وضعیت اکوسیستم استارتاپی ترکیه

اکوسیستم یا زیست بوم استارتاپی ترکیه با پشتوانه سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه، استعدادها و موقعیت جغرافیایی راهبردی به طور قابل توجهی در حال پیشرفت است.

بوراک داگلی اوغلو، رئیس دفتر سرمایه گذاری ریاست جمهوری این کشور در سخنانی به مناسبت اعزام هیائی متشکل از 16 استارت آپ فناوری به نمایشگاه بین المللی استارت آپ و فناوری VivaTech 2024  پاریس که از 22 تا 25 می 2024 برگزار شد، اظهار داشت: هدف دولت ترکیه تبدیل این کشور به مرکزی برای نوآوری و سرمایه گذاری در جهان است.

از آنجایی که فناوری‌های نو به طور فزاینده ای به موضوع سرمایه گذاری و مقررات جهانی تبدیل می‌شوند و ترکیه به عنوان کشوری مورد توجه برای انواع سرمایه گذاری‌ها به خصوص در حوزه هوش مصنوعی، بازیهای آن لاین، یادگیری ماشینی، فین‌تک و تجارت الکترونیک در سال های اخیر ظاهر شده است، در این گزارش تلاش می‌شود ضمن ارائه نمای کلی از اکوسیستم استارتاپی ترکیه، جایگاه آن در سطح منطقه و جهان، وضعیت سرمایه گذاری در استارت آپ های این کشور، بخش فین تک و دیگر بخش های پیشرو، مدل‌های سرمایه‌گذاری و چالش های اکوسیستم استارتاپی آن  بررسی شود.

جایگاه استارتاپی ترکیه

در مقاله ای که چندی پیش در فایننشال تایمز منتشر شد، از ترکیه به عنوان «ستاره تکنولوژی اروپا» یاد شد.  ترکیه  با 77 درصد جمعیت شهرنشین با میانگین سنی 33 سال، دارای جمعیتی جوان و علاقه مند به فناوری است. این کشور با حدود 7 میلیون دانشجو در سال تحصیلی 2023-  2022 و حدود یک میلیون فارغ التحصیل دانشگاهی در سال، یکی از بزرگترین سبدهای استعداد نیروی کار در اروپا و منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را در اختیار دارد. ترک ها همچنین کاربران پرشور فناوری و به طور خاص شبکه‌های اجتماعی هستند. طبق آخرین آمارها، ترکیه با 153.6 میلیون حساب کاربری در رتبه دوم استفاده جهانی از اینستاگرام، جایگاه چهارم جهانی در توییتر با حدود 74. 19 میلیون کاربر ، جایگاه نهم در تیک تاک با 9. 29 میلیون استفاده کننده و جایگاه یازدهم جهانی با 5. 57 میلیون کاربر در یوتیوب است.

علاوه بر این، ترکیه در حال تبدیل شدن به یک مرکز مهم برای استارت‌آپ‌ها است. همه‌گیری کووید-۱۹ باعث شد تا سرمایه‌گذاری در شرکت‌های فناوری این کشور افزایش یابد و بر بخش‌هایی مانند تجارت الکترونیک، خدمات تحویل، فین تک، تحول دیجیتال و بازی‌های آنلاین و موبایل متمرکز شود. دولت ترکیه با وجود آژانس‌هایی مانند TÜBİTAK و KOSGEB که در مراحل مختلف توسعه استارت‌آپ، کمک‌های مالی و حمایتی ارائه می‌دهند، از حامیان قوی اکوسیستم استارتاپی در این کشوراست. ترکیه در سه ماهه سوم ۲۰۲۳ با پیشبرد تغییرات قانونی و پلتفرم‌های تأمین مالی جمعی مبتنی بر سهام، در جایگاه چهارم اروپا برای سرمایه‌گذاری در مرحله اولیه استارآپ ها قرار گرفت.

