	0	0	-
شکر	19	0	-	19	0	-	0	0	-
سایر محموله	0	16.9	-	0	16.9	-	0	0	-
بار عمومی	294	522	78%	15	0	-	279	522	87%
محموله‌های کوچک بسته بندی شده و تکه ای	262.2	493	88%	4.8	0	-	257.4	493.6	92%
محموله‌های یخچالی	21.7	18.2	منفی 16%	0	0	-	21.7	18.2	منفی 16%
سایر محموله عمومی	10.2	10.9	7%	10.2	0	-	0	10.9	-
محموله کانتینری	0.1	0.6	500%	0	0	-	0.1	0.6	500%
محموله مایع و از جمله	2258	2083	منفی 8%	88.8	110	25%	2169	1973	منفی 9%
نفت	2093	2069	منفی 1%	88.8	96.6	-	2004	1973	منفی 2%
فرآورده‌های نفتی	165	14	منفی 92	0	14	-	165	0	-

 

میزان بارگیری و تخلیه بار از طریق بنادر آستراخان و اولیا در بازه زمانی ماه ژانویه لغایت ماه مارس سال 2024 نسبت به دوره مشابه سال گذشته 1.8 برابر افزایش یافته است. بر اساس آمار سازمان بنادر دریایی روسیه، در بازه زمانی از ماه ژانویه لغایت ماه مارس سال جاری کل گردش بار بنادر دریایی آستراخان و اولیا نسبت به دوره مشابه سال گذشته (813 هزار تن) به 1.45 میلیون تن رسید. میزان جابجایی مواد شیمیایی و کود به میزان 12 درصد، پلی پروپیلن 4 برابر، غلات 3.5 برابر و کاغذ 2 برابر افزایش یافته است. میزان بارگیری و تخلیه محموله‌های وارداتی و صادراتی دو برابر (محموله‌های وارداتی تا 225 هزار تن و صادراتی تا 1.2 میلیون تن) افزایش یافته است.

بنادر آستراخان و اولیا زنجیره‌های کلیدی مرکز حمل و نقل آستراخان هستند که اروپا از طریق کشور روسیه به کشورهای آسیای غربی و میانه، هند و پاکستان را متصل می نماید. محموله‌های جابجا شده عمدتاً شامل غلات و چوب می‌باشد.

روسیه مبادلات تجاری با ایران و کشورهای آسیای جنوب-شرقی را افزایش می دهد. آمار و ارقام فوق الذکر نقش فزاینده ای استان آستراخان در کریدور بین المللی حمل و نقل را تأیید می نمایند. عملیات لایروبی در کانال دریایی ولگا- خزر بر فرایند کشتیرانی تأثیر مثبتی داشتند. عملیات لایروبی به دستور رئیس جمهوری فدراسیون روسیه انجام شده و هدف آن افزایش عمق کانال تا 4.5 متر است. در حال حاضر استان آستراخان مبادلات تجاری ثابت با کشور ایران دارد. حدود 90 درصد محموله که از طریق مرکز حمل و نقل آبی آستراخان حمل می‌گردد به سمت ایران می رود. همچنین محموله‌های ترانزیتی از کشورهای ترکیه، ایران، آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و ازبکستان به کشور روسیه و مسیر برعکس حمل می‌گردد.