اکوسیستم فناوری ترکیه همچنین از مجموعه متنوعی از بازیگران برخوردار است که امکان ثبات و نوآوری را فراهم می‌کند. بازیگران کلیدی به طور عمده عبارتند از: (الف) بازیگران محلی تثبیت شده، یعنی شرکت‌ها و بانک‌های ترکیه‌ای با نفوذ قابل توجه در این کشور و منطقه که مدت‌ها است در بخش فناوری حضور داشته‌اند و از مزیت «اولین اقدام‌کننده» برخوردار هستند؛ (ب) بازیگران بین‌المللی تثبیت شده، یعنی شرکت‌های فناوری و سرمایه‌گذارانی که برای مدت قابل توجهی در ترکیه و سایر حوزه‌های مربوطه حضور داشته و دارند؛ و در نهایت (پ) «تازه‌واردها» به این عرصه، یعنی تعدادی از شرکت‌های استارت‌آپی پیشرو که از ترکیه ظهور کرده‌اند و برخی از آنها با استفاده از نیروی انسانی جوان، شروع به گسترش جهانی کرده‌اند.

بر اساس گزارش 2024 سایت startupblink ترکیه دارای 5 شهر استارتاپی در بین 1000 شهر برتر جهان است و یکی از بهترین کشورها برای راه اندازی استارتاپ می‌باشد. طبق این گزارش، اکوسیستم استارتاپی ترکیه در حال حاضر در بین کشورهای اروپای شرقی رتبه هفتم و در جهان رتبه چهلم را دارد.

وضعیت سرمایه گذاری

بر اساس گزارش 2023 دفتر سرمایه گذاری ریاست جمهوری ترکیه ، استارت آپ های این کشور در سه سال گذشته شاهد افزایش سرمایه گذاری بوده اند و از بسیاری از رقبای اروپایی در جذب سرمایه پیشی گرفته اند. طبق این گزارش، ترکیه از نظر سرمایه‌گذاری استارت‌آپی در سال گذشته در رده دوازدهم اروپا قرار گرفت و استانبول رتبه ششم را از نظر جذب سرمایه گذاری در بین شهرهای اروپایی و جایگاه دوم را بعد از لندن در صنعت بازی کسب کرد. استانبول همچنین از نظر سرمایه گذاری خطر پذیر بعد از لندن، پاریس و برلین در جایگاه چهارم قراردارد. گزارش دفتر سرمایه گذاری همچنین به اهمیت راهبردی فین‌تک برای اقتصاد ترکیه، نقش سندباکس‌های نظارتی و تأسیس منطقه فین‌تک استانبول، یک پارک فناوری موضوعی اختصاصی برای نوآوری فین‌تک می‌پردازد. این گزارش بر لزوم ادامه سرمایه‌گذاری ترکیه در فین‌تک برای حفظ برتری رقابتی و مشارکت در توسعه یک اقتصاد دیجیتال قوی تاکید دارد.

در گزارش 2024 استارتز آپ واچ(startups.watch) نیز نکات ذیل در مورد ترکیه قابل توجه است:

• در سال ۲۰۲۳، مبلغ ۷۲۲ میلیون دلار در ۳۲۵ معامله در مراحل اولیه، میانی و دیرهنگام استارتاپی در این کشور سرمایه گذاری شده است. با وجود کاهش 47 درصدی اندازه معاملات نسبت به سال گذشته، ترکیه در سال ۲۰۲۳ از نظر تعداد معاملات در رتبه پنجم اروپا و اول خاورمیانه قرار گرفت.
• ترکیه با 158 قرارداد سرمایه گذاری در مرحله اولیه از ژانویه تا مارس 2024، بعد از بریتانیا با 247 قرارداد، در جایگاه دومین سرمایه گذاری در اروپا، قرار دارد. استارت‌آپ‌های این کشور 111 میلیون دلار در 161 دور در مراحل پیش بذری، اولیه و پیشرفته جذب کرده اند. صندوق توسعه ترکیه که صندوق BIG توبیتاک را مدیریت می‌کند، نقش اساسی در این زمینه دارد، به طوری که 107 مورد از 161 سرمایه گذاری از این صندوق نشات گرفته است.
• در بخش‌های هوش مصنوعی و بازی نیز تعداد قابل توجهی معامله و بیش از 50 درصد افزایش نسبت به سال گذشته وجود دارد.
• در سال ۲۰۲۳، استارت‌آپ‌های این کشور ۲۰.۶ میلیون دلار در ۵۹ کمپین تامین مالی جمعی مبتنی بر سهام جمع‌آوری کردند. اندازه معاملات نسبت به سال 2022، ۹۵ درصد و تعداد معاملات ۲۸ درصد افزایش داشته است.
• ۳۱ مورد از ۳۲۵ معامله در سال 2023 سرمایه‌گذار خارجی داشته اند.
• ۱۲۴ مورد از ۳۲۵ سرمایه‌گذاری شرکتی یا یک CVC در بین سرمایه‌گذاران در این سال داشته اند.
• ترکیه از نظر حجم معاملات بازی بعد از انگلستان، فرانسه، سوئیس و سوئد در رتبه پنجم اروپا و از نظر تعداد معاملات بازی در رتبه اول قرار دارد.
• 70 مورد از ۳۲۵ سرمایه‌گذاری به استارت‌آپ‌هایی با بنیانگذاران زن اختصاص یافته است. چهار مورد از 6 مورد استارتاپ تک شاخ (Unicorn)این کشور، از جمله پلتفرم‌های فروش آنلاین عمده Hepsiburada و Trendyol، توسط زنان تأسیس شده‌اند که نشان‌دهنده روند رو به رشد مشارکت آنها در این حوزه است.
• ارتباطات و برنامه دولت این کشور برای تغییر به فناوری 5G از دیگر بخش های جذاب در این کشور برای سرمایه گذاری است. در میان بازیگران کلیدی که تحول اجتناب‌ناپذیر 5G ترکیه را رهبری می‌کنند، ترک سل( Turkcell) نقشی پیشرو برعهده دارد و تنها شرکت ترکیه‌ای است که در NYSE با نماد TKC فهرست شده است.

بخش فین تک

بخش بانکی و مالی ترکیه،  از دیگر بخش‌های است که به طور فزاینده‌ای به فناوری‌های نوآورانه متکی می‌شود. گزارش وضعیت فین‌تک ترکیه که در اواخر سال 2023 منتشر شد، قابل توجه است. این گزارش، تحلیلی جامع از چشم‌انداز فین‌تک در این کشور ارائه می‌کند و تحول، وضعیت فعلی و چشم‌اندازهای آتی آن را بررسی می‌کند. این گزارش که از مشارکت‌ متخصصان و ذینفعان این صنعت برخوردار است، نقش مهم فین‌تک در نظام مالی ترکیه را در راستای ثبات، امنیت و توسعه برجسته می سازد. یافته‌های کلیدی این گزارش عبارتند از:

• اکوسیستم فین‌تک ترکیه شامل۶۹۶ شرکت فعال است. علی‌رغم رکود اقتصادی جهانی و کاهش سرمایه‌گذاری در فین‌تک در سطح بین‌المللی، شاهد افزایش قابل توجه در تعداد استارت‌آپ‌ها و سرمایه‌گذاری‌های فین‌تک در این کشور بوده‌ایم.
• همه‌گیری کرونا باعث تسریع دیجیتالی شدن و افزایش تقاضا و سرمایه‌گذاری در فین‌تک شد، به نحوی که در سال ۲۰۲۲ رکوردی از سرمایه‌گذاری در فین‌تک را به خود اختصاص داد.
• محیط مقررات در ترکیه برای حمایت از نوآوری فین‌تک تکامل یافته است، به طوری که تا پایان سال ۲۰۲۳، ۸۱ مؤسسه دارای مجوز پول الکترونیکی و پرداخت و ۲۱ پلتفرم تامین مالی جمعی مبتنی بر سهام مجوز دریافت کرده‌اند.
• بخش بانکی قوی این کشور سهم قابل توجهی در اکوسیستم فین‌تک داشته است، به طوری که بانک‌ها با ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر، مراکز رشد و برنامه‌های شتاب‌دهنده از رشد فین‌تک حمایت می‌کنند. انتظار می‌رود اکوسیستم فین‌تک این کشور در حوزه‌هایی مانند بانکداری باز، بانکداری دیجیتال و بانکداری خدمات، توسعه بیشتری پیدا کند و این پتانسیل وجود دارد که ترکیه به یک مرکز پیشرو فین‌تک در سطح بین‌المللی تبدیل شود.

دیگر بخش های پیشرو

گزارش 2024 نورتون رز فولبرایت کانادا (Norton Rose Fulbright Canada) نیز در مورد بخش های پیشرو در اکوسیستم فناوری ترکیه قابل توجه است، مهمترین یافته‌های آن به شرح ذیل است:

1. تحویل و تجارت الکترونیک: تحویل و تجارت الکترونیک در قلب موفقیت های اخیر ترکیه در بازارهای جهانی قرار دارد. شرکت گتر(Getir) که یک سوپرمارکت آنلاین با وعده تحویل مواد غذایی در 20 دقیقه است، اکنون در میان شرکت های پیشرو در زمینه تحویل در دنیا قرار دارد. این شرکت که در سال ۲۰۱۵ به عنوان یک استارت‌آپ کوچک ترکیه‌ای تأسیس شد، اکنون دارای دفاتری با قابلیت تحویل در بسیاری از شهرهای ترکیه، پایتخت های مهم اروپا و شهرهای مهم آمریکا است. این شرکت که دفتر مرکزی آن در استانبول قرار دارد، هم اکنون با ارزش تقریبی ۱۱.۸ میلیارد دلار، بیش از ۳۰ هزار نفر را در سراسر جهان در استخدام دارد. ترندیول(Trendyol)، نمونه دیگری از موفقیت های اخیر ترکیه در بخش تحویل و تجارت الکترونیک است و به اولین  دِکاکورن (Decacorn)این کشور تبدیل شده است. این استارت‌آپ ترکیه‌ای که توسط علی بابا، شرکت چندملیتی چینی فناوری و تحویل الکترونیکی که مالکیت عمده ترندیول را نیز بر عهده دارد، حمایت می‌شود، با ارزش تقریبی 5. 16 میلیارد دلار ارزش‌گذاری شده است.
2. بازی‌های موبایل: بازی‌های موبایل با توجه به بازار قدرتمند مخابرات ترکیه، بخش دیگری از بخش های پیشرو در اکوسیستم فناوری این کشور است. نزدیک به 90 درصد جمعیت آن از تلفن‌های هوشمند استفاده می‌کنند و این آمار در حال افزایش است. پیک گیمز(Peak Games) یک شرکت بازی سازی موبایلی است که در استانبول قرار دارد. این شرکت خصوصی در ژوئن 2020 به مبلغ 1.8 میلیارد دلار توسط Zynga خریداری شد. این شرکت بازی‌های Toy Blast را در سال 2015 و Toon Blast را در سال 2017 راه‌اندازی کرد، هر دو در مجموع بیش از 12 میلیون کاربر فعال روزانه تلفن همراه تا ژوئن 2020 داشته اند. شرکت دریم گیمز(Dream Games)، توسعه‌دهنده بازی‌های موبایل ترکیه‌ای دیگری که در سال ۲۰۱۹ تأسیس شد، اکنون با ارزش تقریبی75. 2 میلیارد دلار به یک یونیکورن دیگر تبدیل شده است.
3. ارزهای دیجیتال: ارزهای دیجیتال با توجه به جذابیت برای بسیاری از مشاغل، به ویژه برای استارت‌آپ‌های نوظهور این کشور، همچنان یک بخش جذاب باقی مانده است. طبق گفته تحلیلگران، از سال ۲۰۲۱، ترکیه ۴۰ پلتفرم صرافی ارز دیجیتال و حدود پنج میلیون سرمایه گذار داشته است که آن را به میزبان شماره یک تمام تراکنش های ارز دیجیتال در خاورمیانه تبدیل کرده است. علاقه ترک ها به دارایی‌های رمزنگاری تا حدی ناشی از کاهش ارزش لیر ترکیه در ماه‌های اخیر است، زیرا سرمایه گذاران ترک می خواهند پس انداز خود را از کاهش ارزش نجات دهند. دلیل دیگر محبوبیت ارزهای دیجیتال در این کشور، آزادی نسبی مقرراتی است که سرمایه گذاران و ارائه دهندگان از آن برخوردارند، به استثنای تعدادی از قوانین ضد پولشویی با قابلیت اعمال عمومی و ممنوعیت استفاده از دارایی‌های رمزنگاری به عنوان وسیله پرداخت برای کالاها و خدمات، چارچوب نظارتی حاکم بر تراکنش های مرتبط با ارز دیجیتال نسبتاً غیرقابل تحریم است. این کشور در حال تنظیم دقیق‌تر بازار ارزهای دیجیتال است.

مدل‌های سرمایه‌گذاری

مدل‌های سرمایه‌گذاری در اکوسیستم فناوری ترکیه اشکال مختلفی دارد. شرکت‌های سهام‌خاص (PE) و سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) سرمایه‌گذاران محبوب شرکت‌های فناوری ترکیه بوده‌اند. سرمایه‌گذاری‌های سهام‌ خاص معمولاً به صورت خرید سهام ساختاردهی می‌شوند، جایی که سرمایه‌گذار درصد خاصی از سهام شرکت فناوری هدف را بر اساس توافقنامه سهامداری و تعهد پذیره نویسی سهام به دست می‌آورد. فعالیت سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC)  نیز با رونق قابل توجهی روبرو بوده است. فعالیت سهام‌خاص در ترکیه بر طیف وسیعی از بخش‌ها مانند تولید، انرژی، خدمات مالی و اخیراً فناوری متمرکز بوده است و  فعالیت VC نیز به طور سنتی بیشتر بر روی فناوری، بازی و تجارت الکترونیک متمرکز بوده است. عرضه اوراق بهادار نیز یک مسیر جایگزین برای ساختار سرمایه‌گذاری در فناوری این کشور است. عرضه اولیه سهام (IPO) در بورس استانبول، تنها بورس ترکیه، فرآیندی است که شباهت زیادی به لیست شدن در بسیاری از همتایان بین‌المللی آن دارد. شرکت‌ها باید تابلویی تهیه کنند که شامل اطلاعات مالی در مورد شرکت و سایر افشاهای اساسی باشد و با سایر الزامات تعیین‌شده توسط نهاد تنظیم‌کننده بازار سرمایه ترکیه، هیئت مدیره بازار سرمایه ترکیه مطابقت داشته باشد. همچنین، پذیره‌های خصوصی تحت مقررات S و Rule 144A که از بسیاری از قوانین و مقررات پذیرش معاف هستند، به طور فزاینده‌ای هم شرکت‌های ترکیه‌ای و هم غیرترکیه‌ای را که مایل به ورود به عرضه و فروش اوراق بهادار در خارج از کشور هستند، جذب می‌کنند.

به طور خلاصه، علیرغم مشکلات اقتصادی ترکیه در سالهای اخیر، اکوسیستم استارتاپی این کشور با جریان‌های سرمایه‌گذاری قوی، تمرکز بر بخش‌های متنوع و زیرساخت حمایتی، محیطی جذاب را برای استارت‌آپ‌های جدید و موجود ایجاد کرده است. این کشور، ظرفیت های لازم از جمله اقتصاد بزرگ و رو به توسعه، جمعیت شهری و جوان علاقمند به فناوری، سبد استعدادها و موقعیت  ممتاز جغرافیایی و واقع شدن در چهارراه اروپا، آسیا و آفریقا، جذابیت های مورد نظر برای تبدیل شدن به یک مرکز مهم فناوری‌های نو در منطقه را  دارد و دولت این کشور با تغییرات قانونی و افزایش جذابیت های سرمایه گذاری در حال هموار کردن این مسیر است